Cevdet Sunay
Ahmet Cevdet Sunay[1] (10 Şubat 1899, Erzurum - 22 Mayıs 1982, İstanbul), Türk asker ve devlet adamı. Türkiye'nin 5. Cumhurbaşkanı ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin 12. Genelkurmay Başkanıdır.
| Cevdet Sunay 1334-N.TOP.6 | |
|---|---|
,,_Bestanddeelnr_916-7535_(cropped).jpg)
| |
| 1964'te Cevdet Sunay | |
| 5. Türkiye cumhurbaşkanı | |
| Görev süresi 28 Mart 1966 - 28 Mart 1973 (7 yıl, 0 gün) | |
| Başbakan | Süleyman Demirel (1965-1971) Nihat Erim (1971-1972) Ferit Melen (1972-1973) |
| Yerine geldiği | Cemal Gürsel |
| Yerine gelen | Tekin Arıburun (vekâleten) Fahri Korutürk |
| Cumhuriyet Senatörü | |
| Görev süresi 28 Mart 1973 - 12 Eylül 1980 | |
| Görev süresi 14 Mart 1966 - 28 Mart 1966 | |
| Seçen cumhurbaşkanı vekili | İbrahim Şevki Atasagun |
| 12. TSK Genelkurmay Başkanı | |
| Görev süresi 4 Ağustos 1960 - 16 Mart 1966 | |
| Yerine geldiği | Ragıp Gümüşpala |
| Yerine gelen | Cemal Tural |
| Türk Kara Kuvvetleri Komutanı | |
| Görev süresi 3 Haziran 1960 - 2 Ağustos 1960 | |
| Yerine geldiği | Cemal Gürsel |
| Yerine gelen | Muzaffer Alankuş |
| TSK Genelkurmay II. Başkanı | |
| Görev süresi 15 Aralık 1957 - 3 Haziran 1960 | |
| Yerine geldiği | Salih Coşkun |
| Yerine gelen | Seyfi Turagay |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Ahmet Cevdet[1] 10 Şubat 1899 Erzurum, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 22 Mayıs 1982 (83 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Ölüm nedeni | Kalp krizi |
| Defin yeri | Cebeci Askeri Şehitliği, Ankara (28 Mayıs 1982 - 30 Ağustos 1988) Devlet Mezarlığı, Ankara |
| Evlilik(ler) | Atıfet Sunay
(e. 1929; ö. 1982) |
| Çocuk(lar) | 3 |
| Bitirdiği okul | |
| Mesleği | Asker |
| Dini | İslam |
| Ödülleri |  
|
| İmzası | 
|
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı |  Osmanlı (1917-1920) Türkiye (1921-1966)
|
| Branşı | Topçu |
| Hizmet yılları | 1917-1966 |
| Rütbesi |  Orgeneral
|
| Komutası |
|
| Çatışma/savaşları | I. Dünya Savaşı Türk Kurtuluş Savaşı |
Askerlik yaşamı
değiştir10 Şubat 1899 tarihinde Erzurum'da doğdu.[2][3][4] Diğer bazı kaynaklarda doğum tarihi olarak 1896[1] ya da 1899 yılı[5] ve doğum yeri Trabzon olarak geçse de,[5][6] başka bir kaynağa göre doğum tarihi 1900 yılı ve doğum yeri Trabzon ilinin Çaykara ilçesinin Ataköy mahallesi olarak gösterilmektedir.[7] Babası Çaykara'nın Şinek (Ataköy) köyünden Alay Müftüsü İslâm Sabri Efendi, annesi Hatice Hanım'dır. İlk ve orta öğrenimini Erzurum, Kerkük, Edirne ve Kuleli Askerî Lisesinde yaptı. Birinci Dünya Savaşı sırasında, 7 Temmuz 1917 tarihinde subay namzedi olarak orduya katıldı. Aynı yıl Sina ve Filistin Cephesi'nde görev aldı. 1918 yılında İngilizlere esir düştü. Mısır'a götürüldü. Esaretten döndükten sonra, Türk Kurtuluş Savaşı'na katılarak, Güney Cephesi'nde görev aldı. Sonradan Batı Cephesi'nde görevini sürdürdü. 1927 yılında Harp Okulu öğrenimini tamamladı. 1930 yılında Harp Akademisini bitirdi. Silahlı Kuvvetler'de çeşitli görevler almıştır. 1949 yılında Tuğgeneral rütbesine terfi etti.
