Türkiye cumhurbaşkanı yardımcısı
Türkiye cumhurbaşkanı yardımcısı, Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanından sonra devlet protokolünde 2. sırada yer alan makamdır. Cumhurbaşkanlığı Kabinesi üyesidir. Makam, 16 Nisan 2017'de gerçekleştirilen anayasa değişikliği referandumu ile oluşturuldu ve 2018'deki cumhurbaşkanlığı seçiminden sonra yeni cumhurbaşkanının 9 Temmuz 2018'de göreve başlamasıyla yürürlüğe girdi.
| Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Yardımcısı | |
|---|---|
 | |
 | |
| Üyelik | Kabine Millî Güvenlik Kurulu Yüksek Askerî Şûra |
| Resmî ikamet | Çankaya Köşkü |
| Atayan | Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı |
| Görev süresi | 5 yıl, dönem sınırı yok |
| Önceli | Türkiye başbakan yardımcısı |
| Oluşum | 9 Temmuz 2018) |
| Açılışı yapan | Fuat Oktay (10 Temmuz 2018) |
| Sıralama | İkinci |
| Maaş | 172.514₺ aylık (2024) |
| Bağlılık | Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı |
| Websitesi | tccb.gov.tr |
.jpg)
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından Türkiye'nin ilk cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atanan Fuat Oktay, 10 Temmuz 2018'de yemin ederek görevine başladı.
Cumhurbaşkanı yardımcısı, cumhurbaşkanı tarafından atanır veya görevden alınır.[1] Cumhurbaşkanı, bir veya birden fazla cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir.[1] Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması durumunda en yaşlı cumhurbaşkanı yardımcısı, yenisi seçilinceye kadar cumhurbaşkanlığına vekâlet eder.[2]
Cumhurbaşkanı yardımcısı milletvekili seçilme yeterliliğine sahip kişiler arasından seçilir ve seçildiğinde milletvekili ise bu görevi sona erer.[1] Millî Güvenlik Kurulu üyesi ve Yüksek Askerî Şûra başkanıdır.[1]
Tarihçe
değiştirAnayasanın sekizinci maddesine göre, yürütme yetkisi 2017 yılına kadar cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna aitti, 2017 yılından sonra yetki tamamen cumhurbaşkanlığına verildi. Üçüncü Bölüm, Birinci Kısım, İkinci Bölüm (Madde 109-116), eskiden başbakan ve bakanlar kurulunun onaylanması ve işleyişi için kuralları belirlemekteydi (A109).
Nisan 2017'de seçmenler, mevcut Türkiye Anayasası'nın 18 maddesi üzerindeki değişikliklerini oyladı. Hükûmetteki Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) ve kurucularından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından desteklenen madde değişiklikleriyle ilgili tartışmalar uzun süre devam ettikten sonra muhalefetteki Milliyetçi Hareket Partisinin (MHP) desteğiyle birlikte Meclisten geçerek halk oylaması kararı alındı. Değişiklik paketi, yürürlükteki parlamenter sistemin kaldırılarak yerine başkanlık sisteminin getirilmesini, başbakanlık makamının ortadan kaldırılmasını, meclisteki vekil sayısının 550'den 600'e çıkarılmasını ve Hâkimler ve Savcılar Kurulunun (HSYK) yapısında değişiklikler yapılmasını içerdi.
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan anayasa değişikliği referandumu %51,41 oranla kabul edildi. Değişiklikle beraber yürütme organı olan Başbakanlık kaldırıldı, bu kapsamda başbakan yardımcılığı kaldırıldı ve yerine cumhurbaşkanı yardımcılığı oluşturuldu.
Eski dönemde başbakan yardımcısı cumhurbaşkanı yardımcısı gibi Millî Güvenlik Kurulu üyesiydi. Koalisyon hükûmetlerinde koalisyon ortağı partilerin genel başkanları, isterse başbakan yardımcısı olurdu. Başbakan yardımcılarının kendilerine bağlı kuruluşları bulunurdu. Bu kuruluşlar genellikle hükûmetin kurulması sonrası başbakan ve başbakan yardımcıları arasında yapılan görev dağılımıyla belirlenirdi.
Türkiye siyasi tarihinde 44 kişi başbakan yardımcısı olmuştur.
Yürütmedeki rolü
değiştirTürkiye'deki cumhurbaşkanı yardımcılığı, diğer başkanlık sistemiyle yönetilen ülkelerden bazı önemli yönleriyle ayrılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri gibi diğer başkanlık sistemlerinde, başkan yardımcısının doğrudan halk oylamasıyla seçildiği uygulamalardan farklı olarak Türkiye'de cumhurbaşkanı yardımcısı, doğrudan halk tarafından seçilmemektedir, cumhurbaşkanı tarafından atanmaktadır.
Türkiye'de cumhurbaşkanı yardımcısının görev ve yetkileri, cumhurbaşkanının belirlediği sınırlar çerçevesinde yürütülür. Diğer başkanlık sistemlerinde, başkan yardımcısı genellikle anayasal olarak belirlenmiş daha net görev tanımlarına sahiptir. Diğer başkanlık sistemlerine benzer olarak, cumhurbaşkanının görevden alınması, istifa etmesi veya diğer nedenlerle makamın boşalması durumunda görevi devralma yetkisiyle donatılmıştır. Diğer örneklerden farklı olarak görevi devraldığında ülkeyi 45 gün içerisinde seçime götürene kadar görevde kalacaktır. Ancak genel seçime bir yıl veya daha az kalmışsa, cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimleri birlikte yapılır. Genel seçime bir yıldan fazla süre varsa, 45 gün içerisinde seçilen cumhurbaşkanı bir sonraki genel seçim tarihine kadar görevde kalır ve bu süre döneme dahil edilmez.
