Vikipedi

Truva Savaşı

Yunan mitolojisinde efsanevi savaş
(Troya Savaşı sayfasından yönlendirildi)
Başlığın diğer anlamları için Truva sayfasına bakınız.

Truva Savaşı, Yunan mitolojisinde M.Ö. 12. veya 13. yüzyıl civarında meydana gelen efsanevi bir çatışmadır. Savaş, Truvalı Paris'in Helen'i Sparta kralı kocası Menelaos'tan almasının ardından Akalar (Yunanlar) tarafından Truva şehrine karşı yürütülmüştür. Savaş Yunan mitolojisindeki en önemli olaylardan biridir ve başta Homeros'un İlyada'sı olmak üzere Yunan edebiyatının birçok eserinde anlatılmaktadır. İlyada'nın özü (Kitap II - XXIII) on yıl süren Truva kuşatmasının onuncu yılında dört gün iki gecelik bir dönemi anlatır; Odisseia ise savaşın kahramanlarından biri olan Odisseia'un eve dönüş yolculuğunu anlatır. Savaşın diğer bölümleri, fragmanlar halinde günümüze ulaşan epik şiirler döngüsünde anlatılır. Savaştan bölümler, Yunan tragedyası ve Yunan edebiyatının diğer eserleri ile Virgil ve Ovid gibi Romalı şairler için malzeme sağladı.

Üç Güzeller ve Paris

Antik Yunanlılar, Truva'nın Çanakkale Boğazı yakınlarında bulunduğuna ve Truva Savaşı'nın M.Ö. 13. veya 12. yüzyıla ait tarihi bir olay olduğuna inanıyorlardı. MS 19. yüzyılın ortalarına gelindiğinde, hem savaşın hem de kentin tarih dışı olduğu düşünülüyordu, ancak 1868'de Alman arkeolog Heinrich Schliemann, kendisini Truva'nın günümüz Türkiye'sinde Hisarlık olarak bilinen yerde olduğuna ikna eden Frank Calvert ile tanıştı.[1] Schliemann ve diğerleri tarafından yürütülen kazılara dayanarak, bu iddia artık çoğu akademisyen tarafından kabul edilmektedir.[2][3]

Truva Savaşı'nın tarihselliği açık bir soru olmaya devam etmektedir. Birçok akademisyen hikâyenin tarihsel bir çekirdeği olduğuna inanmaktadır, ancak bu sadece Homeros hikâyelerinin Bronz Çağı'nda Miken Yunanlıları tarafından anlatılan çeşitli kuşatma ve sefer hikâyelerinin bir birleşimi olduğu anlamına da gelebilir. Truva Savaşı hikâyelerinin belirli bir tarihsel çatışmadan türetildiğine inananlar, genellikle Eratosthenes tarafından verilen ve kabaca Truva VII'nin yıkıcı bir şekilde yakılması ve Bronz Çağı'nın çöküşüne dair arkeolojik kanıtlara karşılık gelen MÖ 1194-1184 tarihlerini tercih ederek, genellikle MÖ 12. veya 11. yüzyıla tarihlendirirler.[4]

Kaynaklar

değiştir

Truva Savaşı'nda yaşananlar, Yunan edebiyatının birçok eserinde yer alır ve çok sayıda Yunan sanat eserinde tasvir edilir. Savaşın tüm olaylarını anlatan tek bir yetkili metin yoktur. Bunun yerine, hikâye, bazıları olayların çelişkili versiyonlarını bildiren çeşitli kaynaklardan bir araya getirilmiştir. En önemli edebi kaynaklar, geleneksel olarak Homeros'a atfedilen ve MÖ 9. ve 6. yüzyıllar arasında yazılmış olan İlyada ve Odisseia adlı iki epik şiirdir.[5] Her bir şiir, savaşın yalnızca bir bölümünü anlatır. İlyada, Truva kuşatmasının son yılındaki kısa bir dönemi kapsarken, Odisseia ise Truva'nın yağmalanmasının ardından Odysseus'un memleketi İthaka adasına dönüşüyle ilgilidir ve savaşın belirli bölümlerine dair birkaç geri dönüş içerir.

Truva Savaşı'nın diğer bölümleri, Döngüsel Destanlar olarak da bilinen Epik Döngü şiirlerinde anlatılmıştır: Cypria, Aethiopis, Küçük İlyada, Iliupersis, Nostoi ve Telegony. Bu şiirler sadece parçalar halinde günümüze ulaşmış olsa da, içerikleri Proclus'un Chrestomathy'sinde yer alan bir özetten bilinmektedir. Döngüsel Destanlar'ın yazarı belirsizdir. Genellikle şiirlerin MÖ 7. ve 6. yüzyıllarda, Homeros şiirlerinin yazılmasından sonra kaleme alındığı düşünülse de, daha önceki geleneklere dayandıkları da yaygın bir kanıdır.[6]

Hem Homeros destanları hem de Epik Döngü sözlü gelenekten gelmektedir. İlyada, Odisseia ve Döngüsel Destanların yazılmasından sonra bile, Truva Savaşı efsaneleri birçok şiir türünde ve şiirsel olmayan hikâye anlatımı yoluyla sözlü olarak aktarılmıştır. Hikâyenin yalnızca sonraki yazarlarda bulunan olay ve ayrıntıları sözlü gelenek yoluyla aktarılmıştır. Vazo resimleri gibi görsel sanatlar da Truva Savaşı mitlerinin yayıldığı bir başka mecradır.[7]

Efsane

değiştir
 
Jacob Jordaens'in Nifakın Altın Elması

Geleneksel olarak, Truva Savaşı tanrıçalar Hera, Athena ve Afrodit arasındaki bir kavgayla başlayan bir dizi olaydan kaynaklandı. Uyumsuzluk tanrıçası Eris, Peleus ve Thetis'in düğününe davet edilmedi ve bu yüzden "en güzel için" yazılı altın bir elma hediyeyle geldi. Tanrıçalardan her biri, "en güzel elma"nın kendisine ait olduğu iddia etti. Bu anlaşmazlığı çözmek için Tanrıçalar, o sırada sürüsünü güden bir çobana en güzelin kim olduğunu sordu ve Tanrıçaların her biri genç adama iyiliği karşılığında bir nimet vadetti: güç, bilgelik ya da aşk. Bu çoban, aslında kırlarda büyümüş bir Truva prensi olan Paris'ti ve aşkı seçerek elmayı Afrodit'e verdi. Ödül olarak Afrodit, Sparta Kraliçesi ve tüm kadınların en güzeli olan Helen'in Paris'e aşık olmasını sağladı. Paris'in yargısı ona hem Hera'nın hem de Athena'nın öfkesini kazandırdı ve Helen, Truvalı Paris için kocası Sparta kralı Menelaos'u terk ettiğinde, Menelaos Yunanistan'ın tüm krallarını ve prenslerini Truva'ya savaş açmaya çağırdı.

