Sasani şehinşahları listesi

Sasani İmparatorluğu'nun şehinşahları (Orta Farsça: Šāhān šāh ī Ērān ud Anērān, "İranlı ve İranlı Olmayanların Krallarının Kralı") geniş bir coğrafyada hüküm sürmüşlerdir. En güçlü olduğu zaman, batıda Türkiye ve Rodos doğuda Pakistan'a kadar uzanıyordu ve aynı zamanda modern Kafkasya, Yemen, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Mısır, İsrail, Lübnan, Suriye, Ürdün ve Orta Asya'daki bölgeleri kapsıyordu.

Sasani İmparatorluğu, 400 yıldan daha uzun bir süre boyunca komşu baş rakibi Roma-Bizans İmparatorluğu ile birlikte dünyanın en büyük güçlerinden biri olarak kabul edildi.^[1]^[2]^[3]^[4] Sasani hanedanı, bir Persli olan 224 yılında İstahr'dan bir Persli olan I. Erdeşîr ile başladı ve 651'de III. Yezdicerd ile sona erdi.^[5]

Purandoht'un öldüğü 631 ile III. Yezdicerd'ın tahta oturduğu 632 arası dönemde tahta geçenler için uygun tanımlamalar kafa karıştırcıdır, çünkü tahtı ele geçiren bazı hükümdarlar daha sonra Sasani Hanedanı'ndan diğer üyeler tarafından uzaklaştırıldı ya da tehdit edildiler. Dönem, Sasani İmparatorluğu içindeki hizipçiliğin ve bölünmenin biridir.^[6]

Unvan

Sasani İmparatorluğu'nun kurucusu I. Erdeşîr (h. 224-242) "İranlıların şehinşahı" (Orta Farsça: šāhān šāh ī ērān; Partça: šāhān šāh ī aryān) unvanını kullanmıştır. Erdeşîr'den hemen sonra gelen I. Şâpûr (h. 240/42-270/72) Kâbe-i Zerdüşt'de bulunan yazıtlarında bu unvanı kesin bir şekilde seçer. Şâpûr, dört Sasani ardılı için artan önem sırasında farklı unvanlar kullanır: Sasan'a "Lord" (Xwaday) unvanı, Papag'a "kral", Erdeşîr'e "İranlıların Krallarının Kralı" ve son olarak kendisine "İranlı ve İranlı olmayanların Krallarının Kralı" (Orta Farsça: MLKAn MLKA 'yr'n W 'nyr'n šāhān šāh ī ērān ud anērān; Grekçe: βασιλεύς βασιλέων Αριανών basileús basiléōn Arianṓn) demiştir.^[7] "İranlı ve İranlı olmayanların Krallarının Kralı" unvanı ayrıca I. Şâpûr'un, Romalılara karşı aldığı zafer ve İranlı olmayan toprakları Sasani egemenliğine eklemesinden sonra, tek bir gümüş sikkede de görülür. Unvan, sonraki tüm Sasanii krallarının sikkelerinde kullanılmıştır.^[8]

Şehinşah

Sasani İmparatorluğu'nun başı [şehinşah] (krallarının kralı) idi, ayrıca şah (kral) olarak da bilinirdi. Sağlığı ve refahı her zaman önemliydi ve "Ölümsüz olu" ifadesi onu cevaplarken kullanılırdı. 6. yüzyıl ve sonrası Sasani sikkelerine bakıldığında, ay ve güneş fark edilir. Ay ve güneşin anlamı, İranlı tarihçi [Touraj Daryaee] kelimeleriyle "kralın dünyanın merkezinde olduğu ve güneş ve ayın onun etrafında döndüğü anlamına gelmekteydi. Gerçekten, eski bir Mezopotamya fikri olan dünyanın dört köşesinin kralıydı"^[9] Kral, Romalı, Türk ve Çinli gibi diğer tüm hükümdarları kendisinden aşağı görürdü. Sakalı altın ile süslenirken, çok renkli kıyafetler giyer ve makyaj yaparlardı. Erken Sasani kralları kendilerinin kutsal soydan geldiklerine inanırlardı; kendilerini “bay" (kutsal) olarak adlandırırlardı.^[10]

