Vikipedi

Isparta

Isparta ilinin merkezi olan şehir
27 Ağustos 2024 tarihinde kontrol edilmiş kararlı sürüm gösterilmektedir. İnceleme bekleyen 2 değişiklik bulunmaktadır.
Bu sayfa Isparta ilinin şehir merkezini anlatmaktadır. İl için Isparta (il) sayfasına bakınız.

Isparta, Isparta ilinin merkezi olan şehirdir. Şehir, yöreye özgü el dokuması halılarıyla ve gül yetiştiriciliğiyle tanınmaktadır.

Isparta
Şehir
Isparta'nın Türkiye'deki yeri
Isparta'nın Türkiye'deki yeri
ÜlkeTürkiye
BölgeAkdeniz Bölgesi
İlIsparta
İdare
 • Belediye başkanıŞükrü Başdeğirmen
(AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam8933 km²
Rakım1035 m
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu
32000
Alan kodu0246
Plaka kodu32

Tarihçe

değiştir

Isparta ve çevresindeki yerleşim tarihi Paleolitik döneme kadar uzanmaktadır. Isparta'nın da önemli yerleşim merkezlerinden biri olduğu Pisidia bölgesine MÖ 2000'lerde Luvi ve Arzava toplulukları yerleşmiştir. Daha sonra bölgeye MÖ 1200'lerden itibaren Frigler, Lidyalılar, Persler ve Makedonyalılar egemen olmuştur. MÖ 323'te Büyük İskender'in ölümüyle beraber sırasıyla Seleukos, Bergama Krallığı ve sonrasında Roma hakimiyetine girmiştir. Roma İmparatorluğu döneminde önemli bir gelişme gösteren Isparta önemli bir piskoposluk ve ticaret merkezi oldu.[1] Roma İmparatorluğu'nun bölünmesiyle Doğu Roma ve sonrasında Bizans topraklarında bulunan bölge, 1204 yılında Anadolu Selçuklu Devleti topraklarına katılmıştır. 1300 yılında Hamitoğulları Beyliği ve 1391 yılından sonra da Osmanlı topraklarına katılmıştır. II. Murad döneminde kesin olarak Osmanlı egemenliğine girmiştir. 16. yüzyılda güneybatı Anadolu'daki önemli pazarlardan biri olmuştur.

Tarih Öncesi Dönemlerde Isparta

değiştir

Yörenin yerleşme tarihi, paleolitik dönemle başlamaktadır. 1944 yılında Şevket Aziz Kansu döneminde yapılan incelemeler sonucunda Bozanönü Ovası'nın ortasında bulunan Kapıini Mağarası, üst paleolitik eserleri vermektedir. Keçiborlu'nun Gümüşgün (Baladız) yakınlarında Prof. Louis'in yaptığı kazılarda, Mezolitik çağına ait “Mikrolit” adı verilen çakmaktaşlarına rastlanmıştır.

Tarih öncesi çağın üçüncü dönemi, neolitik devri olmuştur. Bu devre ait Yeniköy (Şarkikaraağaç) Höyüğü'ndeki buluntular bunu doğrulamaktadır. Toprak Tol Höyüğü ve Köşktepe'de rastlanan küp mezarlar ile ele geçen başka buluntular, Isparta'daki yerleşimin Kalkolitik dönemde de var olduğunu göstermektedir. Kalkolitik dönem sonrası Tunç Kültürleri, Pisidia ovasında oldukça yaygın bir biçimde gözlenebilir.

Coğrafya

değiştir

Coğrafî Konum

değiştir

Isparta şehir merkezi; Akdeniz Bölgesinin kuzeyinde, Antalya Bölümü, Göller Bölgesi'nde yer alır. Doğusunda Eğirdir, kuzeyinde Atabey ve Gönen ilçeleri, batısında Burdur İli bulunmaktadır. Merkez ilçeye en yakın ilçe, 22 kilometre ile Atabey'dir. Merkez ilçe Isparta; ilin dokuz ilçesi ile komşu değildir. Merkez ilçeye en uzak olan ilçe ise 189kilometre ile Yenişarbademli'dir.