 
Troya'nın Yakılışı (1759-1762), Johann Georg Trautmann'ın yağlı boya tablosu

Menelaus'un kardeşi Miken Kralı Agamemnon, Paris'in hakareti yüzünden Aka birliklerinin Truva'ya sefer düzenlemesine ve şehri on yıl boyunca kuşatmasına önderlik etti. Aralarında Akalı Aşil ve Ajax ile Truvalı Hektor ve Paris'in de bulunduğu birçok kahramanın ölümünden sonra, şehir Truva Atı'nın hilesine yenik düştü. Akalar, köle olarak tuttukları ya da sattıkları bazı kadınlar ve çocuklar dışında Truvalıları katlettiler ve tapınaklara saygısızlık ederek tanrıların gazabını kazanmış oldular. Akaların çok azı evlerine sağ salim dönebildi ve birçoğu uzak kıyılarda koloniler kurdu. Romalılar daha sonra onların kökenini Afrodit'in oğlu ve hayatta kalan Truvalıları günümüz İtalya'sına götürdüğü söylenen Truvalılardan biri olan Aeneas'a dayandırmışlardır.

Savaşın kökenleri

değiştir

Zeus'un planı

değiştir
 
Troya Müzesi'ndeki Polyxena Lahdi

Yunan mitolojisine göre Zeus, babası Kronos'u devirerek tanrıların kralı oldu; Kronos da babası Uranüs'ü devirmişti. Zeus, karısı ve kız kardeşi Hera'ya sadık değildi ve birçok çocuğun doğduğu birçok ilişki yaşadı. Zeus yeryüzünde çok fazla insan olduğuna inandığından, Truva Savaşı'nı yeryüzünü, özellikle de yarı tanrı soyundan gelenleri nüfusundan arındırmak için bir araç olarak kullanacak olan Momos ya da Themis'i tasarladı.

Bunlar Hesiod'un anlattıklarıyla desteklenebilir:

Şimdi bütün tanrılar çekişmelerle bölünmüşlerdi; çünkü tam o sırada göklerde gürleyen Zeus, sınırsız yeryüzünde fırtına ve fırtınayı karıştırmak için bile harika işler düşünüyordu ve daha şimdiden ölümlü insanların soyunu tamamen sona erdirmek için acele ediyordu, yarı tanrıların hayatlarını yok edeceğini, tanrıların çocuklarının, kaderlerini kendi gözleriyle gören sefil ölümlülerle çiftleşmemeleri gerektiğini ilan ediyordu; Ama kutsanmış tanrılar bundan böyle de eskiden olduğu gibi insanlardan ayrı yaşamalı ve yaşam alanlarına sahip olmalıydılar. Ama ölümsüzlerden ve insanlardan doğmuş olanlara Zeus gerçekten zahmet ve keder üstüne keder yükledi.[8]

Paris'in kararı

değiştir
 
Yaşlı Hendrick van Balen'in Paris'in Yargısı (1599) adlı tablosu, Gemäldegalerie, Berlin

Zeus, Herakles onu Kafkasya'dan kurtardıktan sonra Themis[9] ya da Prometheus'tan,[10] babası Kronos gibi kendisinin de oğullarından biri tarafından tahttan indirileceğini öğrendi. Bir başka kehanete göre de Zeus'un Yunan kıyılarındaki okyanuslarda görüp aşık olduğu deniz perisi Thetis'in oğlu babasından daha büyük olacaktı.[11] Bu nedenlerden biri ya da her ikisi için,[12] ya Zeus'un emriyle ya da onu yetiştiren Hera'yı memnun etmek istediği için, Thetis yaşlı bir insan kralla, Aiakos'un oğlu Peleus'la nişanlandı.[13][14]

Zeus'un emriyle Hermes tarafından kapıda durdurulan Eris (uyumsuzluk tanrıçası) dışında tüm tanrılar, Peleus ve Thetis'in düğününe davet edildi ve birçok hediye getirdiler.[15] Hakarete uğrayan Tanrıça Eris, kapıdan hediyesini fırlattı[16] ve üzerinde καλλίστῃ Kallistē ("En güzele") yazan altın bir elma (Eski Yunanca: το μήλον της έριδος) vardı.[17] Hera, Athena ve Afrodit, elmayı sahiplendi ve kavga ettiler. Diğer tanrılardan hiçbiri, diğer ikisinin düşmanlığını kazanma korkusuyla, birinin lehine bir görüş belirtmeye cesaret edemedi. Sonunda Zeus, Hermes'e üç tanrıçayı, Truva'nın çöküşüne neden olacağına dair bir kehanet nedeniyle İda Dağı'nda çoban olarak yetiştirilen ve soyunun farkında olmayan Truva prensi Paris'e götürmesini emretti. İda'nın pınarında yıkandıktan sonra, tanrıçalar ya kazanmak için ya da Paris'in isteği üzerine ona çıplak olarak göründüler. Paris aralarında karar veremeyince, tanrıçalar rüşvete başvurdular. Athena Paris'e bilgelik, savaşta beceri ve en büyük savaşçıların yeteneklerini teklif etti; Hera ona siyasi güç ve tüm Asya'nın kontrolünü teklif etti; ve Afrodit ona dünyanın en güzel kadını olan Spartalı Helen'in aşkını teklif etti. Paris elmayı Afrodit'e verdi ve birkaç maceradan sonra kraliyet ailesi tarafından tanındığı Truva'ya döndü.

 
Thetis oğlu Aşil'e Hephaistos tarafından dövülmüş silahlar verir (Attika siyah figürlü hydria detayı, MÖ 575-550)
 
Troya Müzesi'nde kilden müzisyen figürleri

Peleus ve Thetis'in Ahilleus (Türkçe: Aşil) adını verdikleri bir oğulları oldu. Onun, ya olaysız bir yaşamdan sonra yaşlılıktan öleceği ya da bir savaş alanında genç yaşta öleceği ve şiir yoluyla ölümsüzlük kazanacağı önceden bildirilmişti.[18] Dahası, Aşil dokuz yaşındayken, Calchas onun yardımı olmadan Troya'nın bir daha düşemeyeceği kehanetinde bulunmuştu.[19] Bazı kaynaklar Thetis'in Akhilleus'u daha bebekken ölümsüz kılmaya çalıştığından bahseder. Bunlardan bazıları Akhilleus'un ölümlü kısımlarını yakmak için onu her gece ateşin üzerinde tuttuğunu ve gündüzleri ambrosia ile ovduğunu, ancak Peleus'un onun eylemlerini fark ettiğini ve onu durdurduğunu belirtir.

