Vikipedi

Tire, İzmir

İzmir'in ilçesi

Tire, Türkiye'nin İzmir ilinin bir ilçesidir. İlçenin doğusunda Ödemiş, kuzeyinde Bayındır, batısında Torbalı ve Selçuk ilçeleri, güneyinde Aydın ili bulunmaktadır. Nüfusu 2022 yılı itibarıyla 87.462 kişidir.

Tire
İlçe
İzmir'deki konumu
İzmir'deki konumu
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlİzmir
Coğrafi bölgeEge Bölgesi
İdare
 • KaymakamVural Karagül[1]
 • Belediye başkanıHayati Okuroğlu (CHP)
Yüzölçümü
 • Toplam716 km²
Rakım93.3 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam84.457
 • Kır
-
 • Şehir
-
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu35900
İl alan kodu0232
İl plaka kodu35

Tarihçe

değiştir

Tire, çağlar boyu zengin coğrafyasının sağladığı olanaklarla birçok uygarlıklara sahne olmuştur. Bunlar Hitit, Frigya, Lidya, Pers, Helen, Roma ve Bizans dönemleridir. Ancak özellikle Türklerin Tire'yi ele geçirmesinden sonra Tire'de çok zengin tarihi ve kültürel bir birikim sağlanmıştır. Tire, tarihçi Pachmeres'in deyimi ile "Keşişler Yöresi", Şerafeddin Zafernamesi'nde "Rum'un Meşhur Kenti", Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesinde "Şehr-i Muaz-zam Tire" olarak adlandırılan bir beldedir. Katip Çelebi (1608-1656) Tire'yi "Eski Taht Şehri" olarak nitelendirirken, 1908 Aydın Vilayeti Salnamesi'nde ilçe "Ulemalar Yatağı" olarak geçmektedir.

Tire'nin ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmemektedir. Bununla beraber MÖ 2000 yıllarında adının geçtiği ve Hititler Dönemi'ne kadar uzanan kaynaklarda adının Hisar-Kale anlamına gelen Tyhra, Thira, Thyroıon, Apeteria, Teira ve Roma döneminde şehir anlamına gelen Arkadiapolis adıyla geçtiği görülmektedir. Hitit arşivi belgeleri Kadeş Savaşı'na katılanları sayarken Turşalardan (Tirha) söz etmektedir. Frigyalılar Dönemi'nde Heraklid Sülalesinin egemenliği altına giren Küçük Menderes Vadisi'nde bu dönem Frig Krallığı'nın yıkılması ile son buldu. Tarihi kaynaklardan bu döneme ait hiçbir bilgi edinilememekte ve dolayısıyla bu tarihler karanlık olarak kalmaktadır. Lidya Devleti'nin ünlü krallarından Gieges'in Tire'de görev yapması da yörenin önemini arttırmıştır. Daha sonra Thomos (Bozdağ)'dan inen Faktalos (Sart Deresi) çayının altın rezervleri Lidya'yı zengin bir ülke yapmış ve dünyadaki ilk madeni sikke burada basılmıştır. Lidyalılardan sonra MÖ 650'li yıllarda Pers egemenliğine giren Tire, kısa bir süre sonra tekrar Lidya'ya bağlanmıştır. Lidya Kralı Krezüs'ün döneminde yeni ve büyük bir uygarlık ile büyük zenginlik oluşturulmuştur. Sonraki dönemlerde Tire Romalılara geçmiş, bu dönemde de Anadolu'nun en seçkin şehri konumunu sürdürmüştür. Bu dönemde Tire bir Hristiyan şehri haline gelmiş ve birçok yerde kiliseler ve ayazmalar yapılmıştır. Bu dönemin eserlerinden Halkapınar köyündeki II. Teos'un anıtsal mezarı dikkate değer bir örnektir.

Tire'nin Bizans döneminde de Kadıköy (İstanbul) ve Nikaea (İznik) meclislerinde de etkin, karar verici bir konumu olduğu bilinmektedir.

1390 yılında Aydınoğulları Beyliği Osmanlılara bağlanınca Beylik Lideri İsa Bey Tire'de oturmaya zorunlu tutulmuş ve başkent Selçuk'tan çıkarılmıştı. Yıldırım Bayezid İsa Bey'in Kızı Hafsa Sultan'ı alarak akrabalık sağladı. Bu olay beyliğin ilk sona erişi oldu. Osmanlı Devleti'nin Ankara Savaşı'ndan yenik çıkması siyasi dengeyi değiştirdiği gibi Aydınoğulları Beyliği'nin yeniden tarih sahnesinde görülmesini sağladı. Beyliğin Ankara Savaşından sonraki yönetim kenti Tire olmuş, Beylik Lideri İsa Bey'in çocukları Musa ve II. Umur Beyler babalarının ölümünden sonra Beyliği Tire'den yönetmişlerdir.

