Vikipedi

Kays bin Sa'd

sahabe

Kays b. Sa'd b. Ubade el-Ensari el-Hazrecî (Arapça: قيس بن سعد, d. 603 - 658-659), Mısır valisi.

Kays bin Sa'd
4. Mısır valisi
Görev süresi
657 - 657 (6 ay)
Yerine geldiği Muhammed bin Huzeyfe
Yerine gelen Mâlik el-Eşter
Kişisel bilgiler
Doğum 603
Medine
Ölüm 658-659
Medine
Milliyeti Arap
Evlilik(ler) Kureybe bint Ebi Kuhafe [1][2]
Akraba(lar) Said bin Sa'd (kardeş)
İshak bin Sa'd (kardeş)
Çocuk(lar) Vettâd bin Kays [3]
Nasr bin Kays [4][5]
Amr bin Kays [6]
Ebeveyn(ler) Sa'd bin Ubade [7][8](baba)
Fukeyhe bint Ubeyd [9](anne)
Dini İslam
Askerî hizmeti
Takma adı el-Ensarî
Bağlılığı Râşidîn Halifeliği
Emevi Halifeliği
Çatışma/savaşları Habat Savaşı
Mekke'nin fethi
Tebük seferi [10]
Kadisiye Savaşı
Nehrevan Savaşı
Cemel Muharebesi
Müslümanların Mısır'ı fethi
Sıffin Muharebesi

Kays bin Sa'd, diğer bir adıyla el-Ensari. Babası Sa'd bin Ubade tarafından küçük yaşta Muhammed'in hizmetine verildi. Fiziği ve zekası nedeniyle Muhammed'in güvenliğinin sağlanması için görevlendirildi.[11][12][13][14][15] Yaklaşık 10 yıl Muhammed'in yanında kalan Kays bin Sa'd pek çok sayıda gazveye katıldı.[14][15][16] Muhammed'in ölümünün ardından da pek çok savaşa katılmış olup, Halife Ali döneminde Mısır'a vali olmuştur.[17][18][19][20][21][22]

Yaşamının son günlerinde Medine'ye gelip siyasetten uzak bir yaşam sürdürerek 658 veya 659 (Kimi kaynaklara göre 660) yılında öldü.[23][24][25][26][27][28][29][30]

Ailesi

değiştir

Kays bin Sa'd, Medine'de Hazrec kabilesine mensup bir ailedendi. Hazrec kabilesi, Yemen'de Marib seddinin yıkılmasıyla yaşanan Seyl el-Arim [31][32] hadisesi üzerine kuzey yönünde göç ederek, Evs kabilesi ile birlikte Medine'ye yerleşmişlerdi.

Hazrec kabilesi bu aileyi, kendilerinin öncüleri ve efendileri olarak kabul ediyordu.[33][34][35][36][37][38]

Babası Sa'd b. Ubade'nin ardından kabilesinin başına geçti.[39]

Kişiliği

değiştir

Görünüşü

değiştir

Kays, iri cüsseli, uzun boylu, başı ufak ve yakışıklı biriydi. Ayrıca Kays, uzun boyundan dolayı eşeğe bindiği zaman ayakları yere sürtüyordu. Kays,kendisi bir köseydi.[39][40]

Dehası

değiştir

İmam Zühri, Arap dehalarından bahsederken bunların arasında Kays'ı da zikreder.[39][41]

Cömertliği

değiştir

Kays'tan bir adam otuz bin dinar borç almıştı. Adam Kays'tan almış olduğu borcu ödemeye geldiğinde, Kays adamdan bu parayı almayı reddetti ve ona şöyle dedi: "Biz bir kimseye bir şey verdiğimizde, verdiğimiz malı geri alan bir millet değiliz.

Habat Seriyyesinde Kays b. Sa'd, mücahidlere sirayet eden bu açlığı gidermek için kesimlik deve aramaya başladı ve kesimlik deve satacak kişiye Medine'deki hurmalarını vereceğini taahhüt etti. Bunu duyan Ömer, Kays b. Sa'd'ın malı olmadığını mallarının tamamının babasının olduğunu ve bu yüzden Kays'ın borçlanıp böyle bir alışverişe girmek istemesini garip karşıladı ve bu alışverişe karşı çıktı. Kays b. Sa'd, bu aramanın sonunda Medine'deki hurmalara karşılık Cüheyneli bir adamdan beş kesimlik deve satın alma konusunda anlaştılar.[39][42]

Edebi Yönü

değiştir

Kays b. Sa'd tarafından söylenen şiirler gerek tarih gerekse edebiyat eserleri vasıtasıyla günümüze kadar gelmiştir.