İklim ve bitki örtüsü

değiştir

Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş iklimine sahiptir. Kışları serin ve yağışlı yazları ise sıcak ve kurak geçmektedir.[2] Çevresindeki göllerin iklim üzerinde önemli etkisi vardır. Yağışların büyük bir bölümü kış ve ilkbahar aylarında düşmektedir. Yıl içinde en çok yağış Aralık ve Ocak aylarında yaşanmaktadır. Aylık yağış miktarları Ağustos ayına kadar düzenli olarak düşmekte ve Temmuz, Ağustos aylarında en kurak dönemine ulaşmaktadır. Eylül'den itibaren yağış miktarı tekrar artmaya başlamaktadır.[3] Bitki örtüsü bozkırdır. Isparta'nın Akdeniz iklimini yaşayamamasının nedenlerinden biri ise Toros Dağları'nın arkasında kalmasıdır.

Ortalama Veriler
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Arl
Ort.En Yüksek °C 6.5 7.6 11.7 16.4 21.8 26.6 30.3 30.3 26.6 20.7 13.4 7.7
Ort.En Düşük °C -2.2 -1.8 0.4 4.4 8.1 11.8 14.9 14.3 10.0 6.0 1.7 -0.9
Ort. Güneşlenme Süresi (saat) 3.8 4.9 6.1 6.9 8.7 11.0 11.8 11.3 9.8 7.3 5.2 3.3
Ortalama Yağışlı Gün Sayısı 12.0 10.6 10.7 11.4 10.4 6.2 4.0 2.9 3.5 6.2 8.3 12.4
Kaynak: meteor.gov.tr
 
 
Isparta Panoramik.

Ekonomi

değiştir

Gül ve Gül Ürünleri

değiştir

Dünya'nın en kaliteli güllerinin yetiştiği Isparta toprakları, dünya gül yağı üretiminin yaklaşık %65'lik kısmını karşılayarak sektöründe dünyada birinci sırada yer almaktadır.

Sanayi

değiştir

Türkiye'nin en büyük çimento fabrikalarından biri olan Göltaş Çimento fabrikası bulunmaktadır Şehirde Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi, Isparta Deri Organize Sanayi Bölgesi, Yalvaç Organize Sanayi Bölgesi ve iki adet Sanayi Sitesi bulunmaktadır. Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi; şehir merkezine 26, Isparta Havalimanı'na 4 kilometre uzaklıktadır.

Altyapı

değiştir

Sağlık

değiştir

Şehirdeki ilk yataklı tedavi kurumu olan Gureba Hastanesi; 1900 yılında halkın bağışlarıyla kurulmuş ancak 1914 yılındaki depremle kullanılamaz hale gelmiştir. 1915 yılında yeni hastanenin inşaatına başlanmasına rağmen I. Dünya Savaşı sebebiyle çalışmalar gecikerek 1922 yılında sona ermiştir. 30 yataklı bu hastane; cumhuriyetin ilanından sonra yapılan çalışmalarla 50 yatak sayısına ulaşmış ve Verem Hastanesi adını almıştır. Bu bina günümüze ulaşmamıştır. 1945 yılında üç katlı Devlet Hastanesi'nin inşaatına başlanmış ve 1946 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır. Taş bina olarak adlandırılan bu bina, daha sonra yapılan ilavelerle Süleyman Demirel Üniversitesi'ne bağlı olarak kullanılmıştır.

Ulaşım

değiştir

Isparta merkez ilçesine karayolu ile çevresindeki Antalya ve Afyon ve Denizli ve Konya illeri üzerinden ulaşılabilir. D.685 yolu ile Antalya'dan, D.650 ve D.685 yollarıyla kuzey yönünden, Isparta-Eğirdir arasındaki D.330 yoluyla da Konya yönünden şehir merkezine ulaşılabilir. Isparta Süleyman Demirel Havalimanı havayolu ile ulaşım sağlamaktadır.

