Doğru Yol Partisi
Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Eylül 2024) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Doğru Yol Partisi (kısaca DYP), Demokrat Parti (DP) ve Adalet Partisi (AP)'nin siyasi mirasçısı olduğu kabul edilen eski siyasal parti. 1983 yılında, 12 Eylül Darbesi'nde kapatılan Adalet Partisi'nin devamı olarak kurulan DYP, 2007 yılında adının değiştirilmesiyle Demokrat Parti adı altında yeniden yapılanmıştır.
Doğru Yol Partisi | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | DYP |
| Genel başkan | Ahmet Nusret Tuna (1983) Yıldırım Avcı (1983-1985) Hüsamettin Cindoruk (1985-1987) Süleyman Demirel (1987-1993) Tansu Çiller (1993-2002) Mehmet Ağar (2002-2007) |
| Kurucu | Ahmet Nusret Tuna |
| Slogan(lar) | Haydi Türkiye'm, İleri! |
| Kuruluş tarihi | 23 Haziran 1983 |
| Kapanış tarihi | 27 Mayıs 2007 (İsim değiştirdi) |
| Birleşme | Demokrat Merkez Partisi |
| Bölünme | Demokrat Türkiye Partisi |
| Önceli | Adalet Partisi Büyük Türkiye Partisi |
| Ardılı | Demokrat Parti Doğru Yol Partisi (2007) |
| İdeoloji | |
| Siyasi pozisyon | Merkez sağ |
| Seçim sembolü | |
| Kırat | |
Süleyman Demirel ve Tansu Çiller'in genel başkan olduğu Doğru Yol Partisi 20 Kasım 1991-30 Haziran 1997 tarihleri arasında kurulan koalisyon hükûmeti ile kesintisiz iktidarda kaldı.
24 Aralık 1995 genel seçimlerinden sonra 6 Mart 1996-28 Haziran 1996 arasında Anavatan Partisi ile, 28 Haziran 1996-30 Haziran 1997 arasında Refah Partisi ile koalisyon ortağı olmuştur. 30 Haziran 1997-3 Kasım 2002 arasında ise TBMM'de muhalefet partisi olarak görevine devam etti. 3 Kasım 2002 genel seçimlerinden sonra TBMM dışında kaldı.
Millî Güvenlik Konseyi'nin (MGK) siyasal partilerin yeniden kurulmasına izin vermesinden (Mayıs 1983) kısa bir süre sonra kurulan Büyük Türkiye Partisi (BTP), Adalet Partisi'nin kapatılmasıyla doğan siyasi boşluğu doldurmayı amaçlamıştı. BTP, eski bir siyasi partinin devamı olduğu gerekçesiyle 31 Mayıs 1983'te Millî Güvenlik Kurulu tarafından kapatılınca, bu kez aynı amaçla DYP kuruldu (23 Haziran 1983). Genel başkanlığına Ahmet Nusret Tuna'nın getirildiği DYP, Siyasi Partiler Kanunu'nun geçici maddelerinde öngörülen örgütlenme barajını aştı. Ama kurucu üyelerinin MGK tarafından birkaç kez veto edilmesi nedeniyle 24 Ağustos 1983'ten önce 30 kurucu üyeyi tamamlayamadı ve 1983 genel seçimlerine katılamadı. Bu arada genel başkan Ahmet Nusret Tuna'nın da veto edilmesi üzerine genel başkanlığa Yıldırım Avcı getirildi.
DYP 25 Mart 1984 yerel seçimlerinde, iktidar partisi Anavatan Partisi (ANAP) ve Sosyal Demokrasi Partisinden (SODEP) sonra, en çok oy toplayan parti oldu. Cumhuriyet Başsavcılığının 12 Nisan 1984'te DYP'nin AP ve BTP'nin devamı olduğu, Siyasi Partiler Kanunu'na aykırı etkinliklerde bulunduğu gerekçesiyle kapatılması için Anayasa Mahkemesine açtığı dava 28 Eylül'de reddedildi. DYP'nin 14 Mayıs 1985'te toplanan I. Büyük Kongresi'nde partini genel başkanlığına AP'nin eski İstanbul il başkanı Hüsamettin Cindoruk seçildi. Mehmet Gölhan, Mehmet Dülger, Mustafa Derin, İsmail Heral ve Baki Tuğ genel başkan yardımcılıklarına, Gökberk Ergenekon da genel sekreterliğe getirildi. Mayıs 1986'da Milliyetçi Demokrasi Partisi'nin feshinden sonra bazı milletvekillerinin partiye katılmasıyla Mayıs 1986'da TBMM'de grup oluşturdu. 28 Eylül 1986'da yapılan ara seçimlerde DYP %23,5 oranında oy alarak ikinci parti oldu ve dört milletvekili çıkardı.