Unvan ve künyeleri

değiştir

Unvanı el-Ensarî olup;[43] Ebû Fazl, Ebû Abdullah ve Abdülmelik olarak künyelenmiştir.[44]

Ayrıca Şurtetu'l-Hamis terimi kendisine de kullanılmıştır.[45]

Muhammed döneminde Kays bin Sa'd

değiştir

Muhammed'in Medine'ye hicretinde daha genç olan Kays, babası Sa'd bin Ubade tarafından Muhammed'in hizmetine verildi.[46] Zeka ve fiziği nedeniyle Muhammed'in korumalığını üstlenmişti.[47][48][49]Muhammed'in terbiyesinde yetişen Kays, Tebük seferine, Mekke'nin fethine, Habat seriyyesine ve diğer pek çok gazveye katılmış olup Ensar'ın sancaktarlığını yapıyordu.[50][51][52][53]

Veda Haccı'na da babası Sa'd bin Ubade ile katılmış olup, Muhammed'in emrinden çıkmamış ve duasına da mazhar olmuştur.[54]

Halife Ömer döneminde Kays bin Sa'd

değiştir

Mısır'ın fethi

değiştir

Halife Ömer döneminde Amr bin As komutasındaki Mısır seferinde [55][56] ve Mısır patriği Mukavkıs'a gönderilen heyette bulunuyordu.[57]

Mukavkıs ile görüşen Kays, görüşmenin ardından oradan ayrılarak (644) olup bitenleri Amr bin As'a aktardı.[58]

Halife Ali döneminde Kays bin Sa'd

değiştir

Mısır'a vali oluşu

değiştir

Halife Osman'ın şehid edilmesinin ardından h. 35 (655) Medine'de halife seçilen Ali[59][60][61][62] iç karışıklıkların sebebini valiler olarak görmekteydi.[63][64][65][66]

Bu nedenle sahabelerin ileri gelenleriyle yapılan toplantıda valilerin azledilmesi kararlaştırıldı.[67][68]

H. 36 (656) yılında sefer ayında yeni valiler tayin edilmiştir.

Osman bin Huneyf Basra'ya, Umare b. Şihâb Kûfe'ye, Ubeydullah bin Abbas Yemen'e, Sehl bin Huneyf Şam'a, Kays bin Sa'd da Mısır'a vali tayin edildi.[69][70][71]

Mısır'a vali olmasının ardından ailesi ile Mısır'a gitti ve orada Ali'nin kendisine verdiği mektubu okutturdu.[72]

"Kays b. Sa’d b. Ubâde’yi size emîr olarak gönderdim. Onun veziri olun, iyi muamelede bulunun,halkın yerini alması, adâletin sağlanması için ona yardımcı olun. Ben de kendisine, Mısır halkına iyilikte bulunması için emir verdim"[72]

Mısır valiliğinden azledilişi

değiştir

Kays, Osman taraftarı oldukları bildirilen bir grup dışında Mısır'ın her tarafına otoritesini kabul ettirdi. Muhalifler de ona karşı savaşmayacaklarını bildirerek, kendilerine dokunulmamasını istediler. Kays da onlara sert davranmadı, istedikleri gibi hareket edebileceklerini söyledi. Fakat onun Osman taraftarlarına karşı takındığı bu ılımlı ve iyi niyetli tutum, Muaviye tarafından kullanıldı. Muaviye, Kays'ın Mısır valiliğine atanmasından son derece rahatsız olmuş; hemen kendisine bir mektup yazarak kendinden yana olmasını istemişti.[73]