Tuğgeneral rütbesi ile 3. Zırhlı Tugay Komutanlığı ve Genelkurmay Harekât Daire Başkanlığı yapmıştır. 1952 yılında Tümgeneral rütbesine terfi etti. Tümgeneral rütbesi ile Genelkurmay Harekât Daire Başkanlığı ve 33. Tümen Komutanlığı görevlerinde bulundu. 1955 yılında Korgeneral rütbesine terfi etti. Korgeneral rütbesi ile 9. Kolordu Komutanlığı, Genelkurmay Harekât Başkanlığı ve Genelkurmay II. Başkanlığı görevlerinde bulunduktan sonra 1958 yılında Orgeneral rütbesine terfi etti. Orgeneral rütbesinde Genelkurmay II. Başkanlığı, Kara Kuvvetleri Komutanlığı görevlerini yürüttü. 2 Ağustos 1960 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı görevine atandı. 15 Mart 1966 tarihinde kendi isteği ile emekli oldu ve aynı yıl kontenjan senatörü seçildi.
Cumhurbaşkanlığı (1966-1973)
değiştir,,_Bestanddeelnr_916-7536_(cropped).jpg)
Cemal Gürsel'in rahatsızlığı sebebiyle görevden ayrılması üzerine, 28 Mart 1966'da Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Türkiye'nin beşinci Cumhurbaşkanı seçildi. 28 Mart 1973 tarihine kadar devam eden Cumhurbaşkanlığı döneminde zaman zaman sıkıntılı günler geçirdi. Sırasıyla Süleyman Demirel, Nihat Erim ve Ferit Melen'in hükûmet kurdukları bu dönemde en uzun müddet hükûmet başında kalan (27.10.1965-19.03.1971) Süleyman Demirel'dir. Demirel bu dönem için Sunay'ın ölümünden sonra: "Beş yıl, Cumhurbaşkanı Sunay ile rahat çalıştık. Birbirimizi anlıyorduk. Çankaya ile hükûmet arasındaki bu uyum Türkiye'ye pek çok şey kazandırmıştır" demiştir.
Türkiye'de sol hareketin ivme kazanması, CHP'nin "Ortanın Solu" sloganı, Ecevit'in adının duyulmaya başlaması, öğrenciler arasındaki sağ-sol kavgası, Yassıda Mahkemesi'nde yargılanıp hapse mahkûm olan ve Kayseri Kapalı Cezaevinde kalan başta Celâl Bayar olmak üzere Demokrat Parti milletvekillerinin affı ile siyasi haklar verilmesi mevzusunda o günlerin partileri arasındaki mücadele, Suat Hayri Ürgüplü'nün başbakanlığa getirilip (29 Nisan 1972) kurduğu hükûmetin Sunay tarafından önce uygun görülüp sonra reddedilmesi, üniversitelerde zaman zaman arama yapılması, hatta bazen kapatılması, İsmet İnönü'nün irtica ve Nurculuk kelimelerini sık sık tekrarlaması, 1967 Kıbrıs olayları, ABD Başkanı Johnson'un mektubu, Yargıtay Başkanı İmran Öktem'in cenaze merasimindeki olaylar (1969) ve sonrasındaki gösteriler, Birinci Boğaz Köprüsü, İstanbul ve Ankara'da bazı resmî binaların bombalanması Genelkurmay Başkanı Cemal Tural'in Askeri Şûra'ya alınarak Orgeneral Memduh Tağmaç'ın Genelkurmay Başkanı olması (12 Mart 1969), Millî Nizam Partisi'nin kurulması (26 Ocak 1970), İsrail Başkonsolosu'nun kaçırılması ve daha sonra öldürülmesi, üç İngiliz teknisyenin kaçırılıp öldürülmesi, Boğaziçi adlı yolcu uçağının Bulgaristan'a kaçırılması, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'ın idamı, İsmet İnönü'nün önce CHP liderliğinden daha sonra CHP'den ve milletvekilliğinden istifası, birinci ve ikinci Nihad Erim hükûmetleri (1971-1972), sonra Ferid Melen'in başbakanlığı ve benzeri olaylar ve meşhur 12 Mart Muhtırası Cevdet Sunay'ın cumhurbaşkanlığı döneminde cereyan etmiştir.[8]
Yedi yıllık görev süresini 28 Mart 1973 tarihinde tamamladı ve cumhurbaşkanlığından ayrıldı. Aynı gün Cumhuriyet Senatosu tabii senatörü olarak göreve başladı ve 12 Eylül Darbesine kadar görevini sürdürdü.