Süleyman Demirel dönemi
değiştir6 Eylül 1987'de yapılan halkoylaması sonucunda siyaset yasağı kalkan Süleyman Demirel 24 Eylül 1987'de genel başkanlığa seçildi. DYP 29 Kasım 1987 genel seçimlerinde oyların %19.14'ünü alarak 59 milletvekili çıkardı. 1989 yerel seçimlerinde aldığı %25.13'lük oy oranıyla merkez sağdaki rakibi ANAP'ı ilk kez geçerek ikinci parti konumuna geldi. ANAP'ın üçüncü parti olduğunu öne sürerek genel seçim isteyen DYP, bu ortamda aynı yılın ekim ayında yapılan ve ANAP Genel Başkanı Turgut Özal'ın cumhurbaşkanı seçildiği cumhurbaşkanlığı seçimini de Sosyaldemokrat Halkçı Partiyle beraber boykot etti. Kasım 1990'da yapılan 3. büyük kongrede Demirel yeniden genel başkan seçildi.
1991'de erken seçim kararı alınınca DYP, genel başkanı Demirel öncülüğünde yoğun bir propaganda kampanyası başlattı. Bu seçimlerde Bedrettin Dalan'ın liderliğindeki DMP'nin DYP ile birleşmesi kararı kabul edildi. 20 Ekim 1991 seçimlerinde oyların %27'sini alan DYP 178 milletvekili çıkararak Türkiye Büyük Millet Meclisinde birinci parti konumuna geldi. Ancak tek başına iktidara gelebilecek milletvekili sayısına ulaşamadığından Erdal İnönü'nün genel başkanlığında bulunduğu Sosyaldemokrat Halkçı Parti ile Süleyman Demirel'in başkanlığında koalisyon hükûmeti kuruldu.
19 Haziran 1992'de kabul edilen 3821 sayılı kanun ile; daha önce kapatılmış olan siyasi partilerin, aynı ad, rumuz, amblem, rozet ve benzeri işaretleri kullanarak yeniden açılmasına müsaade edildi. Bunun üzerine, 12 Eylül Darbesi'nde kapatılan Adalet Partisi (AP) Büyük Kongresi 19 Aralık 1992 tarihinde Ankara Atatürk Spor Salonunda toplandı ve bu kongrede; katılan delegelerin ezici çoğunluğunun kararı ile Adalet Partisi, Doğru Yol Partisi'ne katılma kararı alarak tüm mal varlığı, borç ve alacakları ile DYP'ye katıldı.
Tansu Çiller dönemi
değiştir17 Nisan 1993'te Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın beklenmeyen ölümü üzerine, hükûmet ortağı SHP'nin de desteğini alan Süleyman Demirel cumhurbaşkanlığına seçildi. Demirel'den boşalan genel başkanlık - aynı zamanda başbakanlık - görevinin belirlendiği kongre, 13 Haziran 1993'te yapıldı. Kongrede genel başkanlığa, Millî Eğitim Bakanı Köksal Toptan, İçişleri Bakanı İsmet Sezgin ve Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı Tansu Çiller adaylıklarını koydular. İlk turda yeterli oyu alamamasına karşın Tansu Çiller'in yüksek oy alması diğer adayların adaylıktan çekilmelerine sebep oldu, böylece ikinci tura rakipsiz giren Tansu Çiller, genel başkanlığa seçildi. Kongrenin ertesi günü, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel de hükûmeti kurma görevini Tansu Çiller'e verdi, II. DYP-SHP Hükûmeti Tansu Çiller başkanlığında kuruldu.