Muaviye, Kays'ı yanına çekmeyi başaramayınca Halife Ali ile arasını açmak için, Amr bin As'la birlikte Kays'a karşı bir plan kurmaktan geri kalmadı. Muaviye öncelikle Şamlıları uyararak, Kays b. Sa'd'ın aleyhine konuşmamalarını, ona karşı harp kışkırtıcılığı yapmamalarını istemişti. Onun kendi taraftarı olduğunu, ondan gizli mektuplar ve mesajlar aldığını, nitekim onun Mısır'daki Osman taraftarlarına iyi davranıp onların maaşlarını verdiğini, gereksinimlerini karşıladığını ve gönderdikleri elçilere iyi muamele ettiğini halka söyledi. Daha sonra kendisi tarafından yazılmış olan ve Kays'ın kendisine biat edip emrine bağlı olduğunu ifade eden sahte bir mektubu Şam halkına okudu. Irak'taki ve Medine'deki kendi taraftarlarına da gizlice mektuplar yazarak, Mısır valisinin kendinden yana olduğu söylentisini ortaya çıkardı. Kays ile ilgili bu tür haberler yayılıp duyulduktan sonra Iraklı ve Medinelilerin ileri gelenleri halifeye Kays'ın değiştiğini söyleyerek onu azletmesini istediler. Halife Ali, Kays'ın böyle bir şey yapmayacağını söyleyerek direndiyse de diğerleri bunda ısrarcı oldular. Israrlar ve yaşanan bazı olumsuzluklar, sıkıntılar sonucunda Halife Ali, Kays'ı görevden azletmek zorunda kaldı ve Kays'ı Mısır valiliğinden azletti. Buna rağmen Kays, Ali'nin taraftarı olmayı devam ettirdi.[74]

Kimi kaynaklarda 4-6 ay veya 1 yıl Mısır'a valilik yaptığı söylenilmektedir.[75][76][77][78]

Cemel Savaşında Kays bin Sa'd

değiştir

Ali, Muaviye'nin itaata yanaşmaması üzerine, Şam üzerine sefer yapmaya karar verdi. Mısır valisi Kays bin Sa’d'a mektup göndererek, Muâviye ile savaşmak üzere askerleri hazırlamasını emretti. Aynı şekilde, Kûfe valisi Ebu Musa el-Eş’arî ile Basra valisi Osman bin Huneyf'e aynı şekilde mektuplar göndermiştir.[79][80]

Ali, önden Hasan, Abdullah bin Abbas, Ammar bin Yasir ve Kays bin Sa'd'ı (Mısır valisi olan Kays bu dönemde Medine'de Ali'nin yanında bulunuyordu) Kûfe valisi Ebu Mûsâ el-Eş'arî'nin yanına gönderdi. Ali'nin göndermiş olduğu bu önemli şahsiyetler Ebu Mûsâ'nın askeri yardım etmesi konusunda kendisine telkinde bulundular. Kays bin Sa'd, Ebu Mûsâ el-Eş'arî'nin isteksiz olduğunu gördüğünde, Kûfe halkına şu konuşmayı yaptı:

“Ey insanlar! Eğer şûra ehli, Hz. Ali’yi halîfe tayin ettiyse, sizlerin onun yanında yer almanızı istemesi Hz. Ali’nin hakkıdır. Hz. Ali’nin hilâfetini tanımayan kişilerle savaşmak helaldir. Nitekim buna delil olarak da, Talha ve Zübeyr kendi arzularıyla biat ettikten sonra, kıskançlıkları yüzünden ondan vazgeçmeleridir. Bu yüzden Ensâr ve Muhacir olarak sizlere geldik.”[81]

Sıffin Savaşında Kays bin Sa'd

değiştir

Ali, kendisine biata yanaşmayan, üstelik kendisine karşı Şam halkını kışkırtan Muaviye üzerine sefer düzenlemeye karar verdiğinde, kendisiyle birlikte hareket eden Ensar ve Muhacir'in ileri gelenlerini toplayarak bu düşüncesini onlarla istişare etti.[82][83]

Karşılıklı anlaşma girişimleri de başarısız olunca artık savaş kaçınılmaz olmuştu.[84][85]

Halife Ali, ordusunu düzene koyduktan sonra Muhammed, sancağını çıkararak Kays bin Sa'd'ın eline verdi. Bu sancak İslam peygamberinin irtihalinden sonra ilk defa çıkarılmış ve Müslümanlar bunu görünce duygulanmışlardı.[86]

Kays, bu savaşta yiğitiliği ve şiirleriyle Muaviye ve taraftarlarını kışkırtıyordu.[87][88]

Sıffin'de büyük başarı gösteren Halife Ali, Muaviye'nin mızraklara Kur'an nüshası batırması nedeniyle Hakem Olayı meydana gelmişti. Bunun sonucunda Ali, halifelikten azledilerek halifeliğe Muaviye getirildi.[89][90][91][92]

Nehrevan Savaşında Kays bin Sa'd

değiştir

Ali halifelikten azledilişinin ardından Haricilerin çıkardığı sorun ve karışıklıklar, fesatlıklar nedeniyle üzerlerine sefer düzenlemek zorunda kalmıştı.[93][94][95][96][97]