1929 yılında Atıfet Hanım'la evlenen ve üç çocuğu olan Cevdet Sunay 22 Mayıs 1982'de 83 yaşında ölmüştür. Cenazesi, 28 Mayıs 1982'de törenle, Ankara Cebeci Asri Mezarlığında toprağa verildi. 6 yıl sonra, 30 Ağustos 1988'de, Büyük Zafer'in 66. yılı nedeniyle, Devlet Mezarlığına nakledilmiştir.[3]
Halil Falyalı'nın iddiaları
değiştirSedat Peker'in öne sürdüğü uyuşturucu iddialarıyla gündeme gelen Kıbrıslı iş insanı Halil Falyalı, 15 Ekim 2021 tarihinde tutuklanıp mahkemeye sevk edildi. Mahkemede mal varlığı hakkında bilgi veren Falyalı, Cevdet Sunay hakkında şu açıklamalarda bulundu: "Fly Oil adında Kıbrıs'ın üçüncü büyük petrol şirketine sahibim. Bu petrol firması Cevdet Sunay'a aitti ve 1974'ten beri faaliyettedir. 25-30 yıl önce ben satın aldım."[9]
Kaynakça
değiştir
|
Commons'ta dosyalar |
|
Vikisöz'de alıntılar |
- ^ a b c "TBMM Albümü 4. Cilt (1960-1983)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 21 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b "Cevdet SUNAY / Orgeneral - Top.1334(1918)-N-6". Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı. 7 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2021.
- ^ a b "Cevdet SUNAY". T.C.CUMHURBAŞKANLIĞI. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ TÜRK SİYASETİNDE ETKİN BİR GENELKURMAY BAŞKANI: CEVDET SUNAY
- ^ a b "Cevdet Sunay kimdir?". 7 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2023.
- ^ "SUNAY, Cevdet - TDV İslâm Ansiklopedisi". 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2023.
- ^ "Cevdet Sunay Müzesi - Trabzon". Türkiye Kültür Portalı. 30 Aralık 2022. 7 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2023.
- ^ "Cevdet Sunay Besinci Cumhurbaskani oldu". 31 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012.
- ^ "Sedat Peker'in gündeme getirdiği Halil Falyalı'nın dikkat çeken 'suç dosyası ve milyon dolarlık'". Haber İskelesi. 19 Ekim 2021. 19 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2021.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Cemal Gürsel |
.svg) 5. Türkiye cumhurbaşkanı 28 Mart 1966 - 28 Mart 1973 |
Sonra gelen: Fahri Korutürk |
| Askerî görevi | ||
| Önce gelen: Ragıp Gümüşpala |
 TSK Genelkurmay Başkanı 4 Ağustos 1960 - 16 Mart 1966 |
Sonra gelen: Cemal Tural |
| Önce gelen: Cemal Gürsel |
 Türk Kara Kuvvetleri Komutanı 3 Haziran 1960 - 2 Ağustos 1960 |
Sonra gelen: Muzaffer Alankuş |
| Önce gelen: Salih Coşkun |
TSK Genelkurmay II. Başkanı 15 Aralık 1957 - 3 Haziran 1960 |
Sonra gelen: Seyfi Turagay |