Vikipedi

Farenjit

Farenjit, Pharyngitis yutağın (farenks) iltihaplanmasına (enflamasyon) yani yutak ve boğaz iltihaplanma verilen bir hastalıktır. Yutağın bazen mikrobik, bazen metabolik, bazen de çalışılan ortamın ısısına, tozuna bağlı olarak reaksiyon göstermesi olan farenjit sıklıkla boğaz ağrısı veya boğaz yangısı olarak anılır. Bademciklerin enfeksiyonu, tonsilit, de eş zamanlı olarak görülebilir.

Farenjit
Viral farenjit.
Orta yutak (orofarenks) şişmiş ve kızarmış
UzmanlıkKulak burun boğaz Bunu Vikiveri'de düzenleyin

Özellikle 4-7 yaş arasında sıklıkla rastlanan farenjit, bir yaşın altındakilerde nadiren görülürken, semptomatik belirtileri hastalığın sebebine göre değişir.[1] Yaklaşık %90'ı viral (parainfluenza, rhinovirüs, adenovirüs, Herpes simpleks gibi) olan enfeksiyonun, kalan kısmı genellikle bakteriyel nadir olarak oral kandidiyaz sebeplidir. Ayrıca bazı farenjit vakaları çeşitli ajanların sebep olduğu tahriş sonucudur. Semptomlar hastalığın sebebinin belirlenmesi açısından, kesin bir şekilde olmasa da (tıbbî literatürde bu tartışmalıdır), belirli bir oranda yardımcı olabilir. Örneğin bakteriyel sebepli farenjitlerde semptomlar genellikle daha ağırdır; bakteriyel sebepli faranjitte ateş 40 °C'ye kadar çıkabilirken, viral sebepli farenjitte ateş genellikle çok yüksek seviyelere çıkmaz.[1]

Vakaların büyük çoğunluğu hasta bir kişiyle yakın temas sonucu bulaşan enfeksiyonlardan kaynaklanır ve kirli yerler, hava kirliliğinin fazla olduğu yerlerde, hastalıklı insanlara yakın olmakta nedenler arasında yer alır.

Mikolojik ya da bakteriyolojik incelemeler için, farenjitis için kullanılan selektif besiyerler; Kanlı agar, EMB agar, çikolata agar'dır. Hastalığın tanısı için kültür antibiyogram testi yapılır. Aynı zamanda boğaz kültürü alınır[kaynak belirtilmeli]

Enfeksiyöz nedenleri

değiştir
Viral

Enfeksiyon kaynaklı vakaların %40-80'İ virüslerle ortaya çıkmaktadır.[2][3] Adenovirüs en sık görülen viral nedendir. Orta seviyede lenf nodu şişmesi görülebilir çok ağrılı olmasına rağmen boğaz çok kızarık görülmemektedir. İnfluenza virüsü de yine yüksek ateş baş ağrısı genel yorgunluk ve ağrı hissiyle birlikte boğaz ağrısının eşlik ettiği farenjit tablosuna yol açabilir. Enfeksiyöz mononükleoz EBV (Ebstein Barr Virüsü) tarafından ortaya çıkarılır. Bademciklerde Beta enfeksiyonuyla karıştırılacak kadar şişme ve beyaz eksüdalar görülebilir.

Basit soğuk algınlığına neden olan rinovirüs, coranavirüs, respiratori sinsisyal virüs(RSV) ve parainfluenza virüsü gibi birçok virüs boğazda enfeksiyona, ayrıca komşuluk yoluyla kulak enfeksiyonuna ve daha aşağı bölgelrde akciğer enfeksiyonuna da yol açabilir.

