Monoceros (takımyıldız)
Tekboynuz takımyıldızı (Latince: Monoceros, Yunanca: Μονόκερως, "tekboynuz"), gök ekvatoru üzerinde yer alan soluk bir takımyıldızdır. Tanımlanması 17. yüzyıl haritacısı Petrus Plancius'a atfedilir. Batısında Avcı, kuzeyinde İkizler, güneyinde Büyük Köpek ve doğusunda Suyılanı takımyıldızlarıyla çevrilidir. Sınır komşusu olan diğer takımyıldızlar arasında Küçük Köpek, Tavşan ve Pupa yer alır.
| Takımyıldız | |
 Monoceros takımyıldızının haritası | |
| Kısaltma | Mon |
|---|---|
| Tamlayan | Monocerotis |
| Sembolizm | Tekboynuz |
| Bahar açısı | 7,15sa |
| Yükselim | -5,74° |
| Alan | 482 derece kare (35.) |
| Ana yıldızlar | 4 |
| Bayer/Flamsteed yıldızları | 32 |
| Gezegeni olduğu bilinen yıldızlar | 16 |
| Parlak yıldızlar (3,00m'den) | 0 |
| En parlak yıldız | β Mon (3,76m) |
| Yakın yıldızlar (10 pc içindeki) | 4 |
| En yakın yıldız | Ross 614 (13,3 Iy) |
| Messier nesneleri | 1 |
| Göktaşı yağmurları | |
| Çevreleyen takımyıldızlar | |
| En iyi Şubat ayı saat 21:00'de +75° ve −90° enlemleri arasında görülebilir. | |
Dikkate değer özellikler
değiştir
Yıldızlar
değiştirTekboynuz, çıplak gözle görülmesini zorlaştıran yalnızca birkaç tane dördüncü kadirden yıldıza sahiptir. Alfa Monocerotis'in görünür büyüklüğü 3,93 iken, Gama Monocerotis'inki 3,98'dir.
Tekboynuz'daki ilginç gök cisimlerinden biri, Beta Monocerotis adlı yıldızdır. Bu, aslında üçlü yıldızdır. Üçlünün iki bileşeni 4,7 ve 5,2; ötekiyse 6,1 kadir parlaklıktadır. Üçlüyü görebilmek için küçük bir teleskop ya da bir dürbün yeterli olur. İlk bakışta iki yıldız görünür, fakat daha dikkatli bakılınca biraz daha sönük olanı görülebilir. William Herschel tarafından 1781 yılında keşfedilmiştir.
Epsilon Monocerotis adlı çift yıldız, dürbünlü gözlemciler için bir başka iyi hedeftir. Çift, biri 4,5 kadir parlaklıkta mavi-beyaz bir yıldız, öteki 6,5 kadir parlaklıkta sarı bir yıldızdan oluşmaktadır.
S Monocerotis (15 Monocerotis), NGC 2264'ün merkezinde bulunan mavi-beyaz bir değişen yıldızdır, fakat büyüklük değişimleri çok fazla değildir.
Değişen bir kırmızı süperdev yıldız olan V838 Monocerotis, 6 Ocak 2002'de başlayan bir patlama yaşadı ve aynı yılın Şubat ayında parlaklığı bir günde 10.000 kat arttı. Patlamanın sona ermesinden sonra Hubble Uzay Teleskobu yıldızın çevresindeki tozu aydınlatan bir ışık yankısı gözlemlemeyi başardı.
Rozet Bulutsusu'nun yaklaşık iki derece kuzeydoğusunda, adını Kanadalı gök bilimci Plaskett'ten alan ilginç bir yıldız yer alır. Plaskett Yıldızı, bilinen en büyük kütleli ikili yıldızdır. İkiliyi oluşturan yıldızların her biri Güneş'in en azından 55 katı kütleye sahiptir. İkili birbirine o kadar yakındır ki, herhangi bir teleskopla ayırt etmek olanaksızdır. Gök bilimciler tayfölçümü yaparak burada iki yıldız olduğunu söyleyebiliyorlar. İkili, birbiri etrafında yaklaşık 14 günde bir dolanmaktadır. Bu kadar büyük kütleli yıldızlar, kısa ömürlüdür. Bu nedenle bu ikilinin bir milyon yaşından genç oldukları tahmin edilmektedir.
Gezegenler
değiştirTekboynuz, iki süper-Dünya gezegeni içeren bir gezegen sistemine sahiptir. COROT-7b, COROT uydusu ve COROT-7c, dikey hız yöntemi ile yer-temelli teleskoplarla 2009'da keşfedilmiştir.
Derin gökyüzü cisimleri
değiştirTekboynuz, iki ünlü yıldız kümesini içerir. Her ikisi de birer bulutsunun içindedir. Kümelerin çevresindeki bulutsular, genç yıldızları oluşturan bulutsunun arta kalanıdır.