DYP'nin, Çiller liderliğinde girdiği ilk seçim olan 27 Mart 1994 yerel seçimlerinde oyların %21,53'ünü alarak 1991 genel seçimlerine göre oy kaybı yaşadı. Seçimlerden hemen sonra, makroekonomik değerlerdeki (cari açık ve kamu açığı) dengesizliği giderebilmek amacıyla 5 Nisan Kararları olarak bilinen ekonomik önlemler paketi açıklandı. Ancak önlemler reel ücretlerde düşüş, artan işsizlik, devalüasyon ve zaten çift haneli oranlardaki enflasyonun üç haneli oranlara tırmanmasına neden oldu.[7]
18 Şubat 1995'te toplanan SHP-CHP ortak kurultayında hükûmet ortağı SHP'nin feshine ve CHP'ye katılmasına karar verildi. Haziran 1995'te, İstanbul Emniyet Müdürü Necdet Menzir'in bir cenaze töreni sırasında yaptığı konuşmada üstü kapalı olarak insan haklarından borumlu devlet bakanı CHP'li Algan Hacaloğlu'nu hedef alması hükûmet ortakları arasında gerilime neden oldu. Çiller'in, CHP'nin Menzir'in görevden alınmasına yönelik taleplerini karşılıksız bırakması hükûmetin sonunu getirdi. 5 Ekim 1995'te kurulan Tansu Çiller başkanlığındaki DYP azınlık hükûmeti TBMM'de güvenoyu alamadı (15 Ekim). Başarısız güven oylamasından sonra seçim kararı alınarak ülkeyi seçime götürecek DYP-CHP koalisyon hükûmeti kuruldu.
24 Aralık 1995 genel seçimlerinde terörle mücadele ve laiklik konularını öne çıkaran bir propaganda faaliyeti yürüten DYP, Doğan Güreş, Hayri Kozakçıoğlu, Mehmet Ağar, Necdet Menzir ve Ünal Erkan gibi güvenlik bürokratlarının ön plana çıktığı ve A Takımı olarak tanıtılan bir aday kadrosu oluşturdu. 1995 genel seçimlerinde aldığı %19,18 oy oranı ile ikinci olan DYP 135 milletvekilliği kazandı. Seçimlerden sonra hiçbir partinin tek başına hükûmet kurabilecek milletvekili sayısı olmadığı için başlatılan hükûmet kurma faaliyetleri 1996 martında DYP ve ANAP arasında ANAYOL olarak adlandırılan hükûmetin kurulmasıyla sonuçlandı. ANAYOL Hükûmeti, 12 Mart 1996 tarihinde TBMM'deki oylamada güven oylaması almasına rağmen, Refah Partisi, alınan güven oyunun Anayasa'nın öngördüğü çoğunluğun altında kaldığını ileri sürerek, oylamanın iptali için Anayasa Mahkemesine başvurdu. Anayasa Mahkemesi, Bakanlar Kurulunun güvenoyu almış sayılabilmesi için toplantıya katılan 544 üyenin yarısının bir fazlası olan 273 kabul oyu gerektiğini belirterek, söz konusu olan oylamanın iptaline karar verdi. ANAYOL Hükûmeti bu karar üzerine görevi bırakmak zorunda kaldı, Başbakan Yılmaz, 6 Haziran 1996'da Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e istifasını sundu.
Yılmaz'ın istifasından hemen sonra başlatılan hükûmet kurma çabaları, DYP ile RP arasında kurulan REFAHYOL Hükûmetiyle noktalandı. 28 Haziran'da güvenoyu alan Necmettin Erbakan başkanlığındaki hükûmette Çiller de başbakan yardımcısı ve dışişleri bakanı oldu. Tansu Çiller'in 1995 seçimlerinden önce Refah Partisi aleyhindeki sözlerine rağmen onunla koalisyon kurması parti içinde çatlağa neden oldu. 21 Temmuz 1996'da yapılan ve Tansu Çiller'in tekrar genel başkanlığa seçildiği DYP 5. Büyük Kongresi'nde 1995 seçimleri öncesinde aday tayini ile başlanan parti içindeki Süleyman Demirel'e yakın isimler ile muhaliflerin tasfiye süreci parti yönetiminin belirlenmesinde de sürdü. Kasım 1996'da patlak veren Susurluk Skandalı özellikle hükûmetin DYP kanadını etkiledi. "devlet, siyaset, mafya" üçgeninde yasadışı ilişkilerin ortaya çıkartılmasına yönelik kamuoyu talepleri "Aydınlık İçin Bir Dakika Karanlık" ismi verilen sivil toplum eylemlerine dönüştü. Bu ortamda içişleri bakanı Mehmet Ağar görevinden istifa etti.