Türkiye'de yürütmenin daha merkeziyetçi bir yapıya sahip olması nedeniyle, diğer başkanlık sistemlerindeki kadar geniş ve bağımsız bir yetki alanına sahip değildir. Özellikle ABD'de, başkan yardımcısı hem yürütme hem de yasama süreçlerinde etkin bir rol oynayabilirken, Türkiye'de cumhurbaşkanı yardımcısının yasama süreçlerindeki rolü sınırlıdır.
Atanması
değiştirCumhurbaşkanı yardımcıları, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip kişiler arasından cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır. Görevlerine başlamadan önce, Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde 81. maddede belirtilen şekilde yemin ederler. Parlamento üyeleri, cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atandıklarında milletvekillikleri sona erer.[3]
Uygunluk
değiştir- Türk vatandaşı olmak,
- 18 yaşını aşmak,
- İlkokul mezunu olmak,
- Hırsızlık, dolandırıcılk gibi yüz kızartıcı suçlardan mahkûm olmamak,
- Muaf olmadıkça askerlik hizmetini tamamlamak,
- Taksirli suçlar hariç olmak üzere en az 1 yıl ağır hapis cezası nedeniyle hüküm giymemek,
- Terör eylemi nedeniyle hüküm giymemek.
Milletvekilliği makamına uygun olmayan hiçbir kişi, Türkiye Cumhuriyet Cumhurbaşkanı Yardımcılığı makamına uygun olamaz. Cumhurbaşkanı yardımcısı meclis üyesi olmasa da, yasama dokunulmazlığı kapsamında sayılmaktadır.[3]
Görev süresi
değiştirCumhurbaşkanı yardımcılarının görev süresi, onları atayan cumhurbaşkanının görev süresiyle sınırlıdır ve görevden alınmadıkları sürece bu süre boyunca görev yaparlar. Cumhurbaşkanı yardımcıları için herhangi bir dönem sınırı bulunmamaktadır.
Soruşturma ve görevden alınması
değiştirCumhurbaşkanı yardımcıları, görevleriyle ilgili işledikleri iddia edilen suçlar nedeniyle Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğunun (301 üye) önergesiyle soruşturma açılması talep edilebilir. Bu talep, Meclis tarafından en geç bir ay içinde görüşülür ve üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verilebilir.[3]
Soruşturma, her siyasi partinin Meclis'teki gücüne göre oluşturulan 15 kişilik bir meclis komisyonu tarafından yürütülür. Komisyon, iki ay içinde hazırladığı raporu Meclis Başkanlığına sunar; gerekirse, bir aylık ek süre verilir. Raporun sunulmasının ardından, Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla (400 üye) Yüce Divana sevk kararı alabilir.[3]
Yüce Divan yargılaması, üç ay içinde tamamlanır, ancak bu süre zarfında tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre tanınır. Görev süresi bitiminden sonra da bu kişiler için aynı soruşturma ve yargılama süreçleri geçerlidir. Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanı yardımcısının görevi sona erer.[3]
Ofis ve statü
değiştirMaaş
değiştirCumhurbaşkanı yardımcıları, Cumhurbaşkanlığı Kabinesindeki bakanlarla aynı maaşı almaktadır. 2019 yılında 18.000 ila 19.000 Türk lirası maaş aldığı tahmin edimekteydi.[4] 2024 yılı itibarıyla Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar 172.514 Türk lirası aylık maaş almaktadırlar.[5]
Konut
değiştir_LOC_matpc.16728_(Colourised).jpg)
Günümüzde cumhurbaşkanı yardımcıları Çankaya Köşkü'nü çalışma ofisi olarak kullanmaktadır. Eskiden cumhurbaşkanlığı konutu olarak kullanılmaktaydı. 10 Ağustos 2014 tarihinde 12. Cumhurbaşkanı seçilen Recep Tayyip Erdoğan, Başbakanlık binası olarak tasarlanan ve 1150'den fazla oda bulunan Atatürk Orman Çiftliği'nde yapılan binanın "Cumhurbaşkanlığı Sarayı" olduğunu açıkladı.
Erdoğan, Çankaya Köşkü'nün ise başbakanın yeni konutu olacağını açıkladı. Başbakan, Çankaya Köşkü'nü sadece makam ve özel davetlerde kullanmaktaydı. Başbakan yardımcıları Başbakanlık Merkez Binası'nda kalmaya devam etmekteydi.[6]
Başbakanlığın kalkmasıyla beraber, 10 Temmuz 2018 tarihinden itibaren cumhurbaşkanı yardımcısı tarafından resmî ikametgâh olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanı tarafından resmi olmasa da halen kullanılmaktadır.
Zaman çizelgesi
değiştir
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b c d Madde 104-106-118 (PDF). Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. 7 Kasım 1982. 21 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2018.
- ^ "CUMHURBAŞKANLIĞI TEŞKİLATI HAKKINDA CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİ" (PDF). 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020.
- ^ a b c d e "T.C.CUMHURBAŞKANLIĞI : Görev ve Yetkiler". www.tccb.gov.tr. 23 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2024.
- ^ "2019 Bakan Maaşları ve Görevleri Nedir?". İşin Olsa | Kamu Memur Personel Alımı İlanları. 8 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2024.
- ^ Odatv (28 Haziran 2024). "Vatandaşa zam yok ama… Bakana 49 bin lira". Odatv. 8 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2024.
- ^ "29 Ekim resepsiyonu yeni Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda". 13 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2014.