Kral, halkın karşısına çıktığında, bir perdenin arkasına gizlenirlerdi^[9] ve adamlarından bazıları, kalabalığı uzak tutumak ve yolunu açmak için, önünde dururdu.^[11] Birisi kralın karşına çıktığında, proskynesis olarak da bilinen önünde yüzükoyun yatmak zorundaydı. Kral Pushtigban olarak da bilinen bir grup kraliyet muhafızı tarafından korunurdu. Diğer durumlarda kral, darigan olarak bilinen bir grup saray muhafızıyla korunurdu. Bu grupların her ikisi de Sasani İmparatorluğu'nun kraliyet aileleri tarafından işe alınırdı^[11] ve kralın güvenliğinden, kralın saraylarının girişlerinin kontrol edilmesinden, krala ziyaretçilerin takdim edilmesinden, askeri emirlerin verilmesine ya da müzakerelerde yer almakla görevlendirilen hazarbed komutasındaydılar. Hazarbed, bazı durumlarda kraliyet cellatı olarak hizmet ederdi.^[11] İran yeni yılı Nevruz sırasında ve Mihragan (Mitra'nın gününde), kral bir konuşma yapardı.^[10]

Sasani devlet organizasyonu

Önemli olaylar ve bölgesel değişimi de içeren Sasani İmparatorluğu'nun zaman çizelgesi.

Varlığı boyunca, Sasani İmparatorluğu mutlak monarşidir. Şehinşahlar, otoriterinin tepesinde yer alır, Satrap ile Satraplıkları yönetirdi. Şehinşah, İmparatorluğun en yüksek otorite formuydu fakat sıklıkla satraplarının isyanları ile karşılaşırlardı. Gerçekten, Sasani İmparatorluğu'da Part İmparatorluğu'na karşı bir satrapın isyanı ile kurulmuştu.^[12]

Sasani İmparatorluğu, en geniş topraklarına II. Hüsrev'in 38 yıllık hükümdarlığında ulaşmıştı; en uzun hüküm süren, II. Şâpûr 70 yıl hüküm sürmüştür.

Sasani kralları, kendilerini Ahameniş İmparatorluğu'nun ardılı olarak görürlerdi ve birçok Sasani krallarının amacı daha önce Ahamenişlerin elinde olan tüm toprakları fethetmekti.

Şehinşahları listesi

Aşağıdaki tablo Sasani şehinşahları ve onlar tarafından kullanılan unvanları içerir.

Sasani şehinşahları tarafından kullanılan unvanlar:

Padişah, İmparator anlamında,

Šāhān Šāh, Türkçede Şehinşah olarak bilinir, kralların kralı anlamında,

Sāhān šāh ērān ud anērān, İran ve Aniran'ın krallarının kralı anlamında,

Šāhan šāh sākān, Sakas'ın kralı anlamında.

Šāh hindestān, Hindistan'ın kralı anlamında.