İki ordu Nehrevan'da karşılaştı. Ali, kendi ordusunun sağ kuvvetlerine Hucr bin Adiy'i, sol kuvvetlerin başına Şebes bin Rib'i'yi, süvarilerin başına Ebu Eyyup el-Ensari'yi, piyadelerin başına Ebu Katade el-Ensari'yi, yedi yüz veya sekiz yüz kişiden oluşan Medinelilerin üzerine de Kays bin Sa'd'ı komutan olarak tayin etti.[98][99][100]

Hariciler Nehrevan'da büyük bir yenilgiye uğradı ve birçok kumandanı öldürüldü.[101][102]

Nehrevan'dan sonra Şam üzerine yürüme düşüncesinde olan Ali, taraftarlarının ağırdan almaları, gönülsüz bulunmaları nedeniyle bunu gerçekleştiremeyince, Kûfe'ye yerleşti.[103] Kays bin Sa'd da, Ali şehit edilinceye kadar Kûfe'de kaldı.[104]

İmam Hasan döneminde Kays bin Sa'd

değiştir

Hasan'a biat

değiştir

Ali'nin şehit edilmesi üzerine Hasan'a ilk biat eden Kays oldu ve bundan sonra da onun yanında yer aldı.[38][105][106][107][108]

Muaviye ile mücadele

değiştir

Muaviye bin Ebî Süfyân'la aralarında geçen yazışmalardan olumlu bir sonuç alamayan Hasan, Şam üzerine yürüme kararına vardı. Ordusunu hazırlayan Hasan, on iki bin kişilik öncü birliğinin başına Kays b. Sa'd'ı görevlendirdi.[104][107][109][110]

Mücadeler uzun sürüp, ayrıca ordunun isteksizliği ve karışıklıklar nedeniyle sonuç alamayınca Hasan halifelikten feragat etmeye karar verdi.[104][109][111]

Muaviye'ye biat

değiştir

Muaviye, Kays'ın da kendisine biat etmesini istemişse de o, Hüseyin gibi bunu kabul etmiyordu. Bunun üzerine Hüseyin tarafından ikna edilen Kays da biat ederek, Muaviye'nin halifeliğini tanımış oluyordu. Kays için bundan sonra memleketi Medine'ye dönmekten başka bir yol kalmamıştı.[38][112][113][114]

