III. Antiohos
III. Antiohos (Yunanca: Ἀντίoχoς; d. yaklaşık MÖ 241 - ö. 3 Temmuz MÖ 187), Seleukos İmparatorluğu'nun 6. hükümdarı. MÖ 222'den MÖ 187'ye kadar hükümdarlık yapmıştır. Krallık topraklarını I. Seleukos dönemindeki en geniş sınırlarına tekrar ulaştırarak “Büyük” unvanını almış ancak Romalılar karşısında Magnesia Muharebesi'nde aldığı ağır yenilgi nedeniyle kendi döneminde Avrupa ve Batı Anadolu'daki topraklarını kaybetmiştir.
| III. Antiohos (Büyük Antiohos) | |
|---|---|
| Seleukos İmparatorluğu'nun Basili | |
,_late_1st_century_BC%E2%80%93early_1st_century_AD,_Louvre_Museum_(7462828632).jpg) III. Antiohos'un muhtemelen Hellenistik büstünden yararlanılarak Roma döneminde yapılan büstü.(Louvre Müzesi) | |
| Hüküm süresi | MÖ 222–187 |
| Önce gelen | III. Seleukos |
| Sonra gelen | IV. Seleukos Philopator |
| Doğum | MÖ 241 Susa |
| Ölüm | 3 Temmuz MÖ 187 |
| Çocuk(lar)ı | Antiohos IV. Seleukos Ardys Laodike (Seleukos Kraliçesi-kardeş eş) Cleopatra (Mısır Kraliçesi) Antiochis IV. Antiohos |
| Hanedan | Seleukos hanedanı |
| Babası | II. Seleukos |
| Annesi | II. Laodiki |
| Dini | Çoktanrıcılık |
Babası II. Seleukos, annesi ise Seleukos İmparatorluğu'nun kurucusu I. Seleukos'un oğlu Andromachus'un kızıdır. Abisi III. Seleukos'un MÖ 223 yılında suikasta kurban gitmesinden sonra yaşanan kısa süreli kargaşadan sonra Haziran 222'de tahta geçti. 221 yılında Pontus Kralı II. Mithridatis'in kızı Laodiki ile Zeugma'da evlendi.[1] Tahta geçer geçmez doğuda bağımsızlıklarını ilan eden Selevkos generallerinden satraplar Molon ve Alexander kardeşlerin elindeki Fars ve Media'yı yeniden denetim altına aldı.
1. Suriye Seferi
değiştir219 yılında Üçüncü Suriye Savaşı'nda kaybedilen toprakları geri almak için Ptolemaios Krallığı ile yeniden çatışmaya başladı. 4. Suriye Savaşları olarak adlandırılan çatışmalarda başlarda başarılı olsa da 22 Haziran 217'de Refah yakınlarında yaşanan Refah Muharebesinde Ptolemaioslar'a mağlup oldu. Antakya'ya çekilen Antiohos, aldığı mağlubiyet sonucu Suriye'de ele geçirdiği yerleri terk ederek barış yapmak zorunda kaldı.[2]
MÖ 220 yılında generallerinden Akhaios isyan ederek Sardis'te krallığını ilan etmişti. MÖ 215'te kuşattığı şehri iki yıl sonra ele geçirerek krallık otoritesini yeniden tesis etti. Buradaki nüfusu dengelemek amacıyla da kendisine sadık olacağını düşündüğü 2000 civarında Yahudi aileyi Babil'den alarak Lidya ve Frigya bölgelerine yerleştirtti.[3] Sophene ve Kommagene Kralı unvanını taşıyan Serhas'ı MÖ 212'de Arsamosata'da kuşattıktan sonra onu kendisine tabi hale getirerek hükümdarlığını tanıdığı gibi kız kardeşi Antiohos ile evlendirdi.