Bu hikâyenin bazı versiyonlarına göre, Thetis bu şekilde birkaç oğlunu öldürmüştü ve Peleus'un eylemi bu nedenle oğlunun hayatını kurtardı. Diğer kaynaklara göre Thetis, Akhilleus'u yeraltı dünyasına akan Stiks nehrinde yıkamış ve onu suyun değdiği her yerde zarar görmez hale getirmiştir. Onu topuğundan tuttuğu için, banyo sırasında topuk tamamen suya batmamış ve bu nedenle topuk ölümlü ve yaralanmaya karşı savunmasız kalmıştır. Büyüyünce tüm ölümlü savaşçıların en büyüğü olmuştur. Kalkhas'ın kehanetinden sonra, Thetis, Aşil'i Skyros'ta Kral Lykomedes'in sarayında kız kılığına girerek saklamıştır.[20] Savaşın kritik bir noktasında, Hephaistos tarafından ilahi olarak dövülmüş silahlar sağlayarak oğluna yardım eder.

Paris ve Helen'in kaçışı

değiştir
 
Francesco Primaticcio'nun Helen'in Kaçırılışı tablosu (1530-1439)

Dünyanın en güzel kadını, Sparta Kralı Tindareos'un kızlarından biri olan Helen'di. Annesi, Zeus tarafından ya tecavüze uğramış ya da bir kuğu şeklinde baştan çıkarılmış olan Leda'ydı.[21] Leda'nın ikisi ikiz olan dört çocuğundan hangisinin Zeus'tan, hangisinin Tyndareus'tan olduğu konusunda rivayetler farklıdır. Ancak Helen genellikle Zeus'un kızı,[22] bazen de annesi olarak Nemesis gösterilir.[23] Helen'in çok sayıda talibi vardı ve babası, diğerlerinin şiddetle misilleme yapacağından korktuğu için birini seçmek istemiyordu.

Sonunda taliplerden biri olan İthakalı Odysseus, ikilemi çözmek için bir plan önerdi. Tyndareus'un Penelope'ye karşı kendi davasını desteklemesi karşılığında, Tyndareus'un Helen'in tüm taliplerinden, kimi seçerse seçsin Helen'in evliliğini savunacaklarına dair söz vermelerini istemesini önerdi.[24] Talipler, bir miktar homurdanmadan olmasa da, bir atın kopmuş parçaları üzerine gereken yemini ettiler.[25]

Tyndareus, Menelaos'u seçti. Menelaus, babasının politik bir seçimiydi. Serveti ve gücü vardı. Alçakgönüllülükle onu kendisi istememiş, onun yerine kardeşi Agamemnon'u göndermişti. Helen'i kazanırsa Afrodit'e 100 öküzden oluşan bir hekatomb kurban edeceğine söz verdi, ancak sözünü tutmadı ve onun gazabını kazandı.[26] Kardeşleri Kastor ve Polluks tanrı olduklarında[27] ve Agamemnon, Helen'in kız kardeşi Klitemnestra ile evlenip Miken tahtını geri aldığında Menelaus, Helen kraliçesi olarak Tyndareus'un Sparta tahtını miras aldı.[28]

Paris, sözde diplomatik bir görev kisvesi altında, Helen'i almak ve Truva'ya geri getirmek için Sparta'ya gitti. Helen onun saraya girdiğini görmek için başını kaldıramadan, Eros'un, diğer adıyla Aşk Tanrısı'nın bir okuyla vuruldu ve Afrodit'in söz verdiği gibi Paris'i görünce ona aşık oldu. Menelaos, amcası Crateus'u gömmek için Girit'e gitti.[29][30]

Bir rivayete göre, Paris'in kararını hâlâ kıskanan Hera bir fırtına gönderdi.[29] Fırtına aşıkların Mısır'a inmesine neden oldu ve burada tanrılar Helen'in yerine onun bulutlardan yapılmış bir benzeri olan Nephele'yi koydular.[31] Helen'in değiştirilmesi efsanesi MÖ 6. yüzyıl Sicilyalı şair Stesichorus'a atfedilirken, Homeros için Truva'daki Helen tek ve aynıydı. Gemi daha sonra Sidon'da karaya çıktı. Yakalanmaktan korkan Paris orada biraz vakit geçirdikten sonra Truva'ya yelken açtı.[32]

 
Homeros Yunanistanı'nın bir haritası

Paris'in Helen'i kaçırmasının birkaç emsali vardı. İo Miken'den, Europa Fenike'den, Jason Medea'yı Kolkhis'ten alındı, Troyalı prenses Hesione ise Herakles tarafından kaçırılıp Salamisli Telamon'a verildi.[33] Herodot'a göre, Paris bu örneklerden cesaret alarak Yunanistan'dan kendine bir eş çaldı ve diğer durumlarda hiçbir ceza almadığı için hiçbir ceza beklemedi.[34]

Aka kuvvetlerinin toplanması ve ilk sefer

değiştir

Homeros'a göre Menelaos ve müttefiki Odysseus, Helen'i diplomatik yollardan kurtarmak için Truva'ya gittiler ancak başarısız oldular.[35] Bunun üzerine Menelaos, Agamemnon'dan Helen'in taliplerinin, hangi talip seçilirse seçilsin Helen'in evliliğini savunacaklarına dair ettikleri yemini yerine getirmesi için yardım istedi. Agamemnon kabul etti ve tüm Akha krallarına ve prenslerine elçiler göndererek onları yeminlerine uymaya ve Helen'i geri almaya çağırdı.[36]

Odysseus ve Aşil

değiştir
 
Odysseus'un (Ulysses) Akhilleus'u kadın kılığında Skyros kraliyet sarayındaki prenseslerin arasında saklanırken bulduğu İlyada'dan bir sahne. La Olmeda, İspanya'dan bir geç Roma mozaiği, MS 4.-5. yüzyıllar

Menelaos'un düğününden sonra Odysseus, Penelope ile evlendi ve Telemahos adında bir oğlu oldu. Odysseus, savaştan kaçınmak için deli numarası yaparak tarlalarına tuz ekti. Bunun üzerine Palamedes, Odysseus'un oğlunu kaçırarak saban yolunun önüne koydu. Bunu gören Odysseus, oğlunu öldürmemek için kenara çekildi ve böylece deli olmadığı ortaya çıktı.[37]

Ancak Homeros'a göre Odysseus, askeri macerayı başından beri desteklemiş ve güç toplamak için Pylos kralı Nestor'la birlikte bölgeyi dolaşmıştır.[38]