#	Şehinşah	Hüküm başlangıcı	Hüküm bitişi	Öncülü ile ilişkisi	Notlar
Sasani Hanedanı
1	I. Erdeşîr	224	Şubat 242	—	Part İmparatoru IV. Erdevân 'ı Hormizdegan Muharebesi'nde yendikten sonra kendisini şehinşah ilan etti 242 yılında doğal sebepler ile öldü Artaxares ve Artaxerxes olarak da bilinir
2	I. Şâpûr	12 Nisan 240	Mayıs 270	Oğlu	12 Nisan 240 tarihinden itibaren babsı ile ortak imparator Mayıs 270 tarihinde doğal sebepler ile öldü Sapores ya da Sapor olarak da bilinir
3	I. Hürmüz	Mayıs 270	Haziran 271	Oğlu	Sadece bir yıl hüküm sürdü Oromastes olarak da bilinir
4	I. Behrâm	Haziran 271	Eylül 274	Kardeşi	Mani'nin ölümü de dahil olmak üzere Maniheizme zulmetmiştir. Eylül 274 tarihinde hastalık/doğal sebepler ile öldü
5	II. Behrâm	274	293	Oğlu	293 yılında doğal sebepler ile öldü
6	III. Behrâm	293	293	Oğlu	Büyük-amcası Narseh liderliğindeki ayaklanma sırasında muhtemelen idam edildi
7	Narseh	293	302	Büyük-amcası	III. Behrâm'e karşı liderlik ettiği isyan ile gücü ele geçirdikten sonra tac giydi Ayrıca Narses ya da Narseus olarak da bilinir
8	II. Hürmüz	302	309	Oğlu	Babasının tahttan çekilmesinden sonra tac giydi
9	Adûr Narseh	309	309	Oğlu	Zalimliği nedeniyle Sasani asilleri tarafından tahttan indirildi
10	II. Şâpûr	309	379	Kardeşi	Kardeşi Adarnases'in ölümünden sonra, annesinin karnındayken tac giydirildi II. Sapor olarak da bilinir
11	II. Erdeşîr	379	383	Kardeşi	384 yılında doğal sebepler ile öldü
12	III. Şâpûr	383	388	Yeğeni
13	IV. Behrâm	388	399	Oğlu
14	I. Yezdicerd	399	420	Oğlu
15	IV. Şâpûr	420	420	Oğlu
16	Hüsrev	420	420	Kuzeni
17	V. Behrâm	420	438	Kuzeni
18	II. Yezdicerd	438	457	Oğlu
19	III. Hürmüz	457	459	Oğlu
20	I. Fîrûz	457	484	Kardeşi
21	Belâş	484	488	Kardeşi	Fîrûz'un oğulları olan 2 yeğeninin isyanı ile karşılaştı İlk isyan Zarir tarafından yapıldı ama başarısızlıkla sonuçlandı ve idam edildi İkinci isyan Kubâd tarafından yapıldı, ilkinin başarısız olması yüzünden Ak Hunlardan yardım istedi
22	I. Kubâd	488	496	Yeğeni	Amcası Belâş'a karşı Ak Hunların yardımıyla çıkardığı isyan sonrası tac giydi
23	Câmasb	496	498	Kardeşi
24	I. Kubâd	498	531	Kardeşi	Zarmihr Karen ve Ak Hunların yardımıyla tahta yeniden çıktı
25	I. Hüsrev	531	579	Oğlu
26	IV. Hürmüz	579	590	Oğlu
27	II. Hüsrev	590	590	Oğlu	Babasına karşı isyan etti, kendini İran'ın Kralı ilan etti fakat Behrâm-ı Çûbîn tarafından tahttan indirildi
Mihran Hanedanı
28	Behrâm-ı Çûbîn	590	591	Asi	IV. Hürmüz ve II. Hüsrev'e karşı isyan etti ve kendini kral ilan etti
Sasani Hanedanı
29	II. Hüsrev	591	628	IV. Hürmüz'ün oğlu	Behrâm-ı Çûbîn'in mağlup olmasından sonra tekrar Sasani kralı oldu
İspahbudhan Hanedanı
30	Bistâm	591	595	Amcası	II. Hüsrev'in amcası Bastam şehrinin kurcusu
Sasani Hanedanı
31	II. Kubâd	628	628	Oğlu	Babasını ve 18 erkek kardeşini öldürdükten sonra tahta çıktı Birkaç ay sonra saltanattan öldü
32	III. Erdeşîr	628	629	Oğlu
Mihran Hanedanı
33	Şehrbârâz	27 Nisan 629	17 Haziran 629	General	626 yılında Konstantinopolis Kuşatması'na katılmıştır
Sasani Hanedanı
34	III. Hüsrev	629	629	II. Hüsrev'in yeğeni	Kısa bir süre Horasan'da rakip kral olarak hüküm sürmüştür
35	Purandoht	17 Haziran 629	16 Haziran 630	II. Hüsrev'in kızı	II. Hüsrev'in kızı Sasani tahtına oturan sadece iki kadından biridir
36	Şâpûr-i Şehrvârâz	630	630	Şehrbârâz ile II. Hüsrev'in kızkardeşinin oğludur
37	II. Fîrûz	630	630	I. Hüsrev'in soyundan gelir
38	Azarmidoht	630	631	II. Hüsrev'in kızı	II. Hüsrev'in kızı ve Purandoht'un kızkardeşi Sasani tahtına oturan sadece iki kadından biridir
İspahbudhan Hanedanı
39	Ferruh Hürmüz	630	631	General
Sasani Hanedanı
40	VI. Hürmüz	630	631	Gaspçı
41	VI. Hüsrev	631	631	II. Fîrûz'un kardeşi
42	Farrukhzad Khosrow V	Mart 631	Nisan 631	II. Hüsrev'in oğlu
43	Purandoht	631	632	II. Hüsrev'in kızı	Sasani tacını tekrar alamıştır
44	III. Yezdicerd	632	651	II. Hüsrev'in torunu	Bir dizi iç çatışmalar ve cinayetler sırasında tahta geçti Hükümdarlığının ilk yılında Müslümanların İran'ı fethi başladı
Sasani İmparatorluğu'nun sonu
-	III. Fîrûz	651 (Sürgünde)	679 (Sürgünde)	Oğlu	Bir Tang generali olarak hizmet edeceği Çin topraklarına çekilmiştir Sasani sarayının sürgündeki uzantısı İran Valiliğinin başı olarak hizmet etmiştir.
-	Narseh	679 (Sürgünde)	Bilinmiyor	Oğlu	Babası gibi bir Tang general olarak hizmet etmiştir
-	VII. Behrâm	Bilinmiyor	710 (Sürgünde)	III. Yezdicerd'in oğlu
-	VI. Hüsrev	Bilinmiyor	Bilinmiyor	Bilinmiyor	Soğdianalar ve Türklerin yanı sıra Mâverâünnehir'de İslami güçlere karşı mücadele ettiği bilinir c. 728-729 III. Yezdicerd'ın doğrudan soyundan geldiği bilinen son kişidir. III. Fîrûz ya da VII. Behrâm'dan hangisinin oğlu olduğu belirsizdir

