Ihlamur

Tilia
Tilia
	Tilia tomentosa
Biyolojik sınıflandırma
Âlem:	Plantae
Şube:	Tracheophyta
Sınıf:	Magnoliopsida
Takım:	Malvales
Familya:	Malvaceae
Cins:	Tilia; L.
Türler
	30 tür; metne bakınız

Ihlamur (Tilia), Malvaceae (ebegümecigiller) familyasına bağlı, Kuzey Yarımküre'nin ılıman ve yarı tropik bölgelerinde yetişen ağaç cinsidir.

Morfolojik özellikleri

30'a yakın farklı türü bulunur ve boyları 20–40 m yüksekliğe varır. Yaprakları kalp biçiminde, genel olarak asimetrik ve 6–20 cm'dir.

Çiçekleri hermafroditik yapıya sahip olduğundan hem dişi hem de erkeği böcekler tarafından polenlenebilir.

Odunları hafif, yumuşak, az parçalı, yoğunluğu 560 kg/m³ olduğundan kereste işlemleri için elverişlidir.

Ekolojik özellikleri

Serin, verimli, kireçli toprakları severler. Tabansuyu yüksek, bol humuslu kumlu topraklarda yetiştiği gibi az derin ve kireçli topraklarda da yetişir. Genellikle kayınların toprak isteklerinin andırırlar. Hızlı büyürler. Sürgün verme özellikleri vardır. Gölgeye dayanırlar.

Türkiye'de çoğunlukla Karadeniz, Ege, Marmara Bölgesi ve Antalya çevresinde yetişmekte olup ılıman iklimleri sevmektedir. Bu ağacın üretimi çoğunlukla tohum ile yapılmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Tarihçe

Orta Avrupa'da eskiden birçok köyde ıhlamur vardı. Merkezde bulunur buluşma noktası olarak kullanılırdı. Ayrıca burada haber alış verişinde bulunulur, gelinler kendilerini gösterirlerdi. Mayıs başında dans festivalleri bu ağacın altında düzenlenirdi. Bunlarla beraber köy mahkemeleri genelde yine burada kurulurdu. Bu yüzden ıhlamur, mahkeme ağacı ya da mahkeme ıhlamuru olarak da bilinir.^[1] Germen ve Slav halklarında ıhlamur kutsal bir ağaçtır.

1000 yaşına kadar yaşayabilen ıhlamurlar görülmüştür. Türkiye'de de 500 yaşını geçmiş çok sayıda ıhlamur ağacı vardır.^[1]

Kullanımı

Kokulu çiçeklerinden dolayı gölge ağacı olarak yetiştirilir.^[2] Çiçekleri kurutularak çay olarak tüketilmektedir. Çiçek verdiği dönemlerde, güneşli bir zamanda çiçeklerinin toplanması, çiçeklenmesini artırır. Doğramacılıkta kıymetli olan beyaz ve hafif bir odun verir. Hava kurusu ağırlığı 0,40 gr/cm³'tür. Ihlamur kabuğundaki lifler ip ve kaba dokumalarda kullanılır. Arıcılıkta da önemli bir nektar kaynağıdır. Çiçekleri çay olarak içilir. Çiçek durumları tıbbi olarak kullanılır. Ihlamur çiçeği yatıştırıcı, idrar verici ve balgam söktürücü olarak çay halinde kullanılır. Ihlamur çiçeği banyosunun da yatıştırıcı bir özelliği vardır. Oymacılık ve mobilyacılıkta, oyuncak sanayinde, müzik aletleri yapımında, kâğıt ve kibrit üretiminde kullanılırlar.Tıbbi olarak T.rubra, T.platyphyllos, T.cordata türleri kullanılır.^[3]