Skyros'ta Aşil, kralın kızı Deidamia ile bir ilişki yaşadı ve bunun sonucunda Neoptolemos adında bir çocuğu oldu.[39] Odysseus, Telamonlu Ajax ve Aşil'in hocası Phoenix ile birlikte Aşil'i almaya gitti. Aşil'in annesi savaşa gitmek zorunda kalmaması için onu kadın kılığına soktu, ancak bir hikâyeye göre, bir boru çaldılar ve Aşil kaçmak yerine davetsiz misafirlerle savaşmak için bir mızrak ele geçirerek kendini gösterdi. Başka bir hikâyeye göre, incik boncuk ve silah taşıyan tüccarlar kılığına girdiler ve Aşil, giysi ve mücevherler yerine silahlara hayranlık duyduğu için diğer kadınlardan ayrıldı.[40] Pausanias, Homeros'a göre Aşil'in Skyros'ta saklanmadığını, aksine Truva Savaşı'nın bir parçası olarak adayı fethettiğini söyledi.[41]

Aulis'te ilk toplantı

değiştir
 
Lycomedes'in Kızları Arasında Aşil'in Keşfi (1664), Jan de Bray

Aka kuvvetleri ilk olarak Aulis'te toplandı. Kıbrıs Kralı Kiniras dışında tüm adaylar kuvvetlerini gönderdi. Agamemnon'a göğüs zırhları göndermesine ve 50 gemi göndereceğine söz vermesine rağmen, Mygdalion'un oğlu tarafından yönetilen sadece bir gerçek gemi ve kilden yapılmış 49 gemi gönderdi.[42] İdomeneos, Miken'in Truva'ya karşı savaşında Girit birliğine önderlik etmeye istekliydi, ama sadece yardımcı komutan olmasına izin verildi.[43] Gelen son komutan, o zamanlar 15 yaşında olan Aşil'di.

Apollon'a sunulan bir kurbanın ardından, bir yılan sürünerek sunaktan yakındaki bir çınar ağacındaki serçe yuvasına girdi. Anne ve dokuz yavrusunu yedikten sonra taşa dönüştü. Calchas bunu Truva'nın savaşın onuncu yılında düşeceğine dair bir işaret olarak yorumladı.[44]

Telephus

değiştir

İkinci toplantı

değiştir
 
Günümüz Türkiye'sindeki Troäd'ın (Biga Yarımadası) haritası

Fırtınanın onları dağıtmasından sekiz yıl sonra,[45] binden fazla gemiden oluşan filo yeniden toplandı. Hepsi Aulis'e ulaştığında rüzgârlar durdu. Kâhin Kalkhas, tanrıça Artemis'in Agamemnon'u kutsal bir geyiği ya da kutsal bir korudaki bir geyiği öldürdüğü ve ondan daha iyi bir avcı olduğu için övündüğü için cezalandırdığını söyledi. Artemis'i yatıştırmanın tek yolunun Agamemnon ile Klytemnestra'nın[46] ya da Helen ile Theseus'un kızı olan ve Helen Menelaos'la evlendiğinde Klytemnestra'ya emanet edilen İfigenia'yı kurban etmek olduğunu söyledi.[47]

Agamemnon bunu reddetti ve diğer komutanlar Palamedes'i seferin komutanı yapmakla tehdit ettiler.[48] Bazı versiyonlara göre Agamemnon razı olup kurbanı yerine getirdi, ancak diğerlerine göre onun yerine bir geyik kurban etti ya da son anda Artemis kıza acıdı ve onu tapınaklarından birinde bir bakire olarak aldı ve yerine bir kuzu koydu. Hesiod, Iphigenia'nın tanrıça Hekate olduğunu söylemektedir.[49]

Aka kuvvetleri, İlyada'nın ikinci kitabındaki Gemiler Kataloğu'nda ayrıntılı olarak tarif edilir. Yunanistan anakarasından, Mora Yarımadası'ndan, On İki Ada'dan, Girit'ten ve İthaka'dan gelen 28 birlikten oluşuyordu ve 1186 pentekonter, yani 50 kürekçili gemi içeriyordu. Thukydides, geleneğe göre yaklaşık 1200 gemi olduğunu ve Böotya gemilerinde 120 adam bulunduğunu, Filoktetes'in gemilerinde ise sadece elli kürekçi olduğunu, bunların muhtemelen maksimum ve minimum olduğunu söyler.[50] Bu sayılar toplam 70.000 ila 130.000 kişilik bir kuvvet anlamına gelmektedir. Bibliotheka tarafından verilen bir başka gemi kataloğu biraz farklı olmakla birlikte sayılar konusunda hemfikirdir. Bazı araştırmacılar Homeros'un kataloğunun orijinal bir Tunç Çağı belgesi olduğunu, muhtemelen Aka komutanının harekât emri olduğunu iddia etmişlerdir.[51][52][53] Diğerleri ise bunun Homeros'un bir uydurması olduğuna inanmaktadır.

İlyada'nın ikinci kitabında ayrıca Hektor önderliğindeki Truvalılar ile Aeneas önderliğindeki Dardanyalılar, Zeleialılar, Adrasteialılar, Percotialılar, Pelasglar, Trakyalılar, Kikonyalı mızrakçılar, Payonyalı okçular, Halizonlar, Mysialılar, Frigler, Maeonyalılar, Miletliler, Sarpedon önderliğindeki Likyalılar ve Karyalılardan oluşan Truvalı müttefikler de listelenmektedir. Truva dili hakkında hiçbir şey söylenmez; Karialıların barbarca konuştuğu özellikle belirtilir ve müttefik birliklerin birçok dil konuştuğu ve emirlerin komutanları tarafından tercüme edilmesi gerektiği söylenir.[54] İlyada'daki Truvalılar ve Akalar aynı dini, aynı kültürü paylaşmaktadır ve düşman kahramanlar birbirleriyle aynı dilde konuşmaktadır, ancak bu dramatik bir etki olabilir.

Dokuz yıllık savaş

değiştir

Aşil'in seferleri

değiştir
 
Aşil'in Briseis'i Agamemnon'a teslim edişi, Pompeii'deki Trajik Şair Evi'nden, fresk, MS 1. yüzyıl, şimdi Napoli Ulusal Arkeoloji Müzesi'nde

Akalar, Truva'yı dokuz yıl boyunca kuşattılar. Savaşın bu bölümü, savaşın son yılındaki olaylardan bahsetmeyi tercih eden günümüze ulaşan kaynaklar arasında en az gelişmiş olanıdır. İlk karaya çıkıştan sonra ordu ancak onuncu yılda tekrar bütünüyle toplandı. Thukididis bunun parasızlıktan kaynaklandığı sonucuna varmaktadır. Truvalılar, müttefiklerine akınlar düzenlemiş ve Trakya yarımadasında çiftçilikle vakit geçirmişlerdir.[55] Truva hiçbir zaman tamamen kuşatılmamış, böylece Küçük Asya'nın iç kesimleriyle iletişimini sürdürmüştür. Sonuna kadar takviye kuvvetler gelmeye devam etti. Akalar sadece Çanakkale Boğazı'nın girişini kontrol ederken, Truvalılar ve müttefikleri Abidos ve Sestos'taki en kısa noktayı kontrol ediyor ve Avrupa'daki müttefikleriyle iletişim kuruyordu.[56]

Aşil ve Ajax, Akalar arasında en aktif olanlarıydı ve Truvalı müttefiklerinin topraklarını yağmalamak için ayrı ordulara liderlik ediyorlardı. Homeros'a göre Aşil, 11 şehir ve 12 ada fethetti.[57] Apollodorus'a göre Troas bölgesinde Aeneas'ın topraklarını yağmaladı ve sığırlarını çaldı. Ayrıca Lyrnassus, Pedasus ve komşu şehirlerin çoğunu ele geçirdi ve Troilos'u öldürdü; 20 yaşına ulaşırsa Truva'nın düşmeyeceği söyleniyordu.

