Uçak gemisi

Uçak gemisi, tam uzunlukta bir uçuş güvertesi ve uçakları taşıma, silahlandırma, konuşlandırma ve kurtarma tesisleri gibi olanaklarla donatılmış, açık deniz hava üssü olarak hizmet veren bir savaş gemisidir.^[1]

Uçak gemisi, tam uzunlukta bir uçuş güvertesi ve uçakları taşıma, silahlandırma, konuşlandırma ve kurtarma tesisleri ile donatılmış, açık deniz hava üssü olarak hizmet veren bir savaş gemisidir.

Uçak gemileri genellikle deniz kuvvetinin yerel üslere bağlı kalmadan dünya çapında hava gücün yansıttıkları için filonun hattıharp gemisi konumundadır. Yirminci yüzyılın başlarında ortaya çıkan uçak gemileri, balonları konuşlandırmak için kullanılan ahşap gemilerden; çok sayıda avcı uçağı, saldırı uçağı, helikopter ve diğer uçak türlerini taşıyan nükleer enerjili savaş gemilerine dönüştü.

Uçak gemilerinden sabit kanatlı savaş helikopteri ve bombardıman uçakları gibi daha ağır uçaklar fırlatılmış olsa da bu uçaklar tekrar başarılı şekilde bir uçak gemisine iniş yapamamıştır. Diplomatik ve taktik gücü, hareket kabiliyeti, özerkliği ve araçlarının çeşitliliğiyle uçak gemisi genellikle modern savaş filolarının merkezidir. Taktik veya stratejik olarak, bir filonun amiral gemisi rolündeki zırhlı gemilerin yerini aldı. Taktiksel veya stratejik olarak, bir filonun amiral gemisi rolünde savaş gemisinin yerini aldı. En büyük avantajlarından biri, uluslararası sularda seyrederek hiçbir toprak egemenliğine müdahale etmemesi ve böylece üçüncü taraf ülkelerden uçuş izni alma ihtiyacını ortadan kaldırması, uçakların sürelerini ve geçiş mesafelerini azaltması ve dolayısıyla muharebe bölgesinde bulunma süresini önemli ölçüde artırmasıdır.

"Uçak gemisi"nin tek tanımı yoktur ve modern donanmalar bu türün çeşitli tiplerini kullanır. Bu tipler bazen uçak gemilerinin alt tipleri olarak ^[2] ve bazen de farklı deniz havacılık yeteneği olan gemi tipleri olarak sınıflandırılır.^[3] Uçak gemileri, taşıdıkları uçak tipine ve operasyonel görevlerine göre sınıflandırılabilir. Kraliyet Donanması'nın eski Birinci Deniz Lordu (başkanı) Amiral Sir Mark Stanhope, RN, "Basitçe söylemek gerekirse, stratejik uluslararası etki yaratmayı hedefleyen ülkelerin uçak gemileri vardır."^[4] Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı Henry Kissinger da şunları söylemiştir: "Bir uçak gemisi 100.000 tonluk diplomasidir."^[5]

Yeniliklerin de sayesinde dron uçak gemileri de üretilmeye başlandı.

Genel Özellikleri

Hız, uçak gemileri için önemlidir çünkü dünyanın herhangi bir yerine hızlı bir şekilde yerleştirilmeleri gerekir ve düşman kuvvetleri tarafından tespit ve hedeflenmeden kaçınmak için yeterince hızlı olmalıdır. Nükleer denizaltılardan kaçınmak için 30 deniz milinden daha hızlı olmalılar.
Uçak gemileri, çok fazla güverte odasına ihtiyaç duydukları için en büyük savaş gemileri arasındadır.
Geleneksel olarak, bir uçak gemisinin en az güç projeksiyonu ve deniz kontrol görevleri yapabilen bir gemi olması gerekiyordu.
Bir uçak gemisi hava muharebe grubunu verimli bir şekilde çalıştırılabilmelidir. Bu, sabit kanatlı jetlerin yanı sıra helikopterleri de ele alması gerektiği anlamına gelir. Bu, kısa kalkış / dikey iniş operasyonlarını desteklemek için tasarlanmış gemileri de içerir.

Tarihi

USS Franklin uçak gemisi 19 Mart 1945 sabah saat 07.08'de Japon 5. Hava Filosu 762. Deniz Hava birliğine bağlı bombardıman uçağı "Ginga" tarafından bombalandı. (2.600 kişilik mürettebattan 762'si öldü ve 265'i yaralandı.)