Ölümü

değiştir

Muaviye'ye biat ettikten sonra memleketi Medine'ye yerleşti ve orada öldü.[23] Kimi kaynaklara göre daha sonra Tiflis'e yerleşerek orada ölmüştür.[115][116][117]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ İbn Kuteybe, el-Meârif, (trc. Hasan Ege), s. 116, İstanbul, t.y.
  2. ^ İbn Sa’d, Tabakât, VIII, 249, Beyrut, t.y.
  3. ^ İbn Hazm, Cemheru Ensâbi’l-Arab, (nşr. E. Levi Provençal), Mısır, s. 366.
  4. ^ İbnü’l-Hatîb, el-İhâta fi Ahbâri Târîhi Gırnata, s. 92
  5. ^ Kalkaşandî Ahmet b. Ali (821/1418), -Subhu’l-A’şa fî Sınâati’l-İnşa(şrh. ve thk. Muhammed Huseyn Şemsüddin), Beyrut, 1987
  6. ^ Talat Koçyiğit, Hadis Târihi, s. 678, Ankara 1997
  7. ^ Vakıdî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer (207/823), -Kitabü’l-Meğâzî, (nşr. M. Jones), III, 1095, Beyrut, 1984.
  8. ^ İBN ASÂKİR, Ebu’l- Kasım Ali b. el- Hasan (751/1175), -Tarihu Medîneti Dımaşk, ( nşr. Ali Şîrî),XX, 258, Beyrut, 1996.
  9. ^ İbn Sa’d, Muhammed (230/845), -et-Tabakâtü’l-Kübrâ,VIII, 373, Beyrut, trs.
  10. ^ İBN Tağriberdî, Ebu’l-Mehasin Cemalüddin Yûsuf (874/1469), -en-Nücûmü’z-Zahire fî Mülûki Mısır ve’l-Kâhire, I, 95, Kahire, 1929- 1949.
  11. ^ İbnü'l Cevzî, Cemalüddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali Muhammed, Sıfatü’s-Safve, (nşr. Mahmud Fâhûrî-Muhammed Kal’acî), I, 75, Beyrut,1979.
  12. ^ İbnü'l Esîr, İzzüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed, Üsdü’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe, IV, 425, byy., 1970.
  13. ^ Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân , -Siyerü A’lâmi’n-Nübelâ’ (nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr.), III,103, Beyrut, 1985.
  14. ^ a b Abdülhalık Bakır, Kays b. Sa’d, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 25, s. 93. 12 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022. 
  15. ^ a b İdris ÇETİN, Sa'd bin Ubade (r.a)'nın Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri, s. 9-14, Sivas, 2019 (PDF). Erişim tarihi: 4 Temmuz 2022. [ölü/kırık bağlantı]
  16. ^ İbn Hibbân, Muhammed b. Ahmed b. Muâz b. Ma’bed el-Büstî, Kitâbu’s-Sıkât, tashîh, Abdulhalık el-Efgânî, Haydarâbâd 1393/1973. s. 339
  17. ^ Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Yâkûb , Tecâribü’l-Ümem, (thk. Kâsım Emâni), I, 105, Tahran, 1379/2001.
  18. ^ Belazurî, Ahmed b. Yahya , Ensâbu’l-Eşraf, (thk.Mahmud Ferdus el-Azemi), II, 280, Dimaşk, 2006.
  19. ^ Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr , Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülû, (nşr. Muhammed Ebü’l-Fadl), IV, 549, Beyrut, trs.
  20. ^ İbnü'l Esîr ,, İzzüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed , -el-Kâmil fî’t-Târih, (nşr.C.J. Tomberg ), III, 269 ,Beyrut, 1965,
  21. ^ Nüveyrî, Ahmed b. Abdilvehhâb , -Nihâyetü’l-Ereb fi Fünûnî’l-Edeb, I-XVIII, Kahire, tsz., (Vezerâtü’s Sekafe ve’l-İrşâd), (nşr. Muhammed Rıf’at Fettullah),XX, 192, Kahire, 1975-85.
  22. ^ Suyutî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr , -Hüsnü’l-Muhadara fî Tarihi Mısır ve’l-Kahire, I, 582,Mısır, 1967.
  23. ^ a b Belazurî, Ahmed b. Yahya , Ensâbu’l-Eşraf, (thk.Mahmud Ferdus el-Azemi), XX, 184, Dimaşk, 2006.
  24. ^ Halife B. Hayyat, Kitâbu’t-Tabakât, (thk.Ekrem Ziya el- Ömerî),s. 227, Riyad, 1982,
  25. ^ el-Hatîb el-Bağdadî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali (, -Tarihu Bağdâd, I, 179, Beyrut, trs.
  26. ^ İbn Abdilber, İbn Ömer b. Yûsuf b. Abdillah b. Muhammed , el-İstî’âb fî Ma’rifeti’l- Ashâb, III, 1290, Kahire, trs
  27. ^ İbnü'l Esîr, İzzüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed, Üsdü’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe, IV, 426, byy, 1970.