İdarî yönetim

değiştir

Merkez ilçedeki, 44 mahalle ve 2 belde kasabası doğrudan Isparta'ya bağlı yerleşim birimleridir.[4]

  • Akkent
  • Anadolu
  • Ayazmana
  • Bağlar
  • Batıkent
  • Bahçelievler
  • Binbirevler
  • Çelebiler
  • Çünür
  • Davraz
  • Dere
  • Doğancı
  • Emre
  • Fatih
  • Gazikemal
  • Gülcü
  • Gülevler
  • Gülistan
  • Halıkent
  • Halifesultan
  • Hızırbey
  • Hisar
  • Işıkkent
  • İskender
  • İstiklal
  • Karaağaç
  • Kepeci
  • Keçeci
  • Kurtuluş
  • Kutlubey
  • Mehmet Tönge
  • Modernevler
  • Muzaffer Türkeş
  • Pirimehmet
  • Sanayi
  • Sermet
  • Sidre
  • Sülübey
  • Turan
  • Vatan
  • Yayla
  • Yedişehitler
  • Yenice
  • Zafer
Gülcü Mahallesi
 
Gülcü Mahallesi
 
Gülcü Mahallesi
 
Müftüzade İsmail Efendi'nin mezarı

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Elhacıvaz, Hacıvaz (1591'de Hacı Ayvaz) gibi isimlerle anılan mahallenin adı 1935'te Gülcü Mahallesi olmuştur. Ününü, Isparta'nın en eski yerleşim yerlerinden biri olmasından çok, Isparta'da Isparta gülü'nün (Rosa Damacena) ilk yetiştirildiği yer olmasına borçludur. Müftüzade İsmail Efendi'nin 1888'de Bulgaristan'ın Kızanlık veya Kazanlık (Bulgarca: Kazanlık / Казанлък) şehrinden getirdiği gülleri Gülcü Mahallesi'ndeki arazisine dikmesiyle Isparta'da gülcülük başlamıştır.
Isparta; hâlâ Türkiye gülyağı üretiminin %80'ini karşılamaktadır.

Merkeze Bağlı Beldeler

değiştir
 
Isparta (10.000 metre yükseklikten görünüşü)

Belediye başkanları

değiştir

Osmanlı dönemi

değiştir
№ Şehremini Görev Başlangıcı Görev Bitişi
1 Hacı Etem Oğlu Hacı Ali Ağa 1886 1890
2 Kundakçı Mustafa Efendi 1890 1893
5 Danabaşıoğlu Hacı Mustafa 1895 1896
4 Hendenzade Hacı Hasan Efendi 1896 1897
5 Böcüzâde Süleyman Sami 1897 1898)
6 Pazarağasıoğlu Mehmet Ağa 1898 1902
(4) Böcüzade Süleyman Sami 1902 1908
7 Arapzade Mehmet Efendi 1908 1914
8 Ali Dede Süldürzade 1915 1918
9 Nadir Efendi 1918 1920
10 Bodurzade Hacı Hasan 1920 1920
11 Ali Dede 1921 1922
12 Kaçkınzade Hacı Hasan 1922 1922
13 Tütüncüzade Mehmet Ali Efendi 1922 1923

Cumhuriyet dönemi

değiştir
№ Belediye Başkanı Görev Başlangıcı Görev Bitişi Parti
1 Alaybeyzade Hakkı Bey 1923 1926 Cumhuriyet Halk Partisi
2 Nuri Bey 1926 1927
(1) Alaybeyzade Hakkı Bey 1927 1929
(2) Nuri Bey 1926 1927
3 Hilmi Çakmakçı 1927 1946
4 Kemal Demiralay 1946 1947
5 Alaybeyoğlu Tevfik Kınık 1947 1950
6 Ali Boşgelmez 1950 1953 Demokrat Parti
7 Hilmi Dolmacı 1953 1955
8 Süreyya Demiralay 1955 1957
9 Orhan Kutlu 1957 1960
10 Tevfik Aköz 1960 1963 Askerî
(9) Orhan Kutlu 1963 1966 Adalet Partisi
11 Cavit Mavilioğlu 1966 1968
12 Hasan Fuat Uyar 1968 1977
13 Doğan Kımıllı 1977 1980
14 Müslim Sevgi 1980 1984 Askerî
15 Ziya Zeynelgil 1984 1989 Anavatan Partisi
16 Altan Raşit Civan 1989 1994 Doğru Yol Partisi
17 Mehmet Aybatılı 1994 1999
18 Yusuf Ziya Günaydın 18 Nisan 1999 28 Mart 2004 Milliyetçi Hareket Partisi
19 Hasan Balaman 28 Mart 2004 29 Mart 2009 Adalet ve Kalkınma Partisi
(18) Yusuf Ziya Günaydın 29 Mart 2009 4 Nisan 2019 Milliyetçi Hareket Partisi
20 Şükrü Başdeğirmen 4 Nisan 2019 Görevde Adalet ve Kalkınma Partisi