Ayrıca Lesbos ve Phocaea'yı, sonra Colophon'u ve Smyrna'yı, Clazomenae'yi ve Cyme'yi aldı; ve daha sonra Yüz Şehir olarak adlandırılan Aegialus ve Tenos; sonra sırasıyla Adramytium ve Side; sonra Endium, Linaeum ve Colone. Ayrıca Hypoplacian Thebes ve Lyrnessus'u ve daha sonra Antandrus ve diğer birçok şehri aldı.[58]

Kakrides bu listenin güneye doğru çok fazla uzandığı için yanlış olduğunu söyler. Diğer kaynaklar Aşil'in Pedasus, Monenia,[59] Mythemna (Lesbos'ta) ve Peisidice'yi aldığından bahseder.[60] Bu şehirlerden elde edilen ganimetler arasında Aşil'e verilen Lyrnessus'lu Briseis ve Agamemnon'a verilen Hypoplacian Thebes'li Hriseis de vardı. Aşil, Priam'ın oğlu Lycaon'u babasının bahçesinde dal keserken yakaladı.[61] Patroklos onu Lemnos'ta köle olarak sattı, orada İmrozlu Eetion tarafından satın alındı ve Troya'ya geri getirildi. Sadece 12 gün sonra Aşil, Patroklos'un ölümünden sonra onu öldürdü.[62]

Ajax ve petteia oyunu

değiştir

Palamedes'in ölümü

değiştir

Kehanetler

değiştir
 
Odysseus, Diomedes ve Kassandra'yı tasvir eden bir fresk, Pompeii, İtalya, MÖ 1. yüzyıl - MS 1. yüzyıl

Onuncu yıldan sonra, Lemnos'ta Philoctetes'in yanında bulunan Herakles'in yayı olmadan Troia'nın düşemeyeceği kehanetinde bulunuldu.[63] Odysseus ve Diomedes, yarası iyileşmiş olan Philoctetes'i geri getirdiler.[64][65] Philoctetes daha sonra Paris'i vurup öldürdü.

Apollodorus'a göre, Paris'in kardeşleri Helenus ve Deifobos, Helen'i elde etmek için yarıştılar. Deifobos galip geldi ve Helenus, İda Dağı'na gitmek için Truva'yı terk etti. Calchas, Helenus'un Truva'nın düşüşüyle ilgili kehanetleri bildiğini söyledi, bu yüzden Odysseus, Helenus'un yolunu kesti.[66][67] Baskı altındaki Helenus, Akalara Pelops'un kemiklerini geri alırlarsa kazanacaklarını söyledi, Aşil'in oğlu Neoptolemus'u kendileri için savaşmaya ikna etti ve Truva Palladyumu'nu çaldı.[66]

Yunanlılar Pelops'un kemiklerini ele geçirdiler[68] ve Odysseus'u Skyros'ta Kral Lycomedes'in sarayında savaştan saklanan Neoptolemus'u geri alması için gönderdiler. Odysseus ona babasının kollarını verdi.[69] Telephus'un oğlu Eurypylus, Homeros'a göre büyük bir Kêteioi,[70] Hitit ya da Apollodorus'a göre Mysialı kuvvetinin başında Troyalılara yardıma geldi.[71] Eurypylus, Machaon ve Peneleos'u öldürdü, ancak Neoptolemus tarafından katledildi.[72][73]

Dilenci kılığına giren Odysseus, Truva'da casusluk yapmaya gider, ancak Helen tarafından fark edildi.[74] Evini özleyen Helen, Odysseus'la birlikte komplo kurdu. Daha sonra Helen'in yardımıyla Odysseus ve Diomedes, Palladium'u çaldılar.[75]

Truva Atı

değiştir
 
Mikonos vazosundan, Truva Atı'nın bilinen en eski tasviri, y. 670 BC

Savaşın sonunda nihai bir plan yapıldı. Odysseus yeni bir hile tasarladı: Truvalılar için kutsal bir hayvan olan içi boş dev bir tahta at. Epeius tarafından Athena'nın rehberliğinde, Apollon için kutsal sayılan bir kızılcık korusundaki ağaçlardan yapıldı[76][77] ve üzerine şu yazı yazıldı "Yunanlılar bu şükran sunusunu, evlerine dönüşleri için Atina'ya adıyorlar".[78] İçi boş at, Odysseus önderliğindeki askerlerle dolduruldu.[79] Ordunun geri kalanı kampı yaktı ve Bozcaada'ya doğru yelken açtı.[80]

Truvalılar, Yunanlıların gittiğini anladıklarında, savaşın bittiğine inanarak, "atı sevinçle şehrin içine sürüklediler", bir yandan da onunla ne yapacaklarını tartıştılar.[81] Bazıları onu kayalardan aşağı atmaları gerektiğini, bazıları yakmaları gerektiğini, bazıları ise Atina'ya adamaları gerektiğini düşündü.[82][83]

Hem Kassandra hem de Laocoön, atı tutmamaları konusunda uyarıda bulundular.[84] Kassandra'ya Apollon tarafından kehanet yeteneği verilmiş olsa da, ona asla inanılmaması için Apollon tarafından lanetlenmiştir. Bunun üzerine denizden yılanlar çıkar ve Laocoön ile iki oğlundan birini, Laocoön ile iki oğlunu ya da sadece oğullarını yutar;[82][85] bu kehanet Aeneas'ın takipçilerini öylesine telaşlandırır ki İda'ya çekilirler. Truvalılar atı tutmaya karar verdiler ve çılgın bir eğlence ve kutlama gecesi düzenlediler.[86] Aka casusu olan Sinon, "gece yarısı olduğunda ve berrak ay doğarken" Bozcaada'da konuşlanmış donanmaya işaret verdi[87] ve atın içindeki askerler ortaya çıkıp muhafızları öldürdüler.[88]

Truva'nın Düşüşü

değiştir
 
Aşil'in oğlu Neoptolemos, Kral Priam'ı öldürüyor (Attika siyah figürlü amfora detayı, MÖ 520-510)

Akalar şehre girdiler ve uyuyan nüfusu öldürdüler. Bunu gün boyu devam eden büyük bir katliam izledi. Çaresizlikle dolan Truvalılar, dağınık ve lidersiz olmalarına rağmen şiddetle karşılık verdiler. Çatışmalar doruk noktasına ulaştığında, bazıları düşmanın kıyafetlerini giyerek kaotik sokak çatışmalarında sürpriz karşı saldırılar başlattı. Diğer savunmacılar ise çatı kiremitlerini ve ağır olan her şeyi saldırganların üzerine fırlattı. Yine de görünüm acımasızdı ve sonunda kalan savunucular tüm şehirle birlikte yok edildi.