NGC 2244, gökyüzündeki en güzel açık yıldız kümelerinden biridir. Küme, yaklaşık Ay'ın gökyüzünde kapladığı alan kadar bir bölgeye yayılmış bir düzine kadar yıldız içerir. Bu nedenle yüksek büyültmeli bir teleskopla değil, en iyi, bir dürbünle gözlenebilir. Yıldız kümesinin gizemiyse uzun pozlamalı fotoğraflarda ortaya çıkar. Kümeyi oluşturan bulutsu, ünlü Rozet Bulutsusu'dur. Bulutsunun küçük teleskoplaral ya da dürbünle görülmesi zordur. Ancak çok iyi koşullarda, büyük dürbünlerle (örneğin 11x80) ya da teleskopla yaklaşık iki ay çaplı bulutsu, çok silik biçimde görülebilir. Rozet Bulutsusu, bize 5500 ışık yılı ötede yer alır ve içinde yer alan NGC 2244, bilinen en genç yıldız kümelerinden biridir. Kümenin yaşı yaklaşık 3 milyon yıldır.
Tekboynuzdaki öteki önemli yıldız kümesi, NGC 2264'tür. Kümeye dürbünle baktığımızda, bir ok başı biçiminde bir düzine yıldızla birlikte pek çok sönük yıldız görülür. Kümede yer alan en parlak yıldız, 4,7 kadir parlaklıktaki sıcak bir yıldız olan S Monocerotis'dir. NGC 2244 gibi, bu küme de bir bulutsunun içinde yer alır. Ancak, bu bulutsuyu dürbünle ya da küçük teleskoplarla görmek olanaksızdır. Kümenin içinde yer aldığı bulutsu Koni Bulutsusu'dur. NGC 2264'ün bize uzaklığı yaklaşık 2500 ışık yılıdır.
Tekboynuz ayrıca, Messier 50 açık yıldız kümesini de içerir.
Tarihçe
değiştir
Batı astronomisinde Tekboynuz, nispeten modern bir takımyıldızdır ve Batlamyus'un Almagest'indeki 48 takımyıldızdan biri değildir.[1] İlk kez haritacı Petrus Plancius tarafından 1612 veya 1613'te oluşturulan bir küre üzerinde görülmüş[2] ve daha sonra Alman astronom Jakob Bartsch tarafından 1624 tarihli yıldız haritasında Unicornu olarak haritalandırılmıştır.[3]
Alman astronomlar Heinrich Wilhelm Olbers ve Ludwig Ideler[4] (Richard Hinckley Allen'ın iddiasına göre) bu takımyıldızın daha eski olabileceğini belirtmektedirler.[5] 1564 tarihli astrolojik bir eserden "İkizler ve Yengeç arasındaki ikinci atın çok sayıda yıldızı vardır, fakat bunlar çok parlak değildir" şeklinde alıntı yaparlar. Bu referanslar nihayetinde 13. yüzyıla, İskoçyalı Michael Scot'a kadar dayanabilir, fakat bir unicorn (tekboynuz) yerine bir atı ifade etmektedir ve konumu da tam olarak uyuşmamaktadır. Joseph Scaliger'in Tekboynuzu eski bir Pers küresi üzerinde bulduğu belirtilmiştir.[6] Fransız astronom Camille Flammarion, eski bir takımyıldız olan Neper'in ("burgu") şimdi Tekboynuz ve Mikroskop'un bulunduğu gökyüzü alanını kapladığını öne sürmüştür, fakat bu tartışmalıdır.[7]
Çin asterizmlerinden Sze Fūh (Dört Büyük Kanal), Kwan Kew ve Wae Choo (Dış Mutfak), Tekboynuz takımyıldızı'nın sınırları içinde yer almaktadır.[7]
Kaynakça
değiştir- ^ Ley, Willy (Aralık 1963). "The Names of the Constellations". Galaxy Science Fiction. ss. 90-99.
- ^ "Le costellazioni di Petrus Plancius". Atlas Coelestis. 7 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2023.
- ^ Ridpath, Ian. "Jacob Bartsch and seven new constellations". 15 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2024.
- ^ Ideler, Ludwig (1809). Untersuchungen über den Ursprung und die Bedeutung der Sternnamen: Ein Beytrag zur Geschichte des gestirnten Himmels. Berlin. ss. 354..355.
- ^ Himmels Lauffs Wirkung und natürliche Influenz der Planeten Gestirne und Zeichen aufs Grund der Astronomie. Frankfurt. 1564.
- ^ Allen, Richard Hinckley (1899). Star Names – Their lore and meaning. Dover. s. 290.
- ^ a b Allen, s. 290.
Dış bağlantılar
değiştir
- "VISTA Reveals the Secret of the Unicorn" — Avrupa Güney Gözlemevi
- "The Deep Photographic Guide to the Constellations: Monoceros", allthesky.com
- "Monoceros", Dibon-Smith (İngilizce)
- "Monoceros", Ian Ridpath'ın Yıldız Masalları (İngilizce)