Kaynak:[5]

Nüfus

değiştir
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[6] 44.657 15.979 28.678
1935[7] 51.023 18.433 32.590
1940[8] 53.012 18.313 34.699
1945[9] 51.038 17.292 33.746
1950[10][a] 40.243 18.383 21.860
1955[11] 48.899 24.567 24.332
1960[12][b] 55.668 35.981 19.687
1965[13] 64.730 42.901 21.829
1970[14] 75.166 50.905 24.261
1975[15] 86.043 62.870 23.173
1980[16] 109.972 86.475 23.497
1985[17] 127.898 101.215 26.683
1990[18][c] 133.061 112.117 20.944
2000[19] 170.713 148.496 22.217
2007[20] 206.186 184.735 21.451
2008[21] 197.169 175.815 21.354
2009[22] 211.614 190.084 21.530
2010[23] 244.045 222.556 21.489
2011[24] 213.511 192.093 21.418
2012[25] 219.904 198.385 21.519
2013[26] 223.430 201.873 21.557
2014[27] 228.730 207.266 21.464
2015[28] 235.456 214.096 21.360
2016[28] 241.723 220.322 21.401
2017[28] 251.531 230.011 21.520
2018[28] 258.375 236.749 21.626
2019[28] 264.426 243.020 21.406
2020[28] 262.255 240.723 21.532

Spor

değiştir
Ana madde: Isparta'da spor

Isparta'nın profesyonel liglerde (futbol, basketbol, voleybol, hentbol) bulunan tek takımı Isparta 32 SK, 2021-2022 sezonu itibari ile 2. Lig'de mücadele etmektedir. Takım maçlarını 10.000 kişilik Isparta Atatürk Şehir Stadyumu'nda oynamaktadır.

Eğitim

değiştir
 
Burdur Gölü ve Isparta şehir merkezinin 337 km'den NASA görüntüsü

Isparta'da Cumhuriyetin kurulduğu 1923'ten 1940'lara kadar biri şehir merkezinde diğeri Yalvaç ilçesinde olmak üzere iki ortaokul eğitim hizmeti sağlamıştır. 1940 yılında Gönen Köy Enstitüsü kurulmuş ve buradan mezun olan öğretmenler şehirdeki eğitim faaliyetlerine katkı sağlamışlardır. 1950 yılında ilk lise açılmış, 1960 yılına kadar lise sayısı dokuza ulaşmıştır.[29] 1969 yılında "Isparta Eğitim Enstitüsü" kurulmuştur.

21 Şubat 1976 tarihinde açılan "Isparta Devlet Mimarlik ve Mühendislik Akademisi" şehirdeki ilk yükseköğretim birimidir.[30] Ayrıca aynı yıl "Meslek yüksekokulu" açılmıştır. 1992 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi kurulmuştur.

Kardeş şehirler

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ Keçiborlu ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Atabey ilçesinin kurulması ile kır nüfusu azalmıştır.
  3. ^ Gönen ilçesinin kurulması ile kır nüfusu azalmıştır.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Dönüşüm sürecinin tarihi kent merkezleri üzerine etkileri:Isparta örneğinde bir inceleme, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 27(2): 185-199 (2011), Sıdıka Çetin" (PDF). 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Temmuz 2015. 
  2. ^ "Isparta Ekolojik Koşullarında Bazı Tritikale Hat/Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi" (PDF). Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 20 Temmuz 2007. Erişim tarihi: 22 Nisan 2010. [ölü/kırık bağlantı]
  3. ^ "Yıllık Toplam Yağış Verileri, Isparta". Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2010. 
  4. ^ "Isparta Valiliği, Merkez İlçe". 29 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2010. 
  5. ^ "Eski Başkanlar". 16 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2024. 
  6. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  7. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  9. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  11. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  12. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  13. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  26. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  27. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  28. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Merkez Nüfusu - Isparta". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Isparta Merkez Nüfusu". nufusune.com. 
  29. ^ "Isparta Valiliği, Cumhuriyet Döneminde Isparta'da Milli Eğitim". 17 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2010. 
  30. ^ "Süleyman Demirel Üniversitesi. Tanıtım ve tarihçe". 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2010. 

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Isparta&oldid=33717154" sayfasından alınmıştır