  28. ^ Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân , -Siyerü A’lâmi’n-Nübelâ’ (nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr.), III,112, Beyrut, 1985.
  29. ^ İbn Asakîr, Ebu’l- Kasım Ali b. el- Hasan , Tarihu Medîneti Dımaşk, ( nşr. Ali Şîrî),XLIX, 403, Beyrut, 1996.
  30. ^ İbn Hacer, Şihabuddin Ahmed b. Ali el-Eskalânî, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, III, 239, Mısır, 1939.
  31. ^ "Sebe' Suresi 16. Ayet". www.kuranmeali.com. 14 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. 
  32. ^ "Arim seli". 1 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. 
  33. ^ Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed, Siyerü A’lâm en-Nübelâ, nşr. Şuayb el Arnaudî, Beyrut 1992, s.57
  34. ^ Ziriklî, Hayreddin, el- A’lâm, Beyrut 1990, III, 85
  35. ^ Cevad Ali, el-Mufassal Fî Târîhi’l-Arab Kable’l-İslâm, Beyrut 1968-72, s. 904
  36. ^ Kehhâle, Ömer Rıza Mu’cemü’l-Müellifîn, Beyrut (t.y), I, 342
  37. ^ Neşet Çağatay, İslâm’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara 1957, s. 51, 83.
  38. ^ a b c "ALİ İPEK - TİFLİSTE BİR SAHABİ : KAYS B. SA'D. UBADE, Iğdır Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı : 8, s. 63-77, 2016". 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2022. 
  39. ^ a b c d KURT, MEHMET (2021). SA’D B. UBÂDE VE KAYS B. SA’D’IN HAYATI VE SİYASİ MÜCADELESİ (PDF). ANKARA. ss. 100-104. Erişim tarihi: 28 Haziran 2022. 
  40. ^ Ramazan DENİZ, HZ. ALİ’NİN MISIR VALİSİ KAYS B. SA’D’IN HAYATI VE SİYASİ KİŞİLİĞİ, s. 87 ,İzmir ,2007 (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2022. 
  41. ^ Ramazan DENİZ, HZ. ALİ’NİN MISIR VALİSİ KAYS B. SA’D’IN HAYATI VE SİYASİ KİŞİLİĞİ, s. 91 ,İzmir ,2007 (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2022. 
  42. ^ Ramazan DENİZ, HZ. ALİ’NİN MISIR VALİSİ KAYS B. SA’D’IN HAYATI VE SİYASİ KİŞİLİĞİ, s. 100-102 ,İzmir ,2007 (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2022. 
  43. ^ Daly, MW ve Carl F. Petry, ed. Mısır Cambridge Tarihi. Birleşik Krallık: Cambridge UP, 1998. Yazdır. ISBN 0521471370 s. 68. 13 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. 
  44. ^ Belazurî, Ahmed b. Yahya , Ensâbu’l-Eşraf, (thk.Mahmud Ferdus el-Azemi), XX, 183, Dimaşk, 2006.
  45. ^ "Şurtetu'l-Hamis - Wikipedia". 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2022. 
  46. ^ İbnü’l-Cevzî, Cemâleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümemi ve’l-Mülûk, Tahkîk, Mustafâ Abddulkadir Atâ, s. 688, Beyrut 1412/1992.
  47. ^ İbnü’l-Cezvî, Cemâleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Sıfatu’s-Safve, tahkîk, Mahmûd Fâhûrî, I, 75, Beyrut ,1406/1986.
  48. ^ İbnü’ül-Esîr, Üsdü’l-Gâbe, IV, 425, Beyrut, 1965.
  49. ^ Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, III, 103.Beyrut 1985.
  50. ^ İbn Abdilberr, el-İstî’âb fi Ma’rifeti’l-Ashâb,, III, 1289, Kahire, trs.
  51. ^ Belâzurî, Ensâbü’l-Eşrâf, (thk. Mahmud Ferdus el-Azem), XX, 184, Dımaşk, 2004.
  52. ^ İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed, Üsdü’l-Gâbe fî Marifeti’s-Sahâbe, IV, 124 Beyrut ,1989.
  53. ^ İbn Tağribirdî, Yusuf b. Abdullah ez-Zahirî, en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûki Mısır ve’l-Kahire, I, 95, Mısır t.95
  54. ^ İbn Manzur el-Ifrîkî, Muhtasar Târîhu Dımaşk, s. 1275, Beyrut, 1998.
  55. ^ Ya'kubî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca’fer, -Târîhu’l-Ya’kûbî, II, 148, Beyrut, trs.
  56. ^ Makrizî, Takıyyuddin Ahmed ,Hıtat, I, 288, Beyrut, trs.
  57. ^ Vakidî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer, Fütûhu’ş-Şâm, II, 29-30 Mısır, 1373/1.995.
