Thales

Miletli Thales
Miletli Thales
	Thales'in Wilhelm Meyer'in 4. yüzyıldan kalma bir büstüne dayanan, ölümünden sonra yapılmış portresi
Tam adı	Θαλῆς ὁ Μιλήσιος
Doğumu	y. MÖ 626/623; Antik Yunan şehri Milet, İyonya, Küçük Asya; (günümüz Balat, Didim, Aydın, Türkiye)
Ölümü	y. MÖ 548/545 (78 yaşında);
Çağı	Sokrates öncesi felsefe
Bölgesi	Batı felsefesi, Antik Yunan felsefesi
Okulu	İon felsefesi / Milet Okulu; Metafiziksel naturalizm; Doğalcılık;
İlgi alanları	Etik; Metafizik; Matematik; Astronomi;
Önemli fikirleri	Felsefi sorgulama; Su, arkhedir; Thales teoremi; Kesişme teoremi; Statik elektrik;
	Etkilendikleri Babil astronomisi; Antik Mısır matematiği; Antik Mısır dini; Muhtemelen Homeros; ;
	Etkiledikleri Pythagoras; Anaximander; Anaximenes; Xenophanes; ;

Miletli Thales (Grekçe: Θαλῆς, Thalēs; y. MÖ 624/623 – MÖ 548/545), Milet, İyonya'dan bir Antik Yunan matematikçi, astronom ve Sokrat öncesi filozoftu.^[1] İlk filozoflardan olduğu için felsefenin ve bilimin öncüsü olarak adlandırılır. İyonya Aydınlanmasının başlatıcısı olarak bilinir ve Eski Yunan'ın Yedi Bilge'sinden ilkidir. Ticaretle uğraşmış ve bu nedenle Mısır'da bulunmuştur. Günümüze ulaşmış hiçbir metni yoktur. Yaşadığı döneme ait kaynaklarda da adına rastlanamaz ancak hakkındaki bilgiler Herodot, Laertios Diogenes, Aristoteles, Theophrastus gibi antik yazarlardan edinilir.

Bertrand Russell'e göre Felsefe, Thales ile başlamıştır. Platon, Theaetetus'da, Thales'den yıldızları incelerken önündeki kuyuyu görmeyen biri olarak bahseder. Aristoteles ise, zeytinin bol çıkacağı yılı tahmin edip izlediği izlemden ötürü, onu, başarılı bir iş insanı olarak anar.

Diogenes Laertios’un söylediğine göre, Yedi Bilgeler Atina’da MÖ 582 civarında kuruldu. Thales, Yedi Bilgelerin arasında yer almaktadır.

Yaşamı

Mevcut ortak görüşe göre Thales, MÖ 620 civarında, Anadolu'nun batı sahillerinde bulunan (Aydın civarı) Milet şehrinde doğmuştur.

Arka plan

Thales'in yaşadığı tarihler tam olarak bilinmese de, kaynaklarda geçen bazı olayların tarihleri yardımıyla yaklaşık tahminlerde bulunulmuştur. Heredot'a göre (modern metotların saptamasıyla da aynı şekilde) Thales 28 Mayıs MÖ 585 tarihindeki güneş tutulmasını tahmin etmiştir. Laertios Diogenes'in Atina'lı Apolloderus'tan vakayinamesinden yaptığı alıntıya göre Thales, 58. Olimpiyat döneminde (MÖ 548-545) 78 yaşında ölmüştür.

Laertios Diogenes'in aktardığına göre Thales'in ebeveynleri, kökenleri Sur şehrinin Fenikeli mitolojik prensi Kadmos'a kadar uzanan Examyes ve Cleobuline'dir.^[2] Diogenes daha sonra birbiriyle çelişen aktarımlar ortaya koyar: Bir aktarıma göre Thales evlenmiştir ve Cybisthus isimli bir çocuğu olmuştur veya aynı isimli yeğenini evlatlık almıştır; ikinci aktarıma göre ise hiç evlenmemiş, annesine, genç bir erkek iken evlenmek için çok erken olduğunu, yaşlandığında ise artık çok geç olduğunu söylemiştir. Daha öncesinde Plutarchos, hikâyenin şu versiyonunu anlatmıştır: Solon Thales'i ziyaret eder ve niye bekâr olarak kaldığını sorar. Thales çocuklar hakkında endişelenme düşüncesini sevmediğini söyleyerek cevap verir. Yine de, birkaç yıl sonra, aile özlemiyle, yeğeni Cybisthus'u evlatlık almıştır.

Thales bir yenilikçi rolü üstlenerek, birçok faaliyette bulunmuştur. Bazıları hiç yazılı kaynak bırakmadığını söyler, diğerlerine göre ise "Gündoğumu ve Ekinoks Üzerine" adlı bir eser bırakmıştır. Ona atfedilen hiçbir kaynak günümüze ulaşmamıştır. Laertios Diogenes Thales'in iki mektubundan alıntı yapar: Biri Ferekidis'e, din üzerine yazdığı kitabı gözden geçirmesi için yazdığı mektup, diğeri ise Solon'a geçici ikamet için bulunduğu Atina'da eşlik etmesi için yazdığı mektuptur. Thales Miletlileri Atinalı koloniciler olarak tanımlar.

Teorileri

Thales’den önce, Yunanlar doğayı ve dünyanın temel maddesini; mitoloji, Tanrılar ve kahramanlarla açıklıyorlardı. Yeryüzündeki doğa olayları, (depremler, rüzgâr vb.) tanrılarla bağdaştırılıyordu.

