Peygamber

Peygamber (Farsça: پيغامبر) veya yalvaç, Tanrı aracılığıyla bir dini veya dinî öğretiyi yaymakla görevlendirildiğine inanılan kişidir. Peygamberler ayrıca dinî terminolojide âyet, işaret veya mûcize denilen doğaüstü güç veya olayların kendilerine atfedildiği mitolojik veya yarı mitolojik insanlardır. İbrahimî dinlerin inananları, peygamberlerin Tanrı'dan aldıkları “vahiy” adlı mesajları diğer insanlara ulaştırdıklarına inanırlar.

Etimoloji ve geleneğin oluşması

Lee Lawrie, Nabu (1939). Library of Congress John Adams Building, Washington, D.C. Nabu'ya Anbay veya Nebo (Tanrılar elçisi) ismiyle Güney Arapları da tapınmışlardır.

Hammurabi Kanunları, Akatça çivi yazısı ile yazılmış 282 madde, Hammurabi bu kanunların tanrı Şamaş tarafından yazdırıldığını söyledi, kendisi sadece bir aracıydı.

Peygamber sözcüğü Türkçeye Farsçadan geçmiştir. Peygamber, Arapça resul sözcüğünün Farsça karşılığıdır. Kökeni olan peyam, haber anlamına gelmektedir. Dolayısıyla peygamber, "haberci" anlamını taşır. "Resul" ise (رسول: Risalet eden/edici) "elçi" demektir. Benzer bir anlama gelen Arapçadaki "Nebi" (نبي) sözcüğü, yine haber demek olan "nebe" kökeninden türemiş "haberci" anlamında bir sözcüktür ve Türkçede de kullanılır. Ayrıca Türkçe yalvaç sözcüğü de peygamber anlamına gelir.

Arapça Nebi kelimesinin kökeninin Nebo'ya dayandığı düşünülmektedir.

En eski toplumlarda, tanrısal buyruklara dayanan kitabeler üzerine yazılmış, yasa yapma geleneği bulunuyordu. Bu kral da öldükten sonra tanrılar arasına karışırdı. Bazen bu yazdırma işini bir elçi- tanrı üstlenirdi (Nabu). Bu gelenek, yasalara uymayanların, inanılan tanrılarca cezalandırılacağı inancıyla birlikte yasaların etkinliğini artırıcı bir fonksiyon icra etmekteydi.

Yazının ve yazı malzemelerinin gelişmesi ile birlikte bu uygulama ilahi ilham ile kitap yazma-yazdırılma ve kendisine yazdırılan/ilham edilen kişinin özel, toplum için seçilmiş, gönderilmiş bir kişi olduğu iddiaları ile birlikte devam etti. Günümüzde bile bu iddiaya sahip yasa, kitap ve külliyatlar oluşturulmaya ve kendilerine uygulama alanı bulmaya devam etmektedirler. Mustafa İslamoğlu günümüzde İslam dünyasında Kur'an'dan sonra Allah tarafından yazdırıldığına inanılan 6 adet kitaptan ve bunların İslam'dan ayrılan birer din olarak değerlendirilebileceklerinden bahsederek Türkiye coğrafyasından Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Said Nursi’yi örnek olarak veriyor.

İbrahimî dinler

Ana madde: İbrahimî dinler

Ana madde: İbrahimî dinlerdeki peygamberler tablosu

Yahudilik

Öfkelenen Musa (Moşe) Yahudi inancına göre Yahve'nin kendi parmakları ile yazıp verdiği taş tableti kırıyor. Rembrandt, 1659

Tanah'ta bahsi geçen dinî şahısların büyük kısmı Yahudilik tarafından peygamber kabul edilmez, din büyüğü olarak anılır. Yahudiliğe göre İsa, beklenen mesih değildir ve Muhammed, peygamber değildir.

Hristiyanlık

Yahudilik gibi Hristiyanlıkta da Kitâb-ı Mukaddes'teki şahısların çoğu sadece din büyüğü olarak anılır. Hristiyanlığa göre Muhammed, Joseph Smith veya Bahâullah gibi kişiler peygamber değildir.

İslam öğretisinde aktarılanın aksine Hristiyanlık, İncil'in, Tanrı tarafından vahiyler aracılığıyla İsa'ya bildirilmiş bir kitap olduğunu iddia etmez. Dört İncil'in İsa'nın göğe yükselişinden çok sonraları havariler tarafından Tanrısal ilham (esinleme) aracılığıyla kaleme alındığı kabul olunur ve bunlar İsa'nın yaşamını anlatır. Hristiyanlığın kutsal kitabı Kitâb-ı Mukaddes, incillerle beraber 23 kutsal Hristiyan metnini daha bünyesinde barındıran "Yeni Antlaşma" ve Tevrat'la beraber 29 Yahudi metnini daha kabul eden "Eski Antlaşma"nın birleşimidir. Yahudilik ve Hristiyanlığa göre Zebûr (Mezmurlar), Davud veya Süleyman tarafından yazılmış şiirlerdir.