1426 yılında kesin olarak Osmanlı Devleti'ne bağlanan Tire, gerek siyasi gerek ekonomik ve gerekse kültürel varlığı nedeniyle Osmanlıların bu kente daha ciddi eğilmelerini sağlamıştır. Bu dönemde yeni kurulan Aydın vilayetinin sancağı da Tire olmuştur. Özellikle II. Murat ve Fatih Sultan Mehmet Dönemlerinde girişilen imar hareketleri kenti kısa sürede imparatorluk sınırları içinde birinci dereceden kent konumuna sokmuştur.

Türkiye'nin idari örgütlenmesinde önemli yer alan Tire, 1922'de Türk Kurtuluş Savaşı'nın kazanılması ve 1923 yılında Cumhuriyet'in ilanı ile 20 Nisan 1924 tarihli sancakların kaldırılması ve yerlerine illerin kurulması kanunu ile yeni kurulan İzmir iline bağlanmıştır.

Coğrafya

değiştir
 
Akçaşehir köyünden bir görünüm.

İzmir'in güneydoğusunda yer alan Tire, il merkezine 80 km uzaklıktadır. İlçenin doğusunda Ödemiş, kuzeyinde Bayındır, batısında Torbalı ve Selçuk ilçeleri, güneyinde Aydın ilinin Germencik, İncirliova ve Efeler ilçeleri bulunmaktadır. Yüz ölçümü 716 km²'dir.[2] Kuzeyinde Küçük Menderes Ovası yer alır.

"Yeşil Tire" olarak anılır çünkü yemyeşildir. Deniz seviyesinden yüksekliği 96 metredir. İlçe sınırları içerisinde bulunan Güme Dağları 1646 m yüksekliğindedir. Dağlara doğru çıkıldıkça çok sayıda bitki türü bulunmaktadır. Tarımsal ürünlerin çeşitliliğinde ilçenin tek akarsuyu olan 175 km uzunluğundaki Küçük Menderes ırmağının da önemli rolü vardır.

İklim ve bitki örtüsü

değiştir

Bu ilçede Akdeniz iklimi görülmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer. Her yıl ortalama yağış miktarı 600–650 mm olarak gerçekleşmekte en fazla yağış aralık, ocak, şubat ve mart aylarında görülmektedir. İlçede sıcaklık yazın +40 dereceye kadar yükselirken kışları en düşük sıcaklık +3 derece civarında olmaktadır. Bitki örtüsü bakımından maki bitki topluluğu egemendir. Toprak yapısı kumlu, killi ve kır taban bir görüntü vermesine rağmen oldukça verimli ve çok çeşitli ürün yetiştirilmesine elverişlidir.

Nüfus

değiştir
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[3] 39.228 18.747 20.481
1935[4] 42.805 20.461 22.344
1940[5] 44.902 21.495 23.407
1945[6] 46.142 21.953 24.189
1950[7] 48.472 22.117 26.355
1955[8] 51.926 23.604 28.322
1960[9] 57.428 26.643 30.785
1965[10] 60.640 27.243 33.397
1970[11] 62.601 28.018 34.583
1975[12] 67.651 30.694 36.957
1980[13] 70.270 32.291 37.979
1985[14] 73.930 35.044 38.886
1990[15] 77.314 37.855 39.459
2000[16] 78.658 42.988 35.670
2007[17] 76.327 48.565 27.762
2008[18] 77.015 49.451 27.564
2009[19] 78.176 50.900 27.276
2010[20] 78.342 51.440 26.902
2011[21] 78.975 52.620 26.355
2012[22] 79.519 53.692 25.827
2013[23] 80.381 80.381 veri yok
2014[24] 81.315 81.315 veri yok
2015[25] 82.102 82.102 veri yok
2016[25] 83.082 83.082 veri yok
2017[25] 83.829 83.829 veri yok
2018[25] 84.457 84.457 veri yok
2019[25] 84.804 84.804 veri yok
2020[25] 86.315 86.315 veri yok
2021[25] 86.758 86.758 veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Ekonomi

değiştir

İlçe ekonomisi tarım, ticaret ve sanayiye dayanmaktadır. Tarım ürünleri başta pamuk olmak üzere, buğday, silajlık mısır, arpa, tütün, susam, domates, biber, enginar ile karpuz, kavun, incir, zeytin, kestane, nar, ceviz, kiraz, karadut ve her türlü meyve, sebzedir. Arıcılık ilerlemiş durumdadır. Besi ve süt inekçiliği gelişmiştir. Son yıllarda Tire'deki süt sığır işletmeleri yapısal açıdan değerlendirildiğinde aile işletmeciliğinden ticari işletmeciliğe doğru değişim içerisine girdiği gözlenmektedir. Bu bağlamda Tire'de 100 baş ve üzeri süt sığırı yetiştiren yaklaşık 20 işletme bulunmaktadır. Tire Organize Sanayi Bölgesi'nin kurulması sonucunda, ilçede sanayi de önemli ivme kazanmış bulunmaktadır. Tire'de süt hayvancılığına paralel olarak 7.711 hektar çayır ve mera alanı mevcuttur. Bu yönüyle de Tire toprakları büyük ve küçükbaş hayvancılığın verimli bir şekilde yapılmasına ortam sağlamaktadır. Tire'de süt üretimi günlük ortalama 250 tonu bulmaktadır. Bu üretimin bir kısmı yerel mandıralar tarafından işlenerek peynir, tereyağı, yoğurt ve ayran olarak tüketime sunulmaktadır. Üretilen sütün önemli bir kısmı Türkiye'nin önde gelen süt firmalarına pazarlanıyor. Tire'deki süt ürünleri imalatı yapan firmalar yılda yaklaşık 600 ton beyaz peynir, 350 ton tulum peyniri, 40 ton lor peyniri ve 60 ton tereyağı üretmektedirler.