Taksonomi

Gümüş ıhlamur(Tilia tomentosa)
Küçük yapraklı ıhlamur (Tilia cordata)
Büyük yapraklı ıhlamur(Tilia platyphyllos)
Tilia dasystyla
Tilia americana
Tilia amurensis, talkımlar 3–5 cm, yaprak ayasının ucu genellikle loplu değildir Kısır veya körleşmiş stamenler bulunur, meyve yumurtamsı.Çin, Kore ve Rusya
Tilia begoniifolia
Tilia callidonta
Tilia chinensis, yaprak kenarı dişli 1,5 mm az, yan damarlar 7-9 çiftli; meyve yumurtamsı-küre; talkımlar 1-3 çiçekli; taç yapraklar 8–9 mm. Çin
Tilia chingiana, yaprak geniş yumurtamsı; yaprak alt yüzündeki damar birleşimleri tüylü. Çin
Tilia endochrysea, meyve dış kabuğu kayış gibi, kuruduğunda açılır.
Tilia henryana, yaprak yarı dairesel; yaprak kenarı dişli 3–5 mm; yapraklar ve dallar sarı yıldız keçemsi tüylü; brakteler 7-10 × 1-1,3 cm. Çin
Tilia insularis
Tilia japonica, yaprak dairemsi; kuruduğunda kahverengi; meyve yumurtamsı; çanak yaprakların alt yüze seyrek yıldız tüylü; çiçek sapı 5–8 mm; brakteler 3,5-6 cmm. Çin ve Japonya
Tilia jiaodongensis, yumurtalık tüysüz; talkımlar (20-)40-100 çiçekli; İkinci derece brakteli. Çin
Tilia kiusiana
Tilia kueichouensis
Tilia likiangensis, yaprak sapı yıldız tüylü; yaprak kenarı küçük testere dişli; dallar tüysüz; brakteler 6–9 cm.Çin
Tilia mandshurica
Tilia maximowicziana
Tilia membranacea, yaprak yarı zarımsı; yaprak alt yüzü tüysüz veya damar birleşim yerleri tüylü. Çin
Tilia miqueliana, talkımlar 3-12 çiçekli; yaprak tabanı simetrik yürek biçiminde. Çin ve Japonya
Tilia mongolica, talkımlar 5-8 cmm; yaprak ucu genellikle üç loplu; taç yaprağımsı kısır ve körleşmiş stamenler bulunur; meyve ters yumurtamsı. Çin
Tilia nasczokinii
Tilia nobilis
Tilia oliveri
Tilia paucicostata, yaprak yumurtamsı veya yumurtamsı-üçgen biçiminde; kuruduğunda yeşilimsi; meyve ters yumurtamsı; çanak yaprakların alt yüzü tüysüz; çiçek sapı 10–15 mm; brakteler 5-8,5 cm. Çin
Tilia sabetii
Tilia stellatopilosa
Tilia taishanensis
Tilia tuan, yaprak kenarı tam veya yaprak ucuna yakın kısmı az dişli; dallar tüylü; brakteler 12–16 cm; talkımlar 3-22 çiçekli; yaprak tabanı genellikle eğik. Çin

Melezler

Tilia × moltkei (Tilia americana × T. petiolaris)
Tilia × europaea (T. cordata × T. platyphyllos)
Tilia × flavescens (T. americana × T. cordata)
Tilia × euchlora (T. cordata × T. dasystyla)
Tilia × petiolaris (T. tomentosa × T. ?)

Galeri

Tilia americana
Tilia cordata
Tilia henryana
Tilia heterophylla (sin. T. monticola)
Tilia insularis
Tilia japonica
Tilia maximowicziana
Tilia miqueliana
Tilia mongolica
Tilia oliveri
Tilia platyphyllos
Tilia tomentosa

Kaynakça

Genel

Yaltırık, F., 1992. Dendoloji II, Angiospermae (Kapalıtohumlular), 256s, İstanbul
https://global.britannica.com/plant/linden-plant^{[ölü/kırık bağlantı]}, Ana britancica ıhlamur maddesi
http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=133008 27 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Çin florası (Flora of China)
http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=133008 26 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kuzey Amerika florası (Flora of North America)

Özel

^ ^a ^b Betül Rüveyda AY AK (29 Haziran 2020). "Türkiye'de Yetişen Ihlamur Ağacı Özellikleri ve Türleri". Peyzax Mimarlık Dergisi. 8 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2021.
^ Keeler, Harriet L. (1900). Our Native Trees and How to Identify Them. New York: Charles Scribner's Sons. ss. 24-31.
^ "Ihlamur". atib.ogm.gov.tr. 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2023.

Dış bağlantılar

Wikisource has the text of the 1920 Encyclopedia Americana article Linden.

Eichhorn, Markus (January 2012). "Lime Trees and Bees". Test Tube. Brady Haran for the University of Nottingham. 5 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2021.
Wikimedia Commons'ta Ihlamur ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Vikitür'de Ihlamur ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.

[:0-1] Betül Rüveyda AY AK (29 Haziran 2020). "Türkiye'de Yetişen Ihlamur Ağacı Özellikleri ve Türleri". Peyzax Mimarlık Dergisi. 8 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2021.

[Keeler-2] Keeler, Harriet L. (1900). Our Native Trees and How to Identify Them. New York: Charles Scribner's Sons. ss. 24-31.

[3] "Ihlamur". atib.ogm.gov.tr. 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2023.

[1]

[2]

[3]