İshak
İshak (İbranice: יִצְחָק; Arapça: إسحٰق / إسحاق, İsḥāq), İsrailoğullarının üç önemli büyüğünden (diğerleri İbrahim ve Yakup) biri olan İbrani din büyüğü ve atasıydı. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam dahil olmak üzere İbrahimî dinlerde önemli bir kişidir. İbrahim ve Sare'nin oğlu, Yakup ve Esav'ın babası olan İshak, Yusuf ve Yehuda'da dahil İsrailoğullarının dedesidir.
İshak | |
|---|---|
 İshak, Mukaddes Kitap örneğinde hayal edilen kuyuları kazıyor(c. 1900) | |
| Evlilik | Rebeka |
| Çocuk(lar) | |
| Ebeveyn(ler) | İbrahim babası Sare annesi |
| Aile | |
İshak'ın adı Tanah'a göre, Tanrı tarafından İbrahim ve Sarah'a ’çocuklarınız olmayacak‘ dendiğinde şaşkınlık ile karışık gülerek tepki vermelerine itafen "gülecek" anlamına gelmektedir.[1][2] Adı sonradan değiştirilmeyen ve Kenan'da doğup, Kenan'da ölen tek din büyüğü olarak bilinir.[2] Yine Tanah'a göre 3 din büyüğünün en uzun ömürlüsü İshak'tı, 180 yaşında öldü.[2]
Etimoloji
değiştirİshak isminin kökeni, İbranicede Yiṣḥāq (יִצְחָק) "Gülüyor / gülecek" teriminden geliyor. MÖ 13. yüzyıldan kalma Ugaritik metinler, Kenan tanrısı El'in hayırsever gülümsemesine atıfta bulunur. Bununla birlikte Tekvin, gülüşmeyi, El'den ziyade İshak'ın ebeveynleri olan Abram ve Sarah'a atfeder. Sarah ve İbrahim ileri yaşta oldukları için çocuklarının olması mucizeydi. Sarah, Rab'bin üç elçisinin sözünü yenilediğini duyunca, aynı nedenden ötürü içten güldü. Tanrı İbrahim'i bu konuda sorguladığında Sarah gülmeyi reddetti.[1][3][4]
Doğum
değiştirBir gün, bir patrik İbrahim'e, bir oğlu olacağı ve isminin İshak olması gerektiği konusunda kehanette bulunuldu. İbrahim yüz yaşında iken, bu oğul ilk eşi Sarah tarafından doğuruldu. Böylece İshak, İbrahim'in ikinci oğlu, Sarah'nın ise ilk ve tek çocuğu oldu.[5][6]
Doğumundan sonraki sekizinci günde İshak, hem ev halkındaki tüm erkeklerde olduğu için hem de Yahveh'in sözleşmesine uygun olması için sünnet edildi.[6]
Sarah, İshak'ın sütten kesilmesinden sonra, alaycı olduğunu gördüğü İsmail ve annesi Hacer'i, İbrahim'e dışarı attırttı. Böylece İshak, İbrahim'in tek varisi olurdu. İbrahim ilkte tereddüt etti, fakat Tanrı'nın emriyle eşinin isteğini dinledi.[7]
Aile hayatı
değiştirİshak 40 yaşından önceyken İbrahim, yeğeni Bethuel’in ailesinden, İshak için bir eş bulmak adına yaveri Eliezer’yı Mezopotamya’ya gönderdi. Eliezer, İshak için Arami olan Rebekah'ı seçti. İshak'la yıllarca evli kaldıktan sonra, Rebekah hâlâ bir çocuk doğurmamıştı ve kısır olduğunu düşünüyordu. İshak onun için dua etti ve gebe kaldı. Daha sonra Rebekah, ikiz erkek çocukları Esav ve Yakup'u doğurdu. İshak, iki oğlu doğduğunda 60 yaşındaydı. Gelecek yıllarda İshak Esav'ı, Rebekah ise Yakup'u daha çok destekledi.[8]
Akademik
değiştirBazı bilim insanları İshak'ı "efsanevi bir figür", "kabile tarihini temsil eden bir şahsiyet" veya "yarı göçebe bir lider" olarak tanımlamıştır.[9] İshak'ın hikâyelerinin, tıpkı diğer ataerkil anlatılar gibi, "kökeninin ilk İbrani çobanlık deneyimlerine dair halk hafızası ve sözlü geleneklerde yattığına" inanılır.[10] Cambridge Companion to the Bible, ataerkil hikâyeler hakkında şu yorumu yapar:
"Ancak tüm bu öyküler, kendi dönemleriyle yazıldıkları ve derlendikleri dönem arasında bir mesafe korusa da, daha sonraki dönemlerin siyasi gerçeklerini yansıtır. Anlatıların çoğu, öykülerin yazıya geçirilmeye başlandığı dönemde (MÖ 8. yüzyıl) İsrail'in siyasi dünyasının bir parçası olan halklar ve ataları arasındaki ilişkiyle ilgilidir. Lut, Ürdün'ün doğusundaki Ammon ve Moav halklarının atası, İsmail ise Eski Ahit'te Negev'de konumlandırılmış olmasına rağmen, kuzey Arabistan'da yaşadığı bilinen göçebe halkları temsil eder. Esav, Edom'u (36:1) ve Laban da İsrail'in kuzeyindeki Aram devletlerini simgeler. Atalar ile yerli Kenanlılar arasındaki farklılıklar sürekli işlenen bir temadır... Aslında, ataların temsil ettiği Yahuda ve İsrail ile monarşi döneminin komşu halkları arasındaki farklılıklar teması, Tanrı'nın tüm halklara bereket getirmesi için Yahuda ve İsrail'i seçmesini ifade etmek üzere teolojik olarak etkili bir şekilde kullanılır."[11]
İbranice İncil uzmanı Martin Noth'a göre, İshak anlatıları Batı Ürdünlü Yakup'unkinden daha eski bir kültürel döneme aittir. O dönemde İsrailoğulları henüz yerleşik hayata geçmemişlerdi. Otlak arayışları sırasında güney Filistin'de yerleşik halkla temas kurmuşlardı. İshak isminin İbranice İncil'de geçen şeklinin, sonraki dönemlerden ziyade MÖ 2. binyılın başlarında daha sık rastlanan bir form olduğu da ileri sürülmüştür. İncil tarihçisi A. Jopsen, İshak gelenekleri ile kuzey arasında bir bağlantı olduğuna inanır ve bu teoriyi desteklemek için Amos 7:9'u ("İshak'ın yüksek yerleri") örnek gösterir.[12]
Albrecht Alt ve Martin Noth, "İsrail inancına 'Ataların Tanrısı' kültleriyle bağlantılı vaat teması güney Filistin'deki Tevrat geleneğinin gelişim aşamasında dahil edildiğinde İshak figürünün öneminin arttığını" savunur. Martin Noth'a göre, Tevrat geleneğinin güney Filistin'deki gelişim aşamasında İshak, kutsal atalardan biri olarak yerini almış, ancak önemi İbrahim lehine azalmıştır.