Hristiyanlığa göre İsa beklenen mesihtir ve Tanrı'yı oluşturan, Baba, Oğul ve Kutsal Ruh üçlemesindeki "Oğul"dur. Katolik mezhebine göre ise İsa'dan sonraki en önemli dinî kişi İsa'nın annesi Meryem'dir.

İslam

Ana madde: İslam peygamberleri

Muhammed ve Melek Cebrâil, Câmi'ut-Tevârîh'te yer alan bir minyatür, 1307

İslâm'da peygamberler, Allah'ın dünyadaki elçisi kabul edilir. Kur'an'da 25 peygamberin ismi geçer. Kur'an'da geçen peygamberlerin yaklaşık kronolojik sırası şöyledir:

Âdem, İdrîs, Nûh, Hûd, Sâlih, İbrâhim, Lût, İsmâil, İshak, Ya'kûb, Yûsuf, Eyyûb, Şuayb, Mûsâ, Hârûn, Zülkifl, Dâvûd, Süleyman, İlyâs, Elyesa', Yûnus, Zekeriyyâ, Yahyâ, Îsâ ve Muhammed.

İslam peygamberlerinin büyük bir kısmı Yahudilik ve Hristiyanlık'ta peygamber kabul edilmez, sadece din büyüğü olarak anılırlar. İsa, Yahudilik tarafından; Muhammed, her iki din tarafından da peygamber kabul edilmez.

İslam'da peygamberler günahsız kişilerdir ve bilinen tüm peygamberler erkektir. Her topluluğa peygamber gönderildiğine inanılır.

Muhammed, İslam'a göre Hatemül Enbiya (son peygamber) kabul edilir. İslam'da peygamberlere geldiğine inanılan 4 büyük kitap vardır:

Tevrat (Mûsâ), Zebûr (Dâvûd), İncil (Îsâ), Kur'an (Muhammed).

Kur'an'da birçok peygamberin dünyaya gönderilmiş olduğu belirtilir:

Muhammed yalnızca bir elçidir. Ondan önce de elçiler gelip geçti. Şimdi o ölür veya öldürülürse gerisin geri dönecek misiniz? Kim geri dönerse bilsin ki Allah'a asla bir zarar vermiş olmayacaktır. Allah şükredenleri ödüllendirecektir. (Âl-i İmrân Sûresi, 144)

Siz kıymet bilmez bir topluluksunuz diye biz de sizi Kur'an ile uyarmaktan vaz mı geçelim? Sizden önce gelip geçenlere de nice peygamberler gönderdik. (Zuhruf Sûresi, 5-6)

Kur'an'a göre Îsâ ile Muhammed arasındaki dönemde dünyaya peygamber gönderilmemiştir.

Mormonluk

Joseph Smith ve Melek Moroni, Mormon Kitabı'nı içeren altın levhaların verilişinin tasviri, 1893

Mormonluk Kitâb-ı Mukaddes ve Mormon Kitabı'nda bahsi geçen peygamberleri, İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin kurucusu Joseph Smith'i ve Kilise'nin başkanlarını peygamber kabul etmektedir.

Bahâîlik

Bahâîlik, peygamberler konusunda İslam'la hemen hemen aynı inanca sahiptir. İslam'la ayrılan temel noktaları; Mirza Ali Muhammed Bâb ve Bahâullah'ı peygamber kabul etmesi, Dharma dinlerindeki Krişna, Buda gibi kutsal figürleri peygamber kabul etmesi ve gelecekte, geleceğin ihtiyaçlarına ve insan kapasitesine göre yeni peygamberler gönderileceğini kabul etmesidir.

Diğer dinler

Tarih içerisindeki yeri incelendiğinde, peygamberlik kavramının İbrahimî dinlerde yer aldığı ve Orta Doğu'ya özgü olduğu görülmektedir.

Asya'nın Budizm, Hinduizm, Maniheizm ve Şintoizm gibi dinlerinde, Avrupa'nın pagan inançlarında veya Afrika'nın yerel kabile dinlerinde Tanrı'dan aldığı buyrukları insanlara açıklayan peygamberlere rastlanmamıştır (Üstelik "Vedalar" adlı kutsal metinlere sahip Hinduizm, çok tanrılı bir inançtır).

Orta Doğu dışarısında ortaya çıkmış dinler arasından bazılarının kurucuları bilinmektedir fakat bu kurucular, kurmuş oldukları dinin mensuplarınca "din büyüğü" olarak kabul görmektedirler; İbrahimî dinlerdeki gibi bir "peygamberlik" görevi söz konusu değildir.

Kadın peygamberler

Kuran'da kadın peygamberden bahsedilmez.

Tevrat'ın Tekvin 15:20 ayetinde Peygamber Miryam'dan, Hakimler 4:4'te Peygamber Debora'dan, 2. Tarihler 34:22'de Şallum'un karısı Peygamber Hulda'dan, Nehemya 6:14'te Peygamber Nadya'dan söz eder.

Aynı şekilde, Yeni Antlaşma'nın Luka 2:36 ayetinde "Aşer oymağından Fenuel'in kızı Anna adında çok yaşlı bir peygamber vardı. Genç kız olarak evlenip kocasıyla yedi yıl yaşadıktan sonra dul kalmıştı." ifadeleriyle bir başka kadın peygamberden bahsedilir.