  58. ^ Vakidî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer, Fütûhu’ş-Şâm, II, 30-31 Mısır, 1373/1.995.
  59. ^ Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr , Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülû, (nşr. Muhammed Ebü’l-Fadl), IV, 427, Beyrut, trs.
  60. ^ Mes'udî, Ebü’l-Hasen Ali b. Hüseyn, -Mürûcü’z-Zeheb ve Me’ âdinü’l-Cevher, (nşr. M. Muhyiddin Abdilhamid), II, 359, Mısır, 1958.
  61. ^ İbnü'l Esîr, İzzüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed , el-Kâmil fî’t-Târih, (nşr.C.J. Tomberg ), III, 190, Beyrut, 1965,
  62. ^ İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ , -el-Bidâye ve’n-Nihâye, VII, 237-238 Beyrut, 1407,
  63. ^ Mahmûd Şâkir, -Hz. Âdem’den Bugüne İslâm Tarihî, (cev. Mehmet S. Kahraman), III, 18-19, byy. 1993.
  64. ^ İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ , -el-Bidâye ve’n-Nihâye, VII, 240, Beyrut, 1407,
  65. ^ Belâzurî, Ahmed b. Yahya, Ensâbu’l Eşraf, tahkîk, M. Hamidullah, Mısır 1959, s. 161
  66. ^ Mes’udî, Ebu’l Hasan Ali b. El-Hüseyin, et-Tenbîh ve’l-İşraf, tahkîk, A. İsmail es-Sâvî, Kahire1938, s. 255
  67. ^ İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Ebî Hatim (354/965) s. 525-526, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1987.
  68. ^ İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ, -el-Bidâye ve’n-Nihâye, VII, 240, Beyrut, 1407,
  69. ^ Seyf b. Ömer el-Esedî ( 200/815), -el-Fitnetü ve Vak’atü’l-Cemel, (nşr. Ahmed Râtib Armûş), s.246 Beyrut, 1986
  70. ^ Dineverî, Ebû Hanife Ahmed b. Dâvûd (282/895), el-Ahbâru’t-Tıvâl, (nşr. Abdülmün’im Âmir), s. 141 Kahire, 1960.
  71. ^ İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Ebî Hatim (354/965) s. 526, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1987.
  72. ^ a b el-Makrizî, Ahmed b. Ali b. Abdulkadir, Takiyuddîn, el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtati ve’l-Âsâr, s. 1074 Beyrut, 1418.
  73. ^ Ahmet Akbulut, Sahabe Devri Siyasi Hadiselerinin Kelami Problemlere Etkileri, s. 230, İstanbul, 1992.
  74. ^ Kenan Ayar, Sahabe Dönemi İktidar Mücadelesinde Arap Dâhilerinden Kays b. Sa’d, OMÜİFD, nr. 20-21, s. 142, Samsun, 2005.
  75. ^ Belâzurî, Ahmed b. Yahya, Fütûhu’l-Buldân,, nşr. A.Enis et-Tabba’-Ö. Enis et Tabba’, s. 319, Beyrut ,1987.
  76. ^ İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbuddin Ebu’l-Fadl Ahmed, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, III, 249, Mısır 1328.
  77. ^ ez-Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Siyerü A’lâm en-Nübelâ, nşr. Şuayb el-Arnaudî, s. 285, Beyrut 1992.
  78. ^ el-Makrizî, Ahmed b. Ali b. Abdulkadir, Takiyuddîn, el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtati ve’l-Âsâr, s. 1074 ,Beyrut, 1418.
  79. ^ Seyf b. Ömer el-Esedî ( 200/815), -el-Fitnetü ve Vak’atü’l-Cemel, (nşr. Ahmed Râtib Armûş), s. 251, Beyrut, 1987.
  80. ^ Dineverî, Ebû Hanife Ahmed b. Dâvûd (282/895),-el-Ahbâru’t-Tıvâl, (nşr. Abdülmün’im Âmir), s. 145, Kahire, 1960.
  81. ^ İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889), -el-İmame ve’s-Siyâse, (Tâhâ Muhammed ez-Zeynî), I, 63-64 Beyrut, trs.
  82. ^ Minkarî, Nasr b. Müzâhim (212/827), -Vak’atü’s-Sıffîn, (nşr. Abdüsselam Harun), s. 92, Kahire, 1962.
  83. ^ İbn A'sem, Ebû Muhammed b. Ahmed (245/926), -Kitâbu’l- Fütûh, I, 559, Beyrut, 1986.
  84. ^ Halîfe b. Hayyât el-Usfurî, Târîh, nşnr. Süheyl Zekkâr, s. 144, Beyrut 1414/1992.
  85. ^ Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, V, 599-601, Beyrut, t.y.
  86. ^ İbn Manzur el-Ifrîkî, Muhtasar Târîhu Dımaşk, alwaraq. net. s. 688, Beyrut, 1998.