İsrail Finkelstein ve Thomas Römer'e göre, İshak, Beerşeba'da tapınılan bir ata figürü olabilir ve onunla ilgili en eski rivayet, Amos 7:9'da da görüldüğü üzere, MÖ 8. yüzyıla kadar uzanan bir ata miti olabilir. Ayrıca, Abimelek, Gerar kralı ve Filistlilerle yaşadığı çatışma hikâyesinin, İbrahim döngüsü tarafından asimile edilmiş ya da tam tersi olmuş olabilecek bir anlatı olduğu ve kökeninin MÖ 7. yüzyıla dayandığı öne sürülmektedir. Bu hikâye, Yahuda'nın, Sanherib tarafından Filistin şehirlerine devredilen topraklar üzerindeki hak iddiasını haklı ve meşru gösterme amacı taşıyor olabilir. Bunun birkaç nedeni var: Gerar (Tel Haror) o dönemde özel bir öneme sahip Asur yönetim merkeziydi; Aşdod kralı Ahimelekin ismi, Abimelek'inkine benziyordu; Yahuda Krallığı, Asur'a bağlı bir uydu devlet olarak, Menaşe döneminde Yahudi topraklarının bir kısmını geri almış olabilir.[13]
Bunun yanı sıra, Finkelstein ve Römer'e göre, İbrahim Hebron'da, Yakup ise İsrail'de tapınılan atalar olabilir. Ancak Yakup'la ilgili en eski rivayet, amcası Aramî Laban'la aralarındaki sınırı belirlemelerine dair rivayet, Gilead'da ortaya çıkmış olabilir.[14]
Soyağaçları
değiştir
Wikimedia Commons'ta İshak ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Kaynakça
değiştir- ^ a b Genesis 17:15–19 Genesis 18:10–15
- ^ a b c deClaise-Walford 2000, s. 647.
- ^ Singer, Isidore; Broydé, Isaac (1901–1906). "Isaac". Singer, Isidore; Adler, Cyrus (Ed.). Jewish Encyclopedia. New York: Funk & Wagnalls.
- ^ Hirsch, Emil G.; Bacher, Wilhelm; Lauterbach, Jacob Zallel; Jacobs, Joseph; Montgomery, Mary W. (1901–1906). "Sarah (Sarai)". Singer, Isidore; Adler, Cyrus (Ed.). Jewish Encyclopedia. New York: Funk & Wagnalls.
- ^ Yaratılış, 18:10–12 & HE.
- ^ a b Yaratılış, 21:1–5 & HE.
- ^ Yaratılış, 21:8–12 & HE.
- ^ Genesis 25:20–28
- ^ Fahlbusch, Erwin; Lochman, Jan Milic; Bromiley, Geoffrey William; Barrett, David B.; Mbiti, John (2005). "Isaac". Encyclopedia of Christianity. Eerdmans. s. 744. ISBN 9780802824165.
- ^ "Isaac". Columbia Encyclopedia (6. bas.). Columbia University Press. 1935. ss. 3,200.
- ^ Lumby, Joseph Rawson (1893). Chilton, Bruce; Kee, Howard Clark; Meyers, Eric M.; Rogerson, John; Levine, Amy-Jill; Saldarini, Anthony J. (Ed.). The Cambridge Companion to the Bible: Containing the Structure, Growth and ... Cambridge University Press. s. 59. doi:10.1017/CBO9781139167376. ISBN 9781139167376.
- ^ Hess, Richard S. (2018). "The Ancestral Period". Greer, Jonathan S.; Hilber, John W.; Walton, John H. (Ed.). Behind the Scenes of the Old Testament: Cultural, Social, and Historical Contexts. Baker Academic. ss. 187-193. ISBN 978-1-4934-1554-0.
- ^ Finkelstein, Israel; Römer, Thomas (2014). "Comments on the Historical Background of the Abraham Narrative: Between "Realia" and "Exegetica"". Hebrew Bible and Ancient Israel. 3 (1): 3-23. doi:10.1628/219222714x13994465496820. 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.
- ^ Römer, Thomas; Finkelstein, Israel (1 Ocak 2014). "Finkelstein, I. and Römer, T. 2014. Comments on the Historical Background of the Abraham Narrative: Between "Realia" and Exegetica", Hebrew Bible and Ancient Israel 3: 3-23". Hebrew Bible and Ancient Israel. 15 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.