Thales, hem suyu ana madde olarak düşünmesi, hem de doğayı olguları birleştirerek açıklamaya çalışması bakımından, önemli olmuştur. Doğa olaylarının nedenlerini insan biçimli Tanrılardan çok, doğanın içinde aramıştır. Mitolojik açıklamalar ile ussal (akılsal) açıklamalar arasında bir köprü kurmuştur. Thales'den sonra öğrencileri Anaksimandros ve Anaksimenes de aynı çizgide ilerlemiştir.

Tanrısal güç

Her şeyin Tanrılarla (Daimonlarla) dolu olduğuna inanmış olabilir. Ona göre dünyada Tanrısal olmayan hiçbir şey yoktur diye belirtilir. Tanrısal gücü, mıknatıs taşındaki çekme kuvveti gibi bir hayat gücü (ruh) olarak yorumlamıştır. (Kimileri ruhun ölümsüz olduğunu söyleyen ilk kişinin o olduğunu düşünürler.)

Su, her şeyin sebebidir

Thales maddenin ilk öğesi (arkhe, töz) olarak suyu ileri sürmüştür. İlk öğe olduğundan dolayı toprağın suyun üzerinde bulunduğunu, dünyanın bir tepsi gibi olduğunu ve su tarafından taşındığını söylemiştir. (Dünya bir gemi gibi hareket ediyormuş ve suyun hareketliliği nedeniyle sallandığı zaman insanlar deprem oluyor sanıyormuş.)

Aynı zamanda Thales her şeyin temelinin meydana geldiği şey olduğunu düşünmüştür (Thales'e göre madde ile güç doğal bir bütündü ve henüz birbirinden ayrılmamışlardı ve temel maddede tanrısal yaratma gücü bulunuyordu.)

Astronomi ve mühendislik

Herodot'a ve Eudemos'a göre (28 Mayıs MÖ 585'te gerçekleştiği kabul edilen) Güneş tutulmasını önceden hesaplayıp haber vermiştir. Bu hesabı mevcut bilgisiyle yapamayacağı, Babil'e seyahat ettiği ve o sırada edindiği bilgilerden faydalandığı düşünülür. Astronomi ile uğraşan ve gün dönümlerini önceden hesaplayan biri olarak astronomdur.

Thales'in, bir kuleden, denizdeki gemilerin uzaklıklarını geometrik yöntemlerle hesaplayabilmekte olduğu söylenir. Gölgemizin bizimle aynı uzunlukta olduğu zamanı gözleyerek, piramitlerin uzunluğunu, gölgelerine bakarak hesaplamıştır. Aynı zamanda Nil nehrinin yükselmesinin rüzgâra bağlı olduğunu bulmuştur.^[3]

Matematik-geometri

Thales Teoremi :

\textstyle {\frac {DE}{BC}}={\frac {AE}{AC}}={\frac {AD}{AB}}

Matematik alanında çığırlar açmış birisidir. Eski Yunan bilginlerinden Kallimakhos'un aktardığı bir düşünceye göre denizcilere kuzey takımyıldızlarından Büyükayı yerine Küçükayı'ya bakarak yön bulmalarını öğütlemiştir. Aynı zamanda Mısırlılardan geometriyi öğrenip Yunanlara tanıtmıştır. Bulduğu bazı geometri teoremleri şunlardır:

Çap çemberi iki eşit parçaya böler.
Bir ikizkenar üçgenin taban açıları birbirine eşittir.
Birbirini kesen iki doğrunun oluşturduğu ters açılar birbirine eşittir.
Köşesi çember üzerinde olan ve çapı gören açı, dik açıdır.
Tabanı ve buna komşu iki açısı verilen üçgen çizilebilir.
Genelleştirilmiş 1959 Thales teoremine göre, E noktası AC doğru çizgisi üzerinde olmasa, içeride veya dışarıda olsa bile ${\frac {CB}{BA}}={\frac {(AB^{t}-BD^{t})^{({\frac {1}{t}})}}{ED}}$ eşitliği vardır. (t=1) hâli bilinen klasik Thales teoremidir.

Notlar

^ J Longrigg, Biography in Dictionary of Scientific Biography (New York 1970-1990)
^ Lawson, Russell. "Science in the Ancient World: An Encyclopedia 17 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."
^ Frisinger, H. (1971), "Meteorology before Aristotle" (PDF), Bulletin of the American meteorological society, 52 (11), ss. 1078-1081 ^{[ölü/kırık bağlantı]}

Kaynakça

Dumont Jean-Paul, Antik Felsefe, Dost Kitabevi Yayınları
Doç. Dr. Tansu Açık’ın ders notları
Kranz Walter, Antik Felsefe, Sosyal Yayınları
Diogenes Laertos, Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, Kazım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi
Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi
The Encyclopedia of Philosophy, By Crowell Collier and Macmillan, Copyright U.S.A: 1967
Ahmet Arslan, İlkçağ Felsefe Tarihi Cilt 1, İstanbul Bilgi Üni. Yay.
"Thales of Miletus (62?-546)". 3 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
"Thales". 28 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
The Milesians"Presocratic Philosophy". 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Dış bağlantılar

"Biography of Thales". 26 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
"Thales of Miletus". 22 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
"Thales of Miletus (62?-546)". 3 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[Dic._of_Sci._Bio._Milesian_Majority_Opinion-1] J Longrigg, Biography in Dictionary of Scientific Biography (New York 1970-1990)

[2] Lawson, Russell. "Science in the Ancient World: An Encyclopedia 17 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."

[3] Frisinger, H. (1971), "Meteorology before Aristotle" (PDF), Bulletin of the American meteorological society, 52 (11), ss. 1078-1081 ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[1]

[2]

[3]