 
Menelaus, Truva'da Helen'i yakalar, Küçük Ajax, Priam'ın gözleri önünde Kassandra'yı Palladium'dan sürükler (Casa del Menandro, Pompeii freski)

Neoptolemos, Avlulu Zeus'un sunağına sığınan Priam'ı öldürdü.[89] Menelaos, Paris'in ölümünden sonra Helen'in kocası Deiphobus'u öldürdü ve Helen'i de öldürmeye niyetlendi, ancak güzelliğine yenik düşerek kılıcını attı[90] ve onu gemilere götürdü.[91] Küçük Ajax, Athena'nın sunağında heykeline sarılmış olan Kassandra'ya tecavüz eder. Ajax'ın dinsizliği yüzünden, Odysseus'un teşvikiyle Akhalar onu taşlayarak öldürmek istediler, ama o Atina'nın sunağına kaçtı ve canı bağışlandı.[92] Helen'in geri verilmesini istediklerinde Menelaos ve Odysseus'a konukseverlik gösteren ve bunu savunan Antenor, ailesiyle birlikte bağışlandı.[93] Aeneas babasını sırtına alıp kaçtı ve Apollodorus'a göre dindarlığı nedeniyle gitmesine izin verildi.

Yunanlılar daha sonra şehri yaktılar ve ganimetleri paylaştılar. Kassandra, Agamemnon'a verildi. Neoptolemus, Hektor'un karısı Andromahi'yi aldı ve Odysseus'a Priam'ın karısı Hekabe verildi.[94] Akalar,[95] Hektor'un bebek oğlu Astyanax'ı ya zalimlik ve nefretten[96] ya da kraliyet soyunu ve bir oğlun intikam alma olasılığını sona erdirmek için Truva surlarından aşağı attılar.[97][98] Ayrıca Neoptolemus geleneğine göre, Truvalı prenses Polyxena'yı Aşil'in mezarı üzerinde kurban ettiler.[99] Theseus'un annesi ve Helen'in hizmetçilerinden biri olan Ethra,[100] torunları Demophon ve Acamas tarafından kurtarıldı.[101]

Truva Savaşı'nın tarihleri

değiştir

Bu savaş eski Yunanlılar arasında ya efsanevi çağın son olayı ya da tarihsel çağın ilk olayı olarak kabul edildiğinden, Truva'nın düşüşü için çeşitli tarihler verilmektedir. Bunlar genellikle kralların soyağaçlarından türetilmiştir. Eforos MÖ 1135,[102] Sosibius MÖ 1172,[103] Eratosthenes MÖ 1184/MÖ 1183,[104] Timaeus MÖ 1193,[105] Parian MÖ 1209/MÖ 1208,[106] Dikaiarhos MÖ 1212,[107] Herodot MÖ 1250 civarında,[108] Eretes MÖ 1291,[109] Douris ise MÖ 1334 tarihini verir.[110] Tam gün olarak Ephorus 23/24 Thargelion (6 veya 7 Mayıs), Hellanicus 12 Thargelion (26 Mayıs), diğerleri ise 23 Sciroforion (7 Temmuz) veya 23 Ponamos (7 Ekim) tarihlerini vermektedir.[111]

MS 20. yüzyıl yazarlarının çoğu tarafından, Homeros'un anlattığı görkemli ve zengin kentin Troya VI olduğuna inanılmakta ve M.Ö. 1275 civarında, muhtemelen bir depremle yıkıldığı düşünülmektedir. Halefi Troya VIIa, MÖ 1180 civarında yıkıldı; uzun süre daha fakir bir şehir olarak kabul edildi ve Homeros Troya'sı için bir aday olarak reddedildi, ancak 1988'deki kazı kampanyasından bu yana en olası aday olarak görülmeye başlandı.[112][113][114]

Tarihsel temeli

değiştir
 
Hitit İmparatorluğu, Ahhiyawa (muhtemelen Akalar) ve Vilusa'yı (Troya) gösteren harita

Truva Savaşı'nın tarihselliği, savaşın gerçekleşip gerçekleşmediği ve eğer gerçekleştiyse Truva'nın nerede olduğu da dahil olmak üzere, hala tartışma konusudur. Klasik Yunanlıların çoğu savaşın tarihsel bir olay olduğunu düşünürken, birçoğu da Homeros şiirlerinin şiirin gereklerine uymak için olayları abarttığına inanmaktadır. Örneğin, eleştirelliğiyle tanınan tarihçi Thukididis, bunu gerçek bir olay olarak kabul etmekle birlikte, Truva'ya 1.186 gemi gönderildiğinden şüphe duymaktadır. MS 100 civarında Dio Hrisostom, savaşın tarihsel olduğunu, ancak Truvalıların kazanmasıyla sona erdiğini ve Yunanlıların bu gerçeği gizlemeye çalıştığını ileri sürdü.[115] 1870 civarında Batı Avrupa'da genel olarak Truva Savaşı'nın hiç yaşanmadığı ve Truva'nın hiç var olmadığı kabul edildi.[116] Daha sonra Heinrich Schliemann, kendisi ve diğerlerinin Truva olduğuna inandığı Çanakkale Hisarlık'ta ve Yunanistan'daki Miken şehirlerinde yaptığı kazıları popüler hale getirdi. Bugün pek çok bilim adamı Truva Savaşı'nın Truva şehrine karşı yapılan bir Yunan seferinin tarihsel özüne dayandığı konusunda hemfikirdir, ancak çok azı Homeros şiirlerinin savaşın gerçek olaylarını aslına sadık bir şekilde temsil ettiğini iddia eder.

 
Schliemann, Hisarlık olarak bilinen höyükte Truva'nın yerini tespit eden ilk kişidir

Kasım 2001'de jeolog John C. Kraft ve klasikçi John V. Luce, 1977'de başlayan bölgenin jeolojisine ilişkin araştırmaların sonuçlarını sundular.[117][118] Jeologlar mevcut jeolojiyi İlyada'da ve diğer klasik kaynaklarda, özellikle de Strabon'un Coğrafya'sında anlatılan manzaralar ve kıyı özellikleriyle karşılaştırdılar. Vardıkları sonuç, Schliemann tarafından belirlenen Truva'nın konumu (ve Yunan kampı gibi diğer konumlar), jeolojik kanıtlar ve İlyada'daki topoğrafya ve savaş anlatımları arasında düzenli bir tutarlılık olduğudur, ancak bu elbette bir tesadüf olabilir.