REFAHYOL Hükûmeti döneminde yaşanan en büyük olaylardan biri de hiç şüphesiz, daha sonra 28 Şubat Süreci veya postmodern darbe olarak adlandırılacak olan 28 Şubat 1997 tarihli Millî Güvenlik Kurulu (MGK) toplantısıydı. 28 Şubat Kararları olarak bilinen bu ve alınmasında MGK'nın askeri kanadının etkili olduğu söylenen bu kararlar REFAHYOL Hükûmeti'nin çöküş sürecinin başlangıcı oldu. 28 Şubat Kararları'nın ardından, başbakan Necmettin Erbakan koalisyon protokolü gereği başbakanlık görevinin Tansu Çiller'e verilmesi amacıyla 18 haziran 1997'de istifasını vermiş, ancak Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel hükûmet ortakları arasındaki protokolü dikkate almayarak hükûmeti kurma görevini ANAP lideri Mesut Yılmaz'a vermiştir. Yani bir diğer deyişle postmodern darbe olmuştur. Bu sürece postmodern darbe denmesinin sebebi ordu tamamıyla devlet işlerine el koymamış ancak bir bildirgeyle hükûmeti istifaya zorlamıştır.
Bu olaylar sırasında REFAHYOL Hükûmeti'nin kurulmasına karşı çıkan ve daha önce tasfiye edilmiş muhaliflerin DYP'den kopmasıyla Hüsamettin Cindoruk liderliğinde Demokrat Türkiye Partisi (DTP) kuruldu. ANAP-DSP-DTP koalisyonunun kurulması ile DYP 5.5 yıl aradan sonra tekrar muhalefete geçmiştir. 18 Nisan 1999 genel seçimlerinde Doğru Yol Partisi seçim barajının çok az üstünde bir oranıyla %12 oy ile TBMM'ye giren 5. parti oldu. DYP'nin 85 milletvekilliği çıkardığı seçimlerde genel başkan Çiller, aday olduğu İstanbul'da ancak CHP'nin seçim barajını aşamamasıyla TBMM'ye seçilebildi. 20 Kasım 1999'da yapılan 6. büyük kongrede ihraçlarla gücünü budadığı muhalefetin adayı Köksal Toptan'ı rahat biçimde yenerek tekrar genel başkan seçildi.[8]
Haziran 2001'de anamuhalefet partisi Fazilet Partisinin (FP) Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılması ve Millî Görüş hareketinde meydana gelen bölünme DYP'yi anamuhalefet partisi durumuna getirdi. TBMM 21. dönemi içinde partiler içindeki ayrışmalar DYP'yi milletvekili sayısı olarak 5. girdiği TBMM'de ikinci sıraya kadar taşıdı. Demokrat Türkiye Partisi ve Aydınlık Türkiye Partisi (ATP) adaylarının da DYP listelerinden aday olduğu 3 Kasım 2002 genel seçimlerinde DYP açısında hüsran oldu; muhalefette olmasına rağmen oy kaybeden DYP, kıl payı denebilecek bir oranla baraj altında kalarak 16 yıl aradan sonra TBMM dışında kaldı. Çiller de bütün sorumluluğu üstlendiğini açıklayarak 7. büyük kongrede aday olmayacağını açıkladı. 6 genel başkan adayının katıldığı 14 Aralık 2002'de yapılan 7. büyük kongrenin birinci turunda oy kullanan 1109 delegenin 815'inin oyunu alan Mehmet Ağar, DYP'nin 6. genel başkanı oldu.[9]
Mehmet Ağar yönetimindeki DYP, girdiği ilk seçim olan 28 Mart 2004 yerel seçimlerinde 2002'deki oy oranının çok az üstüne çıkabildi. 27 Nisan 2007'de yapılan ve CHP'nin talebi sonucu iptal edilen cumhurbaşkanlığı seçiminin ilk turunu CHP ile birlikte boykot etti. Merkez sağda birlik için Anavatan Partisi ile Doğru Yol Partisinin birleşmeleri yönündeki taleplerin yoğunlaşması sonucu, 5 Mayıs 2007 günü DYP Genel Başkanı Mehmet Ağar ve Anavatan Genel Başkanı Erkan Mumcu iki partinin Demokrat Parti adı ile bütünleşmesi konusunda protokol imzaladılar. 27 Mayıs 2007 günkü kongrede partinin adı Demokrat Parti olarak değiştirilerek DYP kapatıldı. Bir gün sonra eski partililer tarafından Çetin Özaçıkgöz'ün kurucu başkanlığında Doğru Yol Partisi tekrar kuruldu.
İdeolojisi
değiştirDoğru Yol Partisi her ne kadar Demokrat Parti (DP) ve Adalet Partisinin (AP) siyasi mirasçısı olmuşsa da 12 Eylül Darbesi'nden sonra merkez sağ kulvarı Anavatan Partisiyle (ANAP) paylaşmak zorunda kalmıştır. ANAP'ın kentli ve bilim yanlısı görünümüne oranla bir köylü partisi imajına sahip olmuştur. Anavatan Partisinin daha liberal politikalarına karşı daha ulusalcı ve gelenekçi bir söylem kullanmıştır.
