Moğol istilaları
Moğol istilaları ve fetihleri, 13. yüzyılda başlayıp 14. yüzyılda sonlanan, sonlanana dek de Avrasya'nın büyük bir bölümünü kaplayan ve geniş Moğol İmparatorluğu'nu oluşturan bir dizi istilalar ve fetihler dizisi. Tarihçiler, Moğol istilalarını insanlık tarihinin en ölümcül olaylarından biri olarak görmektedir.[1][2] Ek olarak Moğol seferleri, hıyarcıklı vebayı Avrasya'nın büyük bir kısmına yayarak 14. yüzyılın en ölümcül olayı olan Kara Ölüm'ü ateşlemeye yardımcı olabilmektedir.[3][4][5][6]
Moğollar yüzyıllar içinde artan nüfuslarına bağlı olarak Orta Asya’da güçlendiler ve çevrelerindeki toplulukların bölgelerini istila ettiler. İstilaya uğrayan toplumlardan biri de Oğuzlardır.[kaynak belirtilmeli] Anadolu’ya yönelen Oğuz (Türkmen) akınları, kronolojik olarak iki dönemde gerçekleşti. Birinci akın dalgası Selçuklu yönetiminin zorlaması ve zaman zaman teşvikiyle 1015 – 1020 tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Oğuzların Anadolu’ya en geniş çaplı akınları ve yerleşmeleri ise, Selçuklu topraklarına da yayılan Moğol akınlarının önünden kaçmalarıyla 1220’li yıllarda başlamıştır. Bu akınlarla 13. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’nun büyük bir bölümü Oğuzlar tarafından askerî olarak istila edilmiştir. Ancak Moğol istilalarının etkileri Anadolu içlerine doğru genişledikçe Oğuzlar daha batıya, Bizans sınırlarına doğru çekilmek zorunda kaldılar. Bu bölgeler, gerek Selçuklular, gerekse Anadolu Selçukluları tarafından “uç” olarak tanımlanan topraklardır. Örneğin 1240'lı yıllarda Malatya ve Elâzığ civarında bulunan Germiyanoğulları, Moğol baskısından kaçarak 1260'lı yıllarda Kütahya civarlarına gelmişler ve buralarda kendi beyliklerini kurma olanağına sahip olmuşlardır.[7]
13. yüzyılında başlayan Moğol istilası; Moğolların Cengiz Han'ın bayrağı altında Orta Asya, Doğu Avrupa, Çin ve Sibirya Ovaları'nı istila etmesidir. Moğol kabilelerini birleştiren Cengiz Han büyük bir imparatorluk kurdu. Ardından yaptığı fetihlerle ününe ün katan Cengiz Han ele geçirdiği kalelerdeki herkesi katletmekle tanınırdı. Doğudan gelen bu haberler Avrupalıları korkuttu. Kısa sürede birçok savaş ve 3.000.000-6.000.000 insanın ölümüne neden olmuştur.[kaynak belirtilmeli] Moğol istilası sırasında Moğollar birçok kenti yağmalamış, birçok katliam yapmış ve Orta Asya'da yaptığı saldırılar yüzünden birçok Türk halkın Anadolu'ya göç etmesine neden olmuştur. Yaşanılan yağma, göç, savaş gibi unsurlar yerleşik hayattaki birçok devleti etkilerken göçebe olan halklar fazla etkilenmemiştir. Dünya tarihi açısından önemli bir olay olan Moğol istilası birçok sonuç doğurmuştur.
Sona erişi
değiştirMoğol istilası son olarak 14. yüzyılda Hindistan'ın istila edilmesine varana kadar devam etmesine rağmen Timur İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla Anadolu üzerindeki etkisini yitirmiştir.
Moğollar bu süreçte birçok devlet kurmuş, Çin'e hükmetmiş ve Japonya'ya çıkartma yaparak bir ilke imza atmış, Avrupa'nın siyasi güçlerini değiştirmiş ve dünyaya korku salmıştır. Ancak Moğolların kurmuş olduğu devletler sürekli taht kavgaları ve dış güçler yüzünden yıpranıp zamanla yıkılması Moğol istilalarının son bulmasına sebep olmuştur.