Popüler kültürdeki yeri

değiştir

Bu olayların sağladığı ilham, burada listelenebilecek olandan çok daha fazla sayıda edebi eser üretti. Truva kuşatması, başta Homeros'un kuşatmanın son yılında geçen İlyada'sı olmak üzere pek çok sanat eserine ilham kaynağı oldu. Euripides'in Troyalı Kadınlar, Geoffrey Chaucer'ın Troilus ve Criseyde, William Shakespeare'in Troilus ve Cressida, Samuel Coster'ın Iphigenia ve Polyxena, Joost van den Vondel'in Palamedes ve Hector Berlioz'un Les Troyens adlı eserleri de bunlardan bazılarıdır.

Truva Savaşı'nı konu alan filmler arasında Güzel Helen - Truva Muharebeleri (1956), Truva Atı (1961) ve Truva (2004) sayılabilir. Savaş ayrıca birçok kitap, televizyon dizisi ve diğer yaratıcı çalışmalarda da yer aldı.

Ayrıca bakınız

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Truva Savaşı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir
  • Türk Ansiklopedisi Cilt 31, MEB basımevi, Ankara, 1982

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Bryce, Trevor (2005). The Trojans and their neighbours. Taylor & Francis. s. 37. ISBN 978-0-415-34959-8. 
  2. ^ Rutter, Jeremy B. "Troy VII and the Historicity of the Trojan War". 9 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2022. 
  3. ^ Michael Wood, Truva Savaşı'nın İzinde adlı eserinin ikinci baskısında, ilk baskının yayınlanmasından bu yana geçen on yıl içinde kaydedilen gelişmelere dikkat çekiyor. Schliemann'ın tanımlamasıyla ilgili akademik şüphecilik, daha yeni arkeolojik keşifler, dilbilimsel araştırmalar ve çağdaş diplomasinin kil tablet kayıtlarının çevirileriyle ortadan kalkmıştır.Wood, Michael (1998). "Preface". In Search of the Trojan War. 2. Berkeley, CA: University of California Press. s. 4. ISBN 0-520-21599-0. Now, more than ever, in the 125 years since Schliemann put his spade into Hisarlik, there appears to be a historical basis to the tale of Troy 
  4. ^ Wood (1985: 116–118)
  5. ^ Wood (1985: 19)
  6. ^ Burgess, ss. 10-12; cf. W. Kullmann (1960), Die Quellen der Ilias.
  7. ^ Burgess, ss. 3-4.
  8. ^ Berlin Papirüsü, No. 9739; Hesiod. Kadınların Kataloğu Fra asgment 68. Çeviren: Evelyn-White, H. G. Loeb Classical Library Cilt 57. Londra: William Heinemann, 1914
  9. ^ Apollonius Rhodius 4.757.
  10. ^ Aeschylus, Prometheus Bound 767.
  11. ^ Scholiast on Homer's Iliad; Hyginus, Fabulae 54; Ovid, Metamorphoses 11.217.
  12. ^ Apollodorus, Library 3.168.
  13. ^ Pindar, Nemean 5 ep2; Pindar, Isthmian 8 str3–str5.
  14. ^ Hesiod, Catalogue of Women fr. 57; Cypria fr. 4.
  15. ^ Photius, Myrobiblion 190.
  16. ^ Hyginus, Fabulae 92.
  17. ^ Apollodorus Epitome E.3.2
  18. ^ Homer Iliad I.410
  19. ^ Apollodorus, Library 3.13.8.
  20. ^ Hyginus, Fabulae 96.
  21. ^ Apollodorus 3.10.7.
  22. ^ Pausanias 1.33.1; Apollodorus, Library 3.10.7.
  23. ^ Apollodorus, Library 3.10.5; Hyginus, Fabulae 77.
  24. ^ Apollodorus, Library 3.10.9.
  25. ^ Pausanias 3.20.9.
  26. ^ Ptolemy Hephaestion, New History 4 (as summarized in Photius, Myriobiblon 190).
  27. ^ Pindar, Pythian 11 ep4; Apollodorus, Library 3.11.15.
  28. ^ Apollodorus, Epitome 2.15.
  29. ^ a b Proclus Chrestomathy 1
  30. ^ Apollodorus, Epitome 3.3.
  31. ^ Euripides, Helen 40.
  32. ^ Apollodorus, Epitome 3.4.
  33. ^ Apollodorus, Library 3.12.7.
  34. ^ Herodotus, 1.3.1.
  35. ^ Il. 3.205-6; 11.139
  36. ^ Apollodorus, Epitome 3.6.
  37. ^ Apollodorus, Epitome 3.7.
  38. ^ Il.11.767–770, (lines rejected by Aristophanes and Aristarchus)
  39. ^ Statius, Achilleid 1.25
  40. ^ Scholiast on Homer's Iliad 19.326; Ovid, Metamorphoses 13.162 ff.
  41. ^ Pausanias, 1.22.6.
  42. ^ Homer, Iliad 11.19 ff.; Apollodurus, Epitome 3.9.
  43. ^ Philostratus, Heroicus 7.
  44. ^ Apollodorus, Epitome 3.15.
  45. ^ Apollodorus, Epitome 3.19.
  46. ^ Philodemus, On Piety.
  47. ^ Antoninus Liberalis, Metamorphoses 27.
  48. ^ Ptolemy Hephaestion, New History 5 (as summarized in Photius, Myriobiblon 190).
  49. ^ Pausanias, 1.43.1.
  50. ^ History of the Pelloponesian War 1,10.
  51. ^ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (History of the Greek Nation) vol. A, Ekdotiki Athinon, Athens 1968.
  52. ^ Pantelis Karykas, Yunanca: Μυκηναίοι Πολεμιστές [Mycenian Warriors], Athens 1999.
  53. ^ P. E. Konstas, Yunanca: Η ναυτική ηγεμονία των Μυκηνών [The naval hegemony of Mycenae], Athens 1966
  54. ^ Homer, Iliad Β.803–806.
  55. ^ Thucydides 1.11.
  56. ^ Papademetriou Konstantinos, Yunanca: "Τα όπλα του Τρωϊκού Πολέμου" ["The weapons of the Trojan War"], Panzer Magazine issue 14, June–July 2004, Athens.
  57. ^ Iliad IX.328
  58. ^ Apollodorus, Epitome 3.33; çeviri, Sir James George Frazer.
  59. ^ Demetrius (2nd century BC) Scholium on Iliad Z,35
  60. ^ Parthenius, Grekçe: Ερωτικά Παθήματα 21
  61. ^ Apollodorus, Library 3.12.5.
  62. ^ Homer, Iliad Φ 35–155.
