Kasım 1963 Irak askerî darbesi

Kasım 1963 Irak askerî darbesi
	Arap Soğuk Savaşı
Tarih	13-18 Kasım 1963
Bölge	Irak
Sonuç	Baas Partisi hükûmeti devrildi; Nasırcı hükûmet kuruldu;
Taraflar
Baasçılar	Nasırcılar
Komutanlar ve liderler
Ali Salih es-Sadi	Abdüsselam Arif; Abdürrahman Arif;
Güçler
	34.000 Ulusal Muhafız milisi
Kayıplar
	250 ölü

Kasım 1963 Irak askerî darbesi, 13 - 18 Kasım 1963 tarihleri arasında, parti içindeki bölünmelerin ardından Nasır yanlısı Iraklı subayların Baas Partisi yönetimine karşı gerçekleştirdiği bir askeri darbedir. Darbenin kendisi kansız olmasına rağmen, ilgili eylemlerde 250 kişi öldürülmüştür.^[2]

Arka plan

Şubat 1963'te Irak devlet iktidarını ele geçirdikten sonra, Nasır yanlısı ve karşıtı Baas liderleri ile sağ ve sol pan-Arap milliyetçisi Baas liderleri arasındaki bölünmeler, Irak'ın ilk Baas hükûmetinin Kasım 1963'te çöküşüne yol açtı. Bu sırada 7.000 Iraklı komünist tutukluydu.

Kasım'in eski yardımcısı Abdüsselam Arif (Baasçı olmayan) büyük ölçüde törensel olarak cumhurbaşkanı unvanını alırken, önde gelen Baasçı general Ahmed Hasan el-Bekir başbakan olarak seçildi. Yeni hükûmetin en güçlü lideri, Ulusal Muhafız milislerini kontrol eden ve yüzlerce şüpheli komünistin ve diğerlerinin katledilmesini organize eden Irak Baas Partisi genel sekreteri Ali Salih es-Sadi idi.^[3]

Es-Sadi, Suriye ile bir birliği desteklerken; daha muhafazakar askeri kanat, Kasım'ın "Önce Irak politikası"nı destekledi. Ulusal Muhafızların disiplinli davranışlarıyla birleşen hizipçilik, askeri kanadın parti liderliğine karşı bir darbe başlatmasına yol açtı; Es-Sadi, İspanya'da sürgüne zorlandı.^[4] El-Bekir, partiyi kurtarmak için Baas Partisi Ulusal Komutanlığı'nı toplantıya çağırdı. Toplantı partinin sorunlarını daha da kötüleştirdi. Kendisini pan-Arap Baas hareketinin lideri olarak gören Mişel Eflak, Irak Baas Partisi'nin kontrolünü ele geçirme niyetini açıkladı. "Önce Irak" kanadı öfkelendi ve Cumhurbaşkanı Arif, Baas'a karşı olan sabrını kaybetti. Parti, 18 Kasım 1963'te hükûmetten çıkarıldı. 12 Baaslı hükûmet üyesi istifaya zorlandı ve Ulusal Muhafızlar, Cumhuriyet Muhafızları ile değiştirildi.^[5]

Darbe

12 Kasım Salı günü, es-Sadi ve Baas Partisi meslektaşlarından 18'i silah zoruyla yakalandı ve Madrid'e uçtu. Ertesi gün, es-Sadi'den bahsetmeden, Radyo Bağdat, iktidardaki Baas Partisi'nin artık El-Bekir başkanlığındaki 15 üyeli bir konsey tarafından yönetildiğini duyurdu. Saat 11.00'dan birkaç dakika önce radyo yayından kalktı ve savaş uçakları Bağdat'taki Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nı bombaladı; Es-Sadi taraftarlarından oluşan büyük kalabalık Bağdat'ta gösteri yaptı. Öğleden sonra, Başbakan Bekir'in güçleri kontrolü geri aldı. Ertesi akşam Madrid'de es-Sadi, sekiz yeni Baas liderinin görevden alındığını ve Beyrut'a uçtuğunu ve es-Sadi'nin Suriyeli Baasçılarla birlikte Bağdat'a döneceğini duyurdu.^[6] 18 Kasım Pazartesi günü, Irak Cumhurbaşkanı Abdüselam Arif, kardeşi Tugay Generali Abdürrahman Arif ve onların Irak Ordusu destekçileri, Baas Ulusal Muhafız Milislerini (1963 Şubat ve Ağustos arasında 5.000'den 34.000'e yükseldi) bastırdı ve Halil Casim el-Dabbah, Said Hamo, Abdülaziz el-Akili ve Yunus Atar Başi gibi diğer üst düzey subaylar ve Abdüsselam Arif'in destekçileri dördüncü ve üçüncü tümenlerin kontrolünü ele geçirirken Baas Ulusal Muhafız Milisleri'nin Musul ve Kerkük'teki karargahlarını bombaladılar. Daha sonra el-Bekir Başbakanlıktan alındı; es-Sadi yeni konseye alınmadı ve sürgünde kaldı.^[7]

Sonuç olarak, ilk Baas hükûmeti devrildi ve Abdüsselam Arif Cumhubaşkanı olarak yeni, Nasır yanlısı bir hükûmet kuruldu. Irak Arap Sosyalist Baas Partisi diğer tüm siyasi partilerle birlikte yasaklandı ve Irak Arap Sosyalist Birliği Irak Cumhuriyeti'ndeki tek yasal parti ilan edildi.

Ayrıca bakınız

14 Temmuz Devrimi

Notlar

^ Iraq (1932-present) 22 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Political Science Department, University of Central Arkansas.
^ "19. Iraq (1932-present)". uca.edu (İngilizce). 15 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2021.
^ Sold Out? US Foreign Policy, Iraq, the Kurds, and the Cold War. Palgrave Macmillan. 2015. ss. 59-60, 77. ISBN 978-1-137-48711-7.
^ "Revolt Fails In Iraq— Palace Hit; Former Aide Flees Nation", Salt Lake Tribune (Salt Lake City, UT), November 14, 1963, p1, p10
^ Saddam: His Rise and Fall. Harper Perennial. 2005. ss. 44-46. ISBN 0-06-050543-5.
^ "Iraq Ousts 8 Leaders Of Its Coup— Exiled Strongman Due Back From Spain in Bewildering Twist", Bridgeport (CT) Telegram, November 15, 1963
^ "Iraq's President Stages Coup, Claims Control— Forms New Council, Nips Socialist Camp", Salt Lake Tribune, November 18, 1963, p1

[ucairaq-1] Iraq (1932-present) 22 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Political Science Department, University of Central Arkansas.

[2] "19. Iraq (1932-present)". uca.edu (İngilizce). 15 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2021.

[3] Sold Out? US Foreign Policy, Iraq, the Kurds, and the Cold War. Palgrave Macmillan. 2015. ss. 59-60, 77. ISBN 978-1-137-48711-7.

[4] "Revolt Fails In Iraq— Palace Hit; Former Aide Flees Nation", Salt Lake Tribune (Salt Lake City, UT), November 14, 1963, p1, p10

[Coughlin_p.44-46-5] Saddam: His Rise and Fall. Harper Perennial. 2005. ss. 44-46. ISBN 0-06-050543-5.

[6] "Iraq Ousts 8 Leaders Of Its Coup— Exiled Strongman Due Back From Spain in Bewildering Twist", Bridgeport (CT) Telegram, November 15, 1963

[7] "Iraq's President Stages Coup, Claims Control— Forms New Council, Nips Socialist Camp", Salt Lake Tribune, November 18, 1963, p1

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]