Ayrıca bakınız

Sasani Hanedanı soyağacı

Kaynakça

Özel

^ "The Cambridge Illustrated History of the Islamic World" (PDF). 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2014.
^ Shapur Shahbazi 2005
^ Norman A. Stillman The Jews of Arab Lands pp 22 Jewish Publication Society, 1979 0827611552
^ International Congress of Byzantine Studies Proceedings of the 21st International Congress of Byzantine Studies, London, 21-26 August 2006, Volumes 1-3 pp 29. Ashgate Pub Co, 30 sep. 2006 075465740X
^ Daryaee, Touraj (2012). The Oxford handbook of Iranian history. Oxford: Oxford University Press. s. 392. ISBN 9780199732159. OCLC 670375356.
^ Daryaee, Touraj (2012). The Oxford handbook of Iranian history. Oxford: Oxford University Press. s. 201. ISBN 9780199732159. OCLC 670375356.
^ Frye, R. N. (1983), Chapter 4"The political history of Iran under the Sasanians", The Cambridge History of Iran, Cambridge University Press, 3 (1), ISBN 978-0-521-20092-9 , page 116.
^ "A Unique Drachm Coin of Shapur I". Iranian Studies. Cilt 50. ss. 331-344. doi:10.1080/00210862.2017.1303329.
^ ^a ^b Daryaee 2008, s. 41.
^ ^a ^b Daryaee 2008, s. 42.
^ ^a ^b ^c Morony 2005, s. 92.
^ Freedman 2000, s. 458.

Genel

Daryaee, Touraj (2008). Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. I.B.Tauris. ss. 1-240. ISBN 0857716662. 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2019.
Molavi, Afshin (2002), Persian pilgrimages: journeys across Iran (Illustrated bas.), W. W. Norton & Company, ISBN 0-393-05119-6, erişim tarihi: 17 Ocak 2010
Freedman, David Noel (2000), Michael J. McClymond (Ed.), The Rivers of Paradise: Moses, Buddha, Confucius, Jesus, and Muhammad As Religious Founders, Wm. B. Eerdmans Publishing, ISBN 0-8028-2957-0
Shapur Shahbazi, A. (2005), "Sasanian Dynasty", Encyclopedia Iranica, Columbia University Press, 1, 28 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Haziran 2019

[1] "The Cambridge Illustrated History of the Islamic World" (PDF). 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2014.

[EIr-Sasanian-2] Shapur Shahbazi 2005

[Norman_A._Stillman_pp_22-3] Norman A. Stillman The Jews of Arab Lands pp 22 Jewish Publication Society, 1979 0827611552

[Byzantine_Studies_2006,_pp_29-4] International Congress of Byzantine Studies Proceedings of the 21st International Congress of Byzantine Studies, London, 21-26 August 2006, Volumes 1-3 pp 29. Ashgate Pub Co, 30 sep. 2006 075465740X

[5] Daryaee, Touraj (2012). The Oxford handbook of Iranian history. Oxford: Oxford University Press. s. 392. ISBN 9780199732159. OCLC 670375356.

[6] Daryaee, Touraj (2012). The Oxford handbook of Iranian history. Oxford: Oxford University Press. s. 201. ISBN 9780199732159. OCLC 670375356.

[cambridge-iran-3-1-4-7] Frye, R. N. (1983), Chapter 4"The political history of Iran under the Sasanians", The Cambridge History of Iran, Cambridge University Press, 3 (1), ISBN 978-0-521-20092-9 , page 116.

[8] "A Unique Drachm Coin of Shapur I". Iranian Studies. Cilt 50. ss. 331-344. doi:10.1080/00210862.2017.1303329.

[FOOTNOTEDaryaee200841-9] Daryaee 2008, s. 41.

[FOOTNOTEDaryaee200842-10] Daryaee 2008, s. 42.

[FOOTNOTEMorony200592-11] Morony 2005, s. 92.

[FOOTNOTEFreedman2000458-12] Freedman 2000, s. 458.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]