  63. ^ Either by Calchas, (Apollodorus, Epitome 5.8; Quintus Smyrnaeus, Posthomerica 9.325–479), or by Paris' brother Helenus (Proclus, Chrestomathy 3, Little Iliad; Sophocles, Philoctetes 604–613; Tzetzes, Posthomerica 571–595).
  64. ^ This is according to Apollodorus, Epitome 5.8, Hyginus, Fabulae 103, Quintus Smyrnaeus, Posthomerica 9.325–479, and Euripides, Philoctetes – but Sophocles, Philoctetes says Odysseus and Neoptolemus, while Proclus, Chrestomathy 3, Little Iliad says Diomedes alone.
  65. ^ Philoctetes was cured by a son of Asclepius, either Machaon, (Proclus, Chrestomathy 3, Little Iliad; Tzetzes, Posthomerica 571–595) or his brother Podalirius (Apollodorus, Epitome 5.8; Quintus Smyrnaeus, Posthomerica 9.325–479).
  66. ^ a b Apollodorus, Epitome 5.10; Pausanias 5.13.4.
  67. ^ Apollodorus, Epitome 5.9.
  68. ^ Pausanias 5.13.4–6, Pelop'un omuz bıçağının Pisa'dan Troia'ya getirildiğini ve eve dönüşünde denizde kaybolduğunu, daha sonra bir balıkçı tarafından bulunduğunu ve Delphi'deki Kahin tarafından Pelop'a ait olduğunun belirlendiğini söyler.
  69. ^ Apollodorus, Epitome 5.11.
  70. ^ Odyssey λ.520
  71. ^ Apollodorus, Epitome 5.12.
  72. ^ Pausanias 3.26.9.
  73. ^ Pausanias 9.5.15.
  74. ^ Homer, Odyssey 4.242 ff.
  75. ^ Apollodorus, Epitome 5.13.
  76. ^ Homer, Odyssey 8.492–495; Apollodorus, Epitome 5.14.
  77. ^ Pausanias, 3.13.5.
  78. ^ Apollodorus, Epitome 5.15, Simpson, p. 246.
  79. ^ Apollodorus, Epitome 5.14, says the hollow horse held 50, but attributes to the author of the Little Iliad a figure of 3,000, a number that Simpson, p. 265, calls "absurd", saying that the surviving fragments only say that the Greeks put their "best men" inside the horse. Tzetzes, Posthomerica 641–650, gives a figure of 23, while Quintus Smyrnaeus, Posthomerica xii.314–335, gives the names of thirty, and says that there were more. In late tradition it seems it was standardized at 40.
  80. ^ Homer, Odyssey 8.500–504; Apollodorus, Epitome 5.15.
  81. ^ Apollodorus, Epitome 5.16, as translated by Simpson, p. 246. Proculus, Chrestomathy 3, Little Iliad, says that the Trojans pulled down a part of their walls to admit the horse.
  82. ^ a b Proclus, Chrestomathy 4, Iliou Persis.
  83. ^ Homer, Odyssey 8.505 ff.; Apollodorus, Epitome 5.16–15.
  84. ^ Apollodorus, Epitome 5.17 says that Cassandra warned of an armed force inside the horse, and that Laocoön agreed.
  85. ^ Virgil, Aeneid 2.199–227; Hyginus, Fabulae 135;
  86. ^ Proclus, Chrestomathy 3, Little Iliad.
  87. ^ Scholiast on Lycophroon, 344.
  88. ^ Apollodorus, Epitome 5.19–20.
  89. ^ Apollodorus. Epitome 5.21.
  90. ^ Aristophanes, Lysistrata 155; Quintus Smyrnaeus, Posthomerica xiii.423–457.
  91. ^ Apollodorus, Epitome 5.22.
  92. ^ Apollodorus, Epitome 5.22; Pausanias 10.31.2; Quintus Smyrnaeus, Posthomerica xiii.462–473; Virgil, Aeneid 403–406. The rape of Cassandra was a popular theme of ancient Greek paintings; see Pausanias, 1.15.2, 5.11.6, 5.19.5, 10.26.3.
  93. ^ Homer, Iliad 3.203–207, 7.347–353; Apollodorus, Epitome, 5.21; Quintus Smyrnaeus, Posthomerica xiii.322–331, Livy, 1.1; Pausanias, 10.26.8, 27.3 ff.; Strabo, 13.1.53.
  94. ^ Apollodorus. Epitome 5.23.
  95. ^ Proclus, Chrestomathy 4, Ilio Persis, says Odysseus killed Astyanax, while Pausanias, 10.25.9, says Neoptolemus.
  96. ^ Quintus Smyrnaeus, Posthomerica xiii.279–285.
  97. ^ Apollodorus, Epitome 5.23.
  98. ^ Euripides, Trojan Women 709–739, 1133–1135; Hyginus, Fabulae 109.
  99. ^ Euripides, Hecuba 107–125, 218–224, 391–393, 521–582; Quintus Smyrnaeus, Posthomerica xiv.193–328.
  100. ^ Homer, Iliad 3.144.
  101. ^ Apollodorus, Epitome 5.22; Pausanias, 10.25.8; Quintus Smyrnaeus, Posthomerica xiii.547–595.
  102. ^ FGrHist 70 F 223
  103. ^ FGrHist 595 F 1
  104. ^ Chronographiai FGrHist 241 F 1d
  105. ^ FGrHist 566 F 125
  106. ^ FGrHist 239, §24
  107. ^ Bios Hellados
  108. ^ Histories 2,145
  109. ^ FGrHist 242 F 1
  110. ^ FGrHist 76 F 41
  111. ^ FGrHist 4 F 152
  112. ^ Latacz, Troy and Homer, s. 286.
  113. ^ Strauss, The Trojan War, s. 10.
  114. ^ Wood, In Search of the Trojan War, ss. 114-116.
  115. ^ "LacusCurtius • Dio Chrysostom – Discourse 11". penelope.uchicago.edu. 
  116. ^ "Yale University: Introduction to Ancient Greek History: Lecture 2". 5 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2011. 
  117. ^ Kraft, J. C.; Rapp, G. (Rip); Kayan, I.; Luce, J. V. (2003). "Harbor areas at ancient Troy: Sedimentology and geomorphology complement Homer's Iliad". Geology. 31 (2): 163. doi:10.1130/0091-7613(2003)031<0163:HAAATS>2.0.CO;2. 
  118. ^ "Geologists show Homer got it right". 2 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2008. 
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Truva_Savaşı&oldid=33433383" sayfasından alınmıştır