Kültür

değiştir

İlçeye özgü yemekler Tire şiş köftesi ve tak tak kebabı olarak da bilinen kuyu kebabıdır.[26][27] Tire yoğurdu ile de ünlüdür. Tire Kent Müzesi ilçede bulunmaktadır. Tire'nin tarihini taşıyan en önemli yapılar camileridir. İlçe merkezinde bulunan 56 caminin 50'si tarihidir.

Spor

değiştir

2018 yılında hizmete giren Gazi Mustafa Kemal Atatürk Stadı, 13.500 kişi kapasitelidir.[28] İlçede Tire Belediyespor ve Tire 2021 Futbol Kulübü faaliyet göstermektedir.

Yönetim

değiştir
Belediye başkanları
Belediye başkanları, partileri ve aldıkları oy oranları
Yıllar Belediye Başkanı Parti Oy oranı (%)
2024 Hayati Okuroğlu Cumhuriyet Halk Partisi 46,46[29]
2019 Salih Atakan Duran İYİ Parti 46,06
2014 Tayfur Çiçek Cumhuriyet Halk Partisi 37,06
2009 Tayfur Çiçek Demokrat Parti 34,83
2004 Mehmet Sıtkı İçelli Adalet ve Kalkınma Partisi 29,38
1999 Tayfur Çiçek Anavatan Partisi 28,25
1994 Nazım Çulcu Doğru Yol Partisi 32,25
1989 Nazım Çulcu Doğru Yol Partisi 56,65
1984 Nazım Çulcu Doğru Yol Partisi 45,66
1977 Samim Uzer Adalet Partisi 66,49

Eğitim

değiştir

İlçede 2 anaokulu, 35 ilkokul, 16 ortaokul, 10 lise, halk eğitim merkezi, mesleki eğitim merkezi, öğretmenevi ve Akşam Sanat Okulu ve 4 özel okul bulunmaktadır. Ayrıca Ege Üniversitesine bağlı meslek yüksekokulu vardır.

Altyapı

değiştir
 
İzmir'e gelen bölgesel tren Tire istasyonunda

Sağlık

değiştir

İlçede modern 238 yataklı devlet hastanesi, 22 sağlık ocağı, Toplum Sağlığı Merkezi, Verem Savaş Dispanseri ve Ana Çocuk Sağlığı Merkezi bulunmaktadır.

Ulaşım

değiştir

İzmir (Basmane) - Torbalı - Bayındır - Tire istasyonları arasında her gün, günde 5 kez karşılıklı 90 dk süren tren seferleri düzenlenmektedir. İlçede demir yolu ulaşımı modern olarak yapılmakta ve çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Torbalı (İZBAN) - Tire arasında 798 numaralı düzenli ESHOT seferleri düzenlenmektedir. İzmir, Denizli, Nazilli, Kuşadası, Selçuk, Ödemiş, Torbalı, Bayındır otogarlarından minibüs seferleri de mevcuttur. İstanbul, Ankara, Antalya otogarlarından ise otobüs seferleri düzenlenmektedir.

Araba ile İzmir-Aydın kara yoluna girdikten sonra Torbalı, Tire tabelalarını takip edip Torbalı çıkışından sonra Aydın kavşağından Tire yönüne devam edilebilmektedir. Bu yol ile ulaşım ortalama 100 dk sürmektedir. Otobandan ise İzmir-Aydın otobanı Belevi (Selçuk) çıkışını kullanıp Tire kara yolu ile ulaşılabilmektedir.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "İlçe Protokol Listesi". tire.gov.tr. 3 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2023. 
  2. ^ a b "İl ve İlçe Yüz Ölçümleri" (PDF). Harita Genel Müdürlüğü. 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Ekim 2019. 
  3. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  4. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  5. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  6. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  7. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  10. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  11. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  23. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  24. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 22 Mart 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2015. 
  25. ^ a b c d e f g
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Tire Nüfusu - İzmir". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "İzmir Tire Nüfusu". nufusune.com. 
  26. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2020. 
  27. ^ https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/izmir/neyenir/kuyu-kebabi-tak-tak-kebabi [yalın URL]
  28. ^ "Tire Stadı, pazar günü açılacak". Hürriyet. 13 Nisan 2018. 18 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2018. 
  29. ^ YSK'ya göre 55.311 geçerli oyun 25.699'i. "Sandık Sonuçları ve Tutanaklar". T.C. Yüksek Seçim Kurulu. 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2024. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Tire, İzmir ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Tire,_İzmir&oldid=34436856" sayfasından alınmıştır