Doğu Seferi Sonucunda Arşaklılar ve Baktriya’nın Vassal Yapılması
değiştirIII. Antiohos 209 yılında Seleukosların kaybettiği doğu topraklarını yeniden ele geçirmek için bir sefer düzenledi. Önce Part Eyaletinde kendi hâkimiyetini kurmuş olan Part İmparatorluğu başkenti Hecatompylos'u işgal ederek Partların Seleukos vassalı olarak Part topraklarını yönetmesine izin verdi.[4]
Buradan hareket ederek Greko-Baktriya kralı I. Euthydemus'u Arius Nehri (günümüzde Hari (Herat) Nehri) kenarında gerçekleşen Arius Muharebesinde yenilgiye uğrattı. Daha sonra da Greko-Baktriya Krallığı'nın başkenti Belh şehrini 208-206 yılları arasında üç yıl boyunca kuşattı. Sonuçta I. Euthydemus'dan savaş filleri ve yüklü fidye alırken, kızını onun oğlu I. Dimitrios evlendirdi ve Greko-Baktriya Krallığı'nı kendisine vassal olması kaydıyla tanıdı. Böylelikle Seleukos egemenliği İndus Nehri'ne kadar uzandı. Bu başarılardan dolayı kendisinden Büyük Antiohos olarak bahsedilmeye başlandı.
Ptolemaioslar ile Mücadele ve 2. Suriye Seferi
değiştir204 yılında en büyük düşmanı IV. Ptolemaios'un ölmesi ve yerine de altı yaşındaki oğlu V. Ptolemaios'un geçmesini fırsat bilerek aynı yılı sonlarına doğru Ptolemaioslar'ın elindeki Karya toprakları ile I. Attalos tarafından Pergamon Krallığı'na bağlanan kentleri ele geçirmek amacıyla sefer düzenledi. 5. Suriye Savaşları'nın başlamasına sebep olan bu seferde İyonya'daki Teos ile Karya'daki Alabanda (Antiochia) ve Amyzon şehirlerini ele geçirerek onlara asylia ayrıcalığı (kentlerin kralın hakimiyetini ve koruyuculuğu kabul etmesi) verdi.[5]
Batıda düzeni sağlayıp, Makedonya Kralı V. Filippos ile ittifak yaptıktan sonra Suriye Seferi'ne çıktı. MÖ 200 yılında Golan Tepeleri'nin kuzeyindeki Hermon Dağı eteklerindeki antik Banias (Paneas) şehri yakınlarında gerçekleşen Panium Muharebesi'nde Ptolemaios güçlerini yenilgiye uğratarak birkaç yıl içerisinde Suriye Savaşlarının ana sebebi olan Klasik antik dönemde Coele-Suriye (Güney Suriye) olarak adlandırılan topraklar ile Fenike ve Filistin'in kıyı şeridini ele geçirdi. Sonrasında da Ptolemaioslar'ın elindeki Karya ve Kilikya'daki Afrodisias, Selinos, Soli, Zephyrion (Mersin), Mallus, Anemurium (Anamur) gibi şehirleri ele geçirdi. Korakesion (Alanya) kuşatması esnasında müttefiki V. Filippos ile Roma Cumhuriyeti'nin başını çektiği koalisyon arasında MÖ 200'den beri savaş yaşanmaktaydı. Rodoslular Selevkoslar'ın Makedonyalılar'a destek vermesinden endişe ederek Romalılar'ı aracı etse de Antiohos bir süre sonra Pamfilya üzerinden Likya'ya geçti. Burada Korykos, Andriaca, Limira, Arikanda, Patara ve Ksanthos gibi şehirleri ele geçirdi. Antiohos'un genel stratejisi şehirleri savaşarak değil onlara bir takım haklar vererek savaşmayarak ele geçirmek ve böylelikle de buraları herhangi bir askerî güç yerleştirmeden hakimiyet altında tutabilmeyi sağlamaktı.