Moğol istilaları
değiştir
- 1205–1209 Kuzey Çin'in istilası
- 1211–1234 Güney Çin'in istilası
- 1218–1220 Orta Asya'nın istilası
- 1220-1223, 1235-1330 Gürcistan ve Kafkasların Moğollar tarafından istilası
- 1220–1224 Kalka Nehri Muharebesi
- 1223–1236 İdil Bulgar Hanlığı'nın istilası
- 1231–1259 Kore'nin istilası
- 1237–1242 Rusya'nın istilası
- 1237-1253 Çerkesya'nın istilası
- 1241 Polonya'nın istilası
- 1241 Macaristan'ın istilası
- 1241 Avusturya ve Kuzey İtalya'nın istilası
- 1242 Sırbistan ve Bulgaristan'ın istilası
- 1241-1244 Anadolu'nun Moğollar tarafından istilası
- 1251-1259 İran, Suriye ve Mezopotamya'nın istilası
- 1257, 1284, 1287 Vietnam seferleri
- 1258 Bağdat'ın istilası
- 1258-1259 Galych-Volhynia Prensliği, Litvanya ve Polonya'nın istilası
- 1260 Ayn Calut Muharebesi
- 1264-1265 Bulgaristan ve Trakya üzerine akınlar
- 1274, 1281 Japonya seferleri
- 1274 Bulgaristan üzerine akınlar
- 1275, 1277 Litvanya üzerine akınlar
- 1277 Myanmar'ın istilası
- 1279 Güney Çin'in istilası
- 1281 Suriye'nin istilası
- 1285 Macaristan'ın istilası
- 1285 Bulgaristan üzerine akınlar
- 1287 Myanmar'ın istilası
- 1286 Polonya üzerine akınlar
- 1287 Polonya üzerine akınlar
- 1297, 1299 Hindistan'ın istilası
- 1299 Suriye'nin istilası
- 1222-1327 Hindistan'ın istilası
Moğol istilasının bazı sonuçları
değiştir- Orta Asya'dan bazı Türk toplulukların göç etmesi.
- İlk önce Büyük Selçuklu Devleti'nin daha sonra da Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılması ve Anadoluda, İkinci Anadolu Beylikleri Dönemi'nin başlaması.
- Abbâsî devletinin yıkılması.
- Çin topraklarının ele geçirilmesiyle İpek Yolu'nun el değiştirmesi.
- Ruslar'ın imparatorluk sürecinin duraklaması.
- Asya ve Avrupa'da birçok Moğol devletinin kurulması.
- Birçok halkın yerleşik hayata geçmesi.
- Hilâfetin Mısır'a geçmesi.
- Memlükler'in güçlenmesi.
- Moğolları yenen Japonya'nın 19. yüzyıl sonuna kadar uluslararası alanda dış etkilere kapalı kalması.
Kaynakça
değiştir- Özel
- ^ "What Was the Deadliest War in History?". WorldAtlas (İngilizce). 9 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2019.
- ^ White, M. (2011). Atrocities: The 100 deadliest episodes in human history. WW Norton & Company. p270.
- ^ Robert Tignor et al. Worlds Together, Worlds Apart A History of the World: From the Beginnings of Humankind to the Present (2nd ed. 2008) ch. 11 pp. 472–75 and map pp. 476–77
- ^
Compare: Barras, Vincent; Greub, Gilbert (Haziran 2014). "History of biological warfare and bioterrorism". Clinical Microbiology and Infection. 20 (6): 498. doi:10.1111/1469-0691.12706
. PMID 24894605. In the Middle Ages, a famous although controversial example is offered by the siege of Caffa (now Feodossia in Ukraine/Crimea), a Genovese outpost on the Black Sea coast, by the Mongols. In 1346, the attacking army experienced an epidemic of bubonic plague. The Italian chronicler Gabriele de’ Mussi, in his Istoria de Morbo sive Mortalitate quae fuit Anno Domini 1348, describes quite plausibly how the plague was transmitted by the Mongols by throwing diseased cadavers with catapults into the besieged city, and how ships transporting Genovese soldiers, fleas and rats fleeing from there brought it to the Mediterranean ports. Given the highly complex epidemiology of plague, this interpretation of the Black Death (which might have killed > 25 million people in the following years throughout Europe) as stemming from a specific and localized origin of the Black Death remains controversial. Similarly, it remains doubtful whether the effect of throwing infected cadavers could have been the sole cause of the outburst of an epidemic in the besieged city.
- ^ Andrew G. Robertson, and Laura J. Robertson. "From asps to allegations: biological warfare in history," Military medicine (1995) 160#8 pp. 369–73.
- ^ Rakibul Hasan, "Biological Weapons: covert threats to Global Health Security." Asian Journal of Multidisciplinary Studies (2014) 2#9 p. 38. online 17 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Osmanlı Beyliği'nin Kuruluşu ve Gelişimi" (PDF). 6 Mart 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2018.
- Genel