1900'lü yıllarda Wright kardeşlerin insanlı uçuşu keşfetmelerinden kısa bir süre sonra uçaklar gittikçe önem kazanmışlardır. Her yeni savaş aleti gibi başlangıçta hor görülen bu aletler, kullanışlılıkları kanıtlandıktan sonra sürekli daha fazla önem kazanmışlardır.

Ancak uçakların inişi ve kalkışı için gereken pistlerin sadece karada olması kullanımlarını kısıtlıyor, komutanlar için sorun çıkartıyordu. Ayrıca uçaklar, gemiler için de bir sorundu. Hem uçakları taşıyabilmek hem de düşman gemilerine karşı kullanabilmek için uçak gemileri icat edildi.

I. Dünya Savaşı

İlk uçak gemisi çalışmaları, I. Dünya Savaşı'ndan da eskiye dayanır. Çeşitli değişikliklere uğratılıp uçak gemisine dönüştürülen USS Pennsylvania'ya inen Eugene Ely böylelikle bir yeniliği gerçekleştirip tarihe geçiyordu (Kasım 1910).

Ancak ilk uçak gemisi unvanı HMS Ark Royal'a bahşedilmişti. Aslen bir ticaret gemisi olan bu gemi, USS Pennsylvania'da olduğu gibi çeşitli değişikliklere uğratılarak üzerine uçakların iniş ve kalkışlarını yapabileceği bir pist eklenmiştir. 1914'te denize inen bu gemi, I. Dünya Savaşında Çanakkale Cephesinde de bulunmuştur.

İlk uçak gemileri

HMS Argus
(1918'de hizmete girdi, Birleşik Krallık)
USS Langley (CV-1)
(1920'de hizmete girdi, Birleşik Devletler)
Hoşo
(1922'de hizmete girdi, Japon İmparatorluğu)

II. Dünya Savaşı

Uçak gemileri, I. Dünya Savaşı'ndakinin aksine II. Dünya Savaşı'nda çok önemli bir rol oynamıştır. Genel kanıya göre uçak gemileri II. Dünya Savaşı'nın akışını tamamıyla değiştirmiştir. Şöyle ki, 1941 yılındaki sürpriz Japon baskını (Pearl Harbor Saldırısı olarak bilinir) 380 kadar uçağın saldırısı ile gerçekleşip Amerika Birleşik Devletleri'nin II. Dünya Savaşı'na müttefikler tarafında katılması ile güç dengesinin bir anda müttefikler tarafına doğru yönelmesine neden olmuştur. Pasifik Cephesi'nde Amerikan ordusu ile Japon ordusu savaşın sonuna kadar amansızca dövüşmüş, uçak gemileri ise şüphesiz en büyük rolü oynamıştır.

Nükleer Uçak Gemileri

II. Dünya Savaşı'nın bitimi ile dünya yeni daha önce olmamış bir şeyle, Soğuk Savaşla karşılaşmıştı. Nükleer enerjinin keşfi ile dünya denizlerinde yol alan gemilerin menzilleri 20-30 yıl boyunca hiç yakıt yenilemeden ilerleyebilecek kademeye getirilmişti. İlk nükleer uçak gemisi olan USS Enterprise, dünya denizlerinde Amerikan Donanması'nın göz bebeği olmuş, Sovyetler Birliği'ne karşı girişilen soğuk savaşta önemli bir psikolojik olarak üstünlük sağlamıştır.^[6]

Günümüzde

Günümüzde sabit kanatlı uçak gemileri işleten ülkeler (8)

Günümüzde yalnızca helikopter gemileri işleten ülkeler (6)

Geçmişte uçak gemisine sahip olan ülkeler (3)

Günümüzde uçak gemileri yeni bir kademeyle, Süper Uçak Gemileri kademesiyle denizlerde hakimiyetini sürdürmektedir. Başı çeken Amerika Birleşik Devletleri dâhil 10 ülke; bugün çeşitli boyutlarda uçak gemilerine sahiptir.

Amerika Birleşik Devletleri, birçok uçak gemisi filosunu dünyanın çeşitli denizlerinde konuşlandırmıştır (Bunlardan en bilineni Akdeniz'de konuşlu 6. Filo'dur).