Buradan hareketle Karya bölgesine gelmiş ve sonrasında da Efes'i denetim altına almıştır. Bu ilerleyişi esnasında Smirni ve Lampsakos şehirleri kendisine itaat etmediği gibi ile Roma Cumhuriyeti'nden yardım istemişlerdi. Antiohos ise Romalılar'a savaşmak istemiş ve bu şehirlere özgür kalacakları yönünde teminat vermiştir. Bu esnada da elçilerini göndererek Romalılarla temasa geçirmişti. Roma elçilerinin ele geçirdiği yerleri terk etmesi ve ilerleyişini durdurması yönündeki isteklerini geri çevirerek 196 yılında Gelibolu Yarımadasındaki Lysimachia şehrine geçti. Burada Romalı elçiler kendisine isteklerini yenilemiş ve aksi durumda savaş ilan edileceğini bildirse de onları dikkate almayarak Trakya'daki ilerleyişini sürdürdü.[6] Aynı yıl Panium Muharebesi'ndeki zaferde rolü olan oğlu Antiohos'u (ö: MÖ 193) vârisi ilan etti ve kızı Laodiki ile evlendirdi.[7]
Batıda hareketini son hızıyla sürdürürken, 195 yılına gelindiğinde topraklarındaki isyan hareketleriyle iyice güç durumda kalan V. Ptolemaios kendisiyle barış yapmak zorunda kaldı. Esasen Antiohos'da Roma ile yakın bir zamanda yaşanacağı görülen savaş nedeniyle Suriye topraklarında barış yoluyla güvenli kalmasını istiyordu. Yapılan antlaşma uyarında V. Ptolemaios, Selevkoslar'ın Coele-Suriye'deki (Güney Suriye) hakimiyetini kabul ettiği gibi III. Antiohos'un kızı I. Kleoparta ile evlendi.
Romayla Savaş
değiştirSuriye meselesini hallettikten sonra batıdaki ilerleyişini devam ettirmesi sonucunda, MÖ 193 yılına gelindiğinde Roma ve Selevkoslar arasında karşılıklı savaş ilan edildi. Aynı yıl ittifak arayışı kapsamında kızı Antiochis'i Kapadokya Kralı IV. Ariarathes ile evlendirdi. Demetrias'ta bulunduğu sırada İkinci Pön Savaşı sonrasında ülkesinden sürgün edilen Hannibal ile görüşme yaptı. Hannibal bu görüşmede onu Romalılarla savaşma yönünde teşvik etmiştir. Antiohos öncelikle kendine yerel güçlerden destek arayışına girmiştir. Aetolialılar Birliği'ne bağlı şehir devletleri onun yanında yer almakla birlikte, Makedonlar, Rodoslular, Pergamon Krallığı ve Achaea Ligi Romalılar'ın yanında yer almıştı.[8] Antiohos az bir kuvvetle Eğriboz Adası ve Delium liman şehrini ele geçirdikten sonra Teselya'ya girdi. Buradan ilerleyişini sürdürerek Termopylae şehrine ulaştı. Ancak MÖ 191'de Aetolialılar Birliği'nden kendisine yardımcı kuvvetler gelmediğinden, kendisinden güçlü Romalılar karşısında mağlup olarak Efes'e çekilmek zorunda kaldı. Bu durum müttefiki bazı küçük şehir devletlerinin Roma safına geçmesine ya da tarafsız kalmasına sebep olurken Hellen topraklarındaki ele geçirdiği şehirlerde Romalılar'ın eline geçmiştir. Kendisi Trakya'daki tüm kuvvetlerini geri çekerek Romalılar'a karşı diğer imparatorluk topraklarından Magnesia ad Sipylum (günümüz Manisa) Ovasında ordu toplamaya çalıştı. Romalılarla barış yapmaya çalışsa da onların, Batı Anadolu'daki ele geçirdiği yerleri bırakarak Toroslar'ın doğusuna çekilmesi, savaş tazminatının tümünü ödemesi, savaş gemilerini Romalılar'a bırakması ve Hannibal ve diğer Roma karşıtı kişileri Romalılar'a teslim edilmesi şartlarını kabul etmedi. Roma ordusu Selevkoslar'ın toparlanmasına izin vermeden kış ayında Anadolu'ya girdi. Bu esnada Köprüçay çıkışında Roma destekli Rodoslularla, Hannibal komutasındaki Selevkoslar arasındaki deniz savaşını Rodoslular kazanırken yine aynı yıl Teos açıklarında yapılan deniz savaşını da Rodoslularca desteklenen Romalılar kazandı. Pergamon Krallığı'nın desteğini alan Romalılarla MÖ 190 yılının Aralık ayında Sipylum Dağı eteklerinde yaşanan Magnesia Savaşı'da ağır bir mağlubiyet aldı. Bu mağlubiyetten sonra Efes'e