Bakteriyel nedenler

A grubu beta hemolitik streptokoklar bakteriyel farenjitin en sık nedenidir. Ancak bunu dışında birçok bakteri insanlarda boğaz enfeksiyonuna yol açabilir. Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Bordetella pertussis, Bacillus anthracis, Corynebacterium diphtheriae, Neisseria gonorrhoeae, Chlamydophila pneumoniae, and Mycoplasma pneumoniae.[4];Streptokokal farenjit Bakteriyel farenjitlerin en sık nedenidir.[5] Bakteriyel farenjitlerin %15-30'u A grubu beta hemolitik streptokoklar tarafından oluşturulur.Ateş, boğaz ağrısı ve boyundaki lenf bezlerinin şişmesi en sık görülen belirtilerdir .Oldukça bulaşıcı bir enfeksiyondur. Hasta kişiyle yakın temas sonucu bulaşır kesin tanı boğaz kültürüyle konmaktadır. Antibiyotik tedavisi komplikasyonları önlemek ve daha hızlı iyileşmeyi sağlamak amacıyla uygulanır.[6];Difteri Daha çok larenjite yol açan ve potansiyel olarak hayatı tehdit eden ağır bir üst solunum yolu enfeksiyonudur. Corinebakterium Diphteria tarafından oluşturulur. Gelişmiş ülkelerde yaygın aşılama sonucu artık neredeyse görülmemektedir ancak 3. Dünya ülkelerinde ve bazı Doğu Avrupa ülkelerinde hala görülebilir. Difteride antibiyotik kullanımı erken evrelerde etkilidir, ancak iyileşme genellikle çok yavaştır.

Mantara bağlı

Bazı farenjitler de Candida Albicans türü mantar enfeksiyonları tarafından oluşturulur.

Enfeksiyon dışı nedenler

değiştir

Farenjit soğuk hava, sıcak içecek, mide asidi reflüsü(geri kaçma) gibi, termal, kimyasal veya mekanik iritasyonla da ortaya çıkabilmektedir.

Belirtileri

değiştir

Enfeksiyonun bulunduğu bölgeye göre farklı farklı belirtiler olabilir. Ancak en sık görülen belirtiler boğazda yanma ve kaşınma, özellikle yutkunurken ağrı, eğer nazofarinks bölgesi etkilendiyse birlikte burun akıntısı, geri akıntıya bağlı olarak öksürük dahi olabilir.

Larenjit dediğimiz ses tellerinin etkilendiği bir enfeksiyonda köpek havlaması gibi sesli boğuk bir öksürük de olabilir. Nefes alırken stridor dediğimiz ötme, bazen nefes zorluğu, hatta nefes durması bile olabilir. Bazı boğaz enfeksiyonları sırasında ateş, kusma, karın ağrısı gibi genel belirtiler de olabilir.

Sınıflama

değiştir

Bulunduğu anatomik bölgeye göre enfeksiyon farklı bir isim alır.

Nazofarenjit: Genelde basit nezledir, -nazo kökü burnu, farinks yutak bölgesini ifade eder. Yani bu burun arkasındaki geniz boşluğuyla, yutağın birleştiği bademcik öncesindeki boğaz bölgesinin enfeksiyonudur. Kızarık olması burada iltihap olduğu ve antibioitk kullanılması gerektiği anlamına gelmez. Boğazımızı açıp sağlıklıyken de baktığımızda zaten pembe-kırmızı arası bir renk görürüz. İltihaplı diyebilmek için çok yoğun kırmızı, hatta üzerinde beyaz iltihapların görülmesi gerekir ki, bu durum genellikle bu bölgede olacak bir şey değildir. Ancak bazen geniz etinin iltihaplanması veya var olan sinüzite bağlı olarak bu bölgeden geriye yeşil-sarı renkli iltihaplı bir akıntı görülürse o zaman bakteriyel bir nazofarenjit veya sinüzit olabileceği için antibiyotik kullanmak gerekecektir.