  87. ^ Minkarî, Nasr b. Müzâhim (212/827), -Vak’atü’s-Sıffîn, (nşr. Abdüsselam Harun), s. 477-478, Kahire, 1962.
  88. ^ İbn A'sem, Ebû Muhammed b. Ahmed (245/926), -Kitâbu’l- Fütûh, II, 110 Beyrut, 1986.
  89. ^ Minkarî, Nasr b. Müzâhim (212/827), -Vak’atü’s-Sıffîn, (nşr. Abdüsselam Harun), s. 544-545, Kahire, 1962.
  90. ^ Mes'udî, Ebü’l-Hasen Ali b. Hüseyn (345/959), Mürûcü’z-Zeheb ve Me’ âdinü’l-Cevher, (nşr. M. Muhyiddin Abdilhamid), II, 412, Mısır, 1958.
  91. ^ Makdisî, Mutahhar b. Tâhir (355/964), -Kitabü’l-Bed’ ve’t-Târih, V, 229, Beyrut, trs.
  92. ^ Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (748/1347) -Tarihu’l İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşahir ve A’lam, (thk. Ömer Abdülselam Tedmüri),III, 552, Beyrut, 1987
  93. ^ Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (310/922), - Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülû, (nşr. Muhammed Ebü’l-Fadl),V, 78, Beyrut, trs.
  94. ^ Fayda, Mustafa, Hulefây-ı Râşidîn Devri, Kubbealtı, s. 268, İstanbul, 2014.
  95. ^ Muhammed Rızâ, el-İmam Ali b. Tâlib, s. 239,Beyrut (t.y)
  96. ^ İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (630/1232), -el-Kâmil fî’t-Târih, (nşr.C.J. Tomberg ), III, 339-340, Beyrut, 1965.
  97. ^ İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed (808/1405), -Kitâbu’l-İber ve Dîvâni’l-Mübtedei ve’l-Haber, II, 179, Beyrut, 1971.
  98. ^ İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889), -el-İmame ve’s-Siyâse, (Tâhâ Muhammed ez-Zeynî), I, 128, Beyrut, trs.
  99. ^ İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ (774/1372), -el-Bidâye ve’n-Nihâye, VIII, 299, Beyrut, 1407.
  100. ^ Belazurî, Ahmed b. Yahya (279/892), -Ensâbu’l-Eşraf, (thk.Mahmud Ferdus el-Azemi), II, 265, Dimaşk, 2006.
  101. ^ İbnü’l-Cevzî, Cemâleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümemi ve’l-Mülûk, Tahkîk, AbdulkadirAtâ-Mustafâ Abddulkadir Atâ, s. 688 ,Beyrut 1412/1992.
  102. ^ Fayda, Mustafa, Hulefây-ı Râşidîn Devri, Kubbealtı, s. 368, İstanbul, 2014.
  103. ^ Fayda, Mustafa, Hulefây-ı Râşidîn Devri, Kubbealtı, s. 369, İstanbul, 2014.
  104. ^ a b c İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed, Üsdü’l-Gâbe fî Marifeti’s-Sahâbe, IV, 126. Beyrut, 1989.
  105. ^ Halîfe b. Hayât, Ebû Amr el-Usfurî, el-Basrî, Tabakâtu Halîfe b. Hayât, nşr. Süheyl Zekkâr, s. 150 ,1993.
  106. ^ Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, VI, 73, Beyrut.
  107. ^ a b İbnü’l-Cevzî, Cemâleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümemi ve’l-Mülûk, Tahkîk, AbdulkadirAtâ-Mustafâ Abddulkadir Atâ, s. 629, Beyrut, 1992.
  108. ^ İbn A’sem el-Kûfî, Ebû Muhammed Ahmed, Kitâbu’l-Fütûh, III, 284 ,Beyrut ,1986.
  109. ^ a b İbn A’sem el-Kûfî, Ebû Muhammed Ahmed, Kitâbu’l-Fütûh, III, 289 ,Beyrut ,1986.
  110. ^ Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, VI, 74, Beyrut.
  111. ^ Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, VI, 290, Beyrut.
  112. ^ Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, VI, 79, Beyrut.
  113. ^ İbn A’sem el-Kûfî, Ebû Muhammed Ahmed, Kitâbu’l-Fütûh, III, 294 ,Beyrut ,1986.
  114. ^ Ziriklî, Hayreddin, el- A’lâm, V, 206. Beyrut 1990.
  115. ^ İbn Hibbân, Muhammed b. Ahmed b. Muâz b. Ma’bed el-Büstî, Kitâbu’s-Sıkât, tashîh, Abdulhalık el-Efgânî, Haydarâbâd, s. 339 ,1973.
  116. ^ İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed, Tehzîbü’t-Tehzîb, Haydarâbâd, s. 1297, 1326/1905
  117. ^ KURT, MEHMET (2021). SA’D B. UBÂDE VE KAYS B. SA’D’IN HAYATI VE SİYASİ MÜCADELESİ (PDF). ANKARA. ss. 125-127. Erişim tarihi: 28 Haziran 2022. 
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Kays_bin_Sa%27d&oldid=34504696" sayfasından alınmıştır