1990'lı yıllara kadar toplam seçmenin yaklaşık yarısını elinde bulunduran bu iki parti 1990'lardan itibaren tabanlarını hızla kaybetmeye başlamışlardır. Doğru Yol Partisi de bu erimeden payına düşeni almış, özellikle 1990'lı yıllardan itibaren ağırlıklı olarak Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve 2000'li yıllardan itibaren kısmen Cumhuriyet Halk Partisine (CHP), daha küçük oranlarda ise Millî Görüş partilerine ve Adalet ve Kalkınma Partisine karşı tabanını koruyamamıştır.
Genel başkanlar
değiştir| # | Adı | Görev başlangıcı | Görev bitişi |
|---|---|---|---|
| 1 | Ahmet Nusret Tuna | 28 Haziran 1983 | 7 Temmuz 1983 |
| 2 | Yıldırım Avcı | 11 Temmuz 1983 | 14 Mayıs 1985 |
| 3 | Hüsamettin Cindoruk | 14 Mayıs 1985 | 24 Eylül 1987 |
| 4 | Süleyman Demirel | 24 Eylül 1987 | 16 Mayıs 1993 |
| – | Mehmet Gölhan (vekil) | 16 Mayıs 1993 | 13 Haziran 1993 |
| 5 | Tansu Çiller | 13 Haziran 1993 | 14 Aralık 2002 |
| 6 | Mehmet Ağar | 14 Aralık 2002 | 27 Mayıs 2007 |
DYP ve seçimler
değiştirGenel seçimler
değiştir| Seçim | Genel Başkan | Oy | Sandalye | Meclis | Sıra | Kurulan Hükûmetler | Harita | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| # | % | ± Y | # | ± | ||||||
| 1987 |  Süleyman Demirel |
4.587,062 | %19,14 |
— | 59 / 450
|
— | Muhalefet | 3. | -— | 
|
| 1991 | 6,600,726 | %27,03 |
 7,89
|
178 / 450
|
119
|
Koalisyon | 1. | 49. Türkiye Hükûmeti 50. Türkiye Hükûmeti 51. Türkiye Hükûmeti 52. Türkiye Hükûmeti |
| |
| 1995 | _Rueda_de_prensa_de_Felipe_Gonz%C3%A1lez_y_la_primera_ministra_de_Turqu%C3%ADa._Pool_Moncloa._16_de_noviembre_de_1995_(cropped)_(cropped).jpeg) Tansu Çiller |
5,396,009 | %19,18 |
 7,85
|
135 / 550
|
43
|
Koalisyon | 3. | 53. Türkiye Hükûmeti 54. Türkiye Hükûmeti |
|
| 1999 | 3,745,417 | %12,01 |
7,17
|
85 / 550
|
50
|
Muhalefet | 5. | — | 
| |
| 2002 | 2,997,065 | %9,54 |
2,47
|
0 / 550
|
85
|
— | 3. | — | Hiçbir ilde 1. olamadı | |
Yerel seçimler
değiştir| Seçim | Genel Başkan | Oy | Belediye | Sıra | Harita | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| # | % | ± | |||||
| 1984 | Yıldırım Avcı | 2,346,543 | %13,25 |
- | 233 / 1.700
|
3. | Hiçbir ilde 1. olamadı |
| 1989 | Süleyman Demirel |
5,565,776 | %25,13 |
11.88 |
551 / 1.984
|
2. | 
|
| 1994 | Tansu Çiller |
6,027,095 | %21,41 |
3.72 |
889 / 2.695
|
1. | 
|
| 1999 | 4,157,262 | %13,21 |
8.2 |
736 / 3.200
|
5. | 
| |
| 2004 |  Mehmet Ağar |
3,216,737 | %9,97 |
3.24 |
360 / 3.193
|
| |
Kaynakça
değiştir- ^ "Arşivlenmiş Kopya". 13 Temmuz 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2023.
- ^ "Arşivlenmiş Kopya". 8 Mart 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2023.
- ^ "Arşivlenmiş Kopya" (PDF). 27 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2023.
- ^ "Arşivlenmiş Kopya". 27 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "SÜLEYMAN DEMİREL'İN ARDINDAN". 25 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2022.
- ^ "Türkiye popülizmin babasını kaybetti". 25 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2022.
- ^ "5 Nisan 1994 Ekonomik Kararları". 23 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2011.
- ^ DYP Çiller'den vazgeçemiyor
- ^ "DYP'nin yeni lideri Ağar". 13 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2011.