Tonsillit: Tonsil bademcik demektir, bu bademciklerin iltihabını ifade eder, sadece hafif kızarık olması yine bir anlam taşımaz. Üzerinde beyaz iltihap varsa, bu durum sıklıkla Beta enfeksiyonundan kaynaklanır, beta testi pozitifse 10 gün antibiyotik mutlaka şarttır. Ancak sık tekrarlayan beyaz iltihap+ateş tablosu enfeksiyon değil, periyodik ateş yapan hastalıklardan PFAPA sendromundan da kaynaklanıyor olabilir. Halk arasında öpücük hastalığı adı da verilen Epstein-Barr virsü (EBV) enfeksiyonları da Betaya benzer şekilde beyaz iltihap yapabilir, antibiyotikten 3 gün sonra düzelmiyorsa şüphelenilebilir, bazı özel kan testleri ve kanın mikroskopta incelenmesiyle tanı konabilir.

Larenjit: Larinsks dediğimiz ses tellerinin enfeksiyonudur, çoğu zaman viraldir, sıklıkla gece yarısı aniden köpek havlaması gibi tipik sesli öksürüğüyle tanı konur. Bu enfeksiyona krup, psödokrup veya yalancı difteri gibi çeşitli isimler de verilmektedir. Viral olduğu için çoğu zaman antibiyotik vermeden, soğuk ilaçlı buharlarla, bazen de kortizon türü ilaçlar verilerek tedavi edilir. Yemek yerken nefes borusunun kapanmasını sağlayan epiglot kapağı da iltihaplanırsa genelde ateş de olur, bu kruptan çok daha ağır bir enfeksiyondur. Sonuç olarak gruplara ateş eşlik ediyorsa epiglottit olabileceği endişesiyle antibiyotik başlanmalıdır. Larenjit(krup) ve epiglottit doktorların standart boğaz muayenesinde gözle görülmeyen enfeksiyonlardır, tipik sesli öksürük duyularak tanı konur, daha ileri değerlendirme gerektiğinde nadiren kulak burun boğaz doktorlarından konsültasyon istemek gerekebilir.

Tanısal yaklaşım

değiştir

Genellikle viral veya bakteriyal ayrımını yapmak sadece belirtilere bakarak zordur, sıklıkla bakteriyel nedeni dışlayabilmek için bir boğaz kültürü ve/veya hızlı testlerin yapılması önerilebilir.[7]

Tedavi

değiştir

Genellikle semptomatik tedavi dediğimiz belirtilerin hafifletilmesine yönelik tedavi yeterlidir. Ateş ve ağrı için ağrı kesici-ateş düşürücü parasetamol gibi ilçalardan faydalanılabilir. (Önemli not:Özellikle İnfluenza ihtimali yüzünden, Reye sendromu riskinden dolayı aspirin kesinlikle kullanılmamalıdır)[8] Boğaz ağrısı için bol sıvı, özellikle ıhlamur tarzı bitki çayları, bol meyve tüketimi önerilir. Çok şiddetli boğaz ağrısı varsa lokal anestetik(uyuşturucu) ve antienflamatuar(yangı giderici) maddeler içeren pastil ve spreylerden de faydalanılabilir. Spesifik tedavi sadece bakteriyel, mantar ve virüslerden Herpes simpleks olduğunda etkilidir.

Araştırmalara göre üst solunum yolu enfeksiyonlarının %80'i viraldir, yani antibiyotik gerekmez, ancak hasta baskısı, doktor endişesi gibi çeşitli nedenlerle %80'ine antibyotik verilir.[9] Bir kişinin üst solunum yolu enfeksiyonu varken antibiyotik alması için bazı kriterler gerekir:

  • Bademcik üzerinde beyaz iltihap varsa(bazen bu durumda bile gerekmeyebilir)
  • 5 günden uzun süren öksürük-nezleye eğer 3 günden uzun süren bir ateş ekleniyorsa
  • Ateş sık çıkıyorsa, kontrol altına alınamıyorsa
  • Kan testlerinde bakteriyel enfeksiyonu destekleyen bulgular varsa.
  • Grupla birlikte yüksek ateş var ve epiglotit şüphesi varsa

Semptomatik

değiştir

Kontrollü denemelerde boğaz ağrısı için 22 tane antibiyotiksiz yöntem denenmiştir. [10]Kullanılabilecek birçok basit yöntem olsa da, analjezikler en etkililerdendir.