Aktif kullanıcılar

Amerika Birleşik Devletleri: 11 adet aktif hizmette (Nimitz, Dwight D. Eisenhower, Carl Vinson, Theodore Roosevelt, Abraham Lincoln, George Washington, John C. Stennis, Harry S. Truman, Ronald Reagan, George H.W. Bush ve Gerald R. Ford) 2020'de John F. Kennedy uçak gemisinin hizmete girmesi planlanmıştır.
Rusya: 1 adet aktif hizmette (Admiral Kuznetsov)
Tayland: 1 adet aktif hizmette (HTMS Chakri Naruebet)
Fransa: 1 adet aktif hizmette (Charles de Gaulle (R 91))
İtalya: 2 adet aktif hizmette (Cavour (550) ve Giuseppe Garibaldi (551))
İspanya: 1 adet aktif hizmette (Juan Carlos I (L61))
Hindistan: 1 adet aktif hizmette (INS Vikramaditya (R33)) ve Aralık 2018'de INS Vikrant (R11) hizmete girmesi planlanmıştır.
Brezilya: 1 adet aktif hizmette (Atlântico)
Çin: 1 adet aktif hizmette (Liaoning) ve 2019-2020 yılları arasında Type 001A sınıfı 1 adet uçak gemisi hizmete girmesi planlanmıştır.
Türkiye 1 adet aktif hizmette (TCG Anadolu) ve aynı sınıfta Trakya gemisi hizmete girmesi için çalışmalar yürütülmektedir.

Farklı donanmalarda kullanılan uçak gemileri ve özellikleri.

Gelecek alımlar

Birleşik Krallık: Queen Elizabeth sınıfı 2 adet uçak gemisinin 2020'de hizmete girmesi planlanmıştır.^[7]

Eski Kullanıcılar

Günümüz uçak gemileri

Giuseppe Garibaldi (İtalya)
Charles de Gaulle (Fransa)
Admiral Kuznetsov (Rusya, Montrö Antlaşması'nı ihlal etmeden Boğazları geçmek için uçak gemisi yerine "ağır uçak kruvazör" olarak sınıflandırıldı.)
Gerald R. Ford (ABD, 2017'de hizmete girmesi planlanıyor.)
Queen Elizabeth (İngiltere, 2020'de hizmete girmesi planlanan Queen Elizabeth sınıfı uçak gemisi.)
USS Nimitz (Amerika Birleşik Devletleri)
INS Vikrant

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ "Aircraft carrier", Dictionary, Reference, 19 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ekim 2013
^ "Aircraft Carrier", Encyclopaedia, Britannica, 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ekim 2013, Subsequent design modifications produced such variations as the light carrier, equipped with large amounts of electronic gear for the detection of submarines, and the helicopter carrier, intended for conducting amphibious assault. ... Carriers with combined capabilities are classified as multipurpose carriers.
^ Petty, Dan. "Fact File: Amphibious Assault Ships – LHA/LHD/LHA(R)". U.S. Navy. 3 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2015.
^ "Aircraft carriers crucial, Royal Navy chief warns". BBC News. 4 Temmuz 2012. 25 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2015.
^ "The slow death of the carrier air wing". jalopnik.com. 19 Temmuz 2017. 11 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2018.
^ "The Legacy of Ships Named Enterprise | The Sextant". usnhistory.navylive.dodlive.mil. 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Uçak gemisi ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Vikisözlük'te Uçak gemisi ile ilgili tanım bulabilirsiniz.

[1] "Aircraft carrier", Dictionary, Reference, 19 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ekim 2013

[2] "Aircraft Carrier", Encyclopaedia, Britannica, 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ekim 2013, Subsequent design modifications produced such variations as the light carrier, equipped with large amounts of electronic gear for the detection of submarines, and the helicopter carrier, intended for conducting amphibious assault. ... Carriers with combined capabilities are classified as multipurpose carriers.

[3] Petty, Dan. "Fact File: Amphibious Assault Ships – LHA/LHD/LHA(R)". U.S. Navy. 3 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2015.

[4] "Aircraft carriers crucial, Royal Navy chief warns". BBC News. 4 Temmuz 2012. 25 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2015.

[5] "The slow death of the carrier air wing". jalopnik.com. 19 Temmuz 2017. 11 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2018.

[6] "The Legacy of Ships Named Enterprise | The Sextant". usnhistory.navylive.dodlive.mil. 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.

[7] "Arşivlenmiş kopya". 12 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]