çekilen Antiohos, elçilerini Apameia Kibotos'taki Romalılar'a göndererek barış yapmaya çalıştı. Uzun süren görüşmelerden sonra Apamea Antlaşması ile barış gerçekleştirebildi. Ancak barış Antiohos için oldukça ağır şartlar içeriyordu. Antlaşmaya göre Selevkoslar Avrupa'daki ve Toroslar'ın batısındaki tüm Anadolu topraklarından çekilirken, donanması da oldukça küçültülmüştü. Ayrıca Romalılar'ın seçeceği oğlununda (IV. Antiohos) içinde bulunduğu 20 rehine, oldukça yüksek savaş tazminatı ve yıllık haraç gibi ağır şartlarda kabul edilmek zorunda kaldı. Sonuçta Antiohos kısa sürede I. Seleukos eski topraklarını kazandığı gibi kısa sürede de buraları kaybederek elinde sadece Kilikya kalmıştır. Romalılar Karya ve Likya'yı Rodoslular'a bırakırken, Anadolu'da Selevkoslardan alınan tüm toprakları da Pergamon Krallığı'na bıraktılar.[9]
Doğu Seferi ve Ölümü
değiştirMuhtemelen Romalılar'a ödediği tazminatlar ve ödeyeceği haraç nedeniyle doğu topraklarına sefer düzenlemeye karar verdi. Genel görüşe göre MÖ 187 yılı Temmuz'unda Elam bölgesindeki Elymais şehrinde bulunan ve Tanrı Bel'e adanan tapınağı yağmaladı. Kısa bir süre sonra da Bel manastırının yağmalanmasının intikamını almak isteyen yerel halk tarafından Susa'da öldürüldü.[10] Ölümünden sonra oğlu ve vârisi IV. Seleukos tahta geçti.
Kaynakça
değiştir- ^ Arslan, Murat (2007). Mithradates VI Eupator: Roma’nın Büyük Düşmanı 1. Baskı. İstanbul: Odin Yayıncılık. s. 60. ISBN 9789120219806.
- ^ Yıldırım, N., Temizkan, M. (2017), “Seleukoslar Döneminde Yaşanan Suriye Savaşları Üzerine Bir İnceleme”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:14, Sayı:39, s.117-131. URL: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/355087[ölü/kırık bağlantı]. Erişim: 2018-12-29
- ^ Karahan, Ü.Ö. (2017), “Hellenistik Ve Roma Döneminde Batı Anadolu’daki Yahudi Yerleşmeleri Ve Hakları”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı:18, s.399-416. URL: http://www.tarihinpesinde.com/dergimiz/sayi18/M18_19.pdf 11 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-12-29
- ^ Volkmann, H., “Antiochus III the Great”, ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA. URL: https://www.britannica.com/biography/Antiochus-III-the-Great 24 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-12-31
- ^ Sarıkaya, Sevgi (2012). " III. Antiohos’un Karia Seferi ve sonrasında Asylia Hakkı Tanıdığı Kentler: Seleukos Kralının Küçük Asya Kentleri Üzerinde Uyguladığı Politika, Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması I. Anadolu Akdeniz Sempozyum Bildirileri ". Antalya. ISBN 978-605-4018-15-4.
- ^ Benek, M.S. (2016), “III. Antiohos’un Dış Siyasi Politikası (MÖ 223-190)”, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Araştırma Makalesi, Doi:10.18795, ma.93565. URL: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/282843 24 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-12-29
- ^ Benek, Mehmet Sait (2016). "III. Antiohos'un Dış Siyasi Politikası (MÖ 223-190)". Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Araştırma Makalesi. doi:10.18795/ma.93565. 24 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2018.
- ^ Diakov, Vladimir; Kovalev, Sergei (2008). İlkçağ Tarihi Cilt 2 Roma. İstanbul: Yordam Kitap. s. 87. ISBN 978-994-41-2240-5.
- ^ Benek, M.S., (2016), “III. Antiohos’UN DIŞ SİYASİ POLİTİKASI (MÖ 223-190)”, Mavi Atlas, Sayı:6, s.127-144. URL: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/282843. Erişim: 2019-12-29
- ^ Kia, Mehrdad (2016). The Persian Empire: A Historical Encyclopedia [2 volumes] (İngilizce). Denver: ABC-CLIO. s. 87. ISBN 978-1-4408-4569-7.