  • Doğası gereğiyle yüksek oranda asidik olan yiyecek ve içeceklerden uzak durunuz, zira bunlar geçici yoğun ağrılara sebep olabilir.
  • NSAIDler gibi analjezikler farenjitle ilişkili ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir.[10]
  • Boğaz pastilleri (öksürük ilacı) kısa süreli olarak ağrıyı gidermekte sıklıkla kullanılır.
  • Ilık tuzlu suyla gargara yapmak yaygın bir ev reçetesidir. Bununla birlikte bunun veya aspirin gargaralarının kısa süreli rahatlamaya sebep olmasının dışında herhangi bir şekilde yardımcı olduğuna dair sadece anekdot şeklinde (anekdotal) kanıt bulunmaktadır.[11]
  • Bal, antiseptik özellikleri sebebiyle, boğaz ağrısı tedavisinde uzun süredir kullanılmaktadır.[12]

Kaynakça ve notlar

değiştir
  1. ^ a b "Akut Solunum Yolu Enfeksiyonları - 1. Doç. Dr. Sadık Akşit. STED 2002. Cilt 11. Sayı: 4. Sf: 132" (PDF). 19 Şubat 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2017. 
  2. ^ "Chapter 30". Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice (7.7soyadı=Marx bas.). Philadelphia, Pennsylvania: Mosby/Elsevier. 2010. ISBN 978-0-323-05472-0.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  3. ^ Acerra JR. "Pharyngitis". eMedicine. 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2010. 
  4. ^ Bisno AL (Ocak 2001). "Acute pharyngitis". N Engl J Med. 344 (3). ss. 205-11. doi:10.1056/NEJM200101183440308. PMID 11172144. 
  5. ^ Baltimore RS (Şubat 2010). "Re-evaluation of antibiotic treatment of streptococcal pharyngitis". Curr. Opin. Pediatr. 22 (1). ss. 77-82. doi:10.1097/MOP.0b013e32833502e7. PMID 19996970. 
  6. ^ Choby BA (March 2009). "Diagnosis and treatment of streptococcal pharyngitis". Am Fam Physician 79 (5): 383–90.PMID19275067 9 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ Del Mar C (1992). "Managing sore throat: a literature review. I. Making the diagnosis". Med J Aust 156 (8): 572–5.PMID1565052 13 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. ^ Thomas M, Del Mar C, Glasziou P (October 2000). "How effective are treatments other than antibiotics for acute sore throat?". Br J Gen Pract 50 (459): 817–20.PMID11127175 28 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ Cho HJ, Kim CB. Prescription behaviours of office-based doctors to standardized common cold patients in Korea.Pharmacoepidemiol Drug Saf. 2002 Jul-Aug;11(5):401-5.PMID12271882 26 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  10. ^ a b Thomas M, Del Mar CB, Glasziou P. (2000). "How effective are treatments other than antibiotics for acute sore throat?" (PDF). Br J GP. 50 (459). ss. 817-820. PMID 11127175. [ölü/kırık bağlantı]
  11. ^ Potting C, Uitterhoeve R, Op Reimer W, Van Achterberg T (2006). "The effectiveness of commonly used mouthwashes for the prevention of chemotherapy-induced oral mucositis: a systematic review". European journal of cancer care. 15 (5). ss. 431-9. PMID 17177899. 
  12. ^ Ramoutsaki I, Papadakis C, Ramoutsakis I, Helidonis E (2002). "Therapeutic methods used for otolaryngological problems during the Byzantine period". Ann. Otol. Rhinol. Laryngol. 111 (6). ss. 553-7. PMID 12090712. 

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Farenjit&oldid=34303046" sayfasından alınmıştır