I. Hacı Giray

I. Hacı Giray (Kırım Tatarcası: Bır Hacı Geray, بیر-حاجى كراى‎‎ veya Melek Hacı Geray, ملک خاجى كراى‎‎‎; 20 Kasım 1397 - Ağustos 1466), Kırım Hanlığı'nın kurucusudur. Hacı Giray, Cengiz Han'ın oğullarından Cuci'nin küçük oğlu Tokay Timur soyundan gelmekteydi.

I. Hacı Giray
Kırım Hanı
Hüküm süresi	1456-1466
Önce gelen	Hayder
Sonra gelen	Nur Devlet
Kırım Hanı
Hüküm süresi	1427-1456
Sonra gelen	Hayder
Doğum	20 Kasım 1397
Ölüm	Ağustos 1466 (68 yaşında)
Defin	Zincirli Medrese, Bahçesaray
Çocuk(lar)ı	Hayder, I. Mengli Giray ve Nur Devlet
Tam adı Melek Hacı Giray
Hanedan	Giray Hanedanı
Dini	Sünni İslam

Hayatı

Hacı Giray babasının, Kırım'daki taht mücadelesi sonunda Litvanya'ya göç ettiği ve Kral Vitold'un yanına sığındığı sıralarda dünyaya geldi. Büyüdükten sonra, Litvanya Grandüklüğü ve Şirin kabilesinin yardımıyla Altınordu Devleti'nden bağımsız bir Kırım Hanlığı'nı kurdu. Kırım Hanlığı'nı kurma tarihi kesin olmamakla beraber, bastırdığı paranın 1441 tarihini taşımasından, belirtilen bu tarihten daha önceki yıllarda devleti kurmuş olduğu anlaşılmaktadır.

Hacı Giray da, diğer hanlar gibi üzerinde hak iddia ettiği Altın Orda Devleti tahtını ele geçirmek için, Lehistan Kralı ve Moskova Rus Prensi ile anlaşma yapmaktan çekinmedi. Bu arada, Kefe Cenevizlilerine karşı, Osmanlı Padişahı II. Mehmed ile de anlaştı.

Hacı Giray Kırım Hanları Girey Hanedanı kurucusudur. Kırım Hanlığı simgesi olarak Altın Orda Devleti bayrağı olan "terazi" simgesine benzeyen "Tarak Damga" simgesini ilk kullanan handır. Hanlığı'nın merkezi olarak günümüzde Cufut Kale yakınlarında (ve Bahçesaray yakınlarında) bulunan Salacık köyünü yapmıştır.

Askerî başarıları

Hacı Giray'ın hanlığının ilk yılları, Kırım limanlarını ellerinde tutan Cenevizliler'le mücadele içinde geçti. Önce vasalı olan Mengub Prensi Alexis ile anlaştı. Alexis 1433 yazında Cembalo'yu (Balıklava) aldı; kendisi de Kefe, Kerç ve Akkirman kalelerini hükümranlığı altında sayıp bu liman şehirlerinin gümrük vergilerini alma politikası takip ederek Cenevizliler'e karşı harekete geçti. Cenevizler, bu tehlikeyi atlatmak için Carolo Lomellino kumandasında 6000 kişilik bir orduyu Kırım'a gönderdiler. Carolo, Cembalo'yu geri aldıysa da Hacı Giray'ın üssü Solhat üzerine yürürken uğradığı âni saldırıda 6000 kişilik ordusunun tamamını kaybetti (Temmuz 1434). Bu başarının ardından Hacı Giray Kefe'yi kuşattı; ancak gerekli ateşli silâhlar, top ve cephaneye sahip olmadığından bir süre sonra kuşatmayı kaldırdı. Buna karşılık deniz ticaretinin, kontrolü altındaki Solhat, Kerç ve Akkirman limanlarından kendi gemileriyle yapılması için gayret gösterdi.

Haziran 1454'te Hacı Giray, Fâtih Sultan Mehmed ile Kefe'yi almak için bir anlaşma yaptı. Elli altmış kadar kadırgadan oluşan Osmanlı donanması Kefe önlerinde demir atınca Hacı Giray 14 Temmuz 1454'te 7000 atlısıyla şehri karadan kuşattı. Şehir bir süre dayandı. Cenevizliler'in Osmanlılar'a 3000 altın, Hacı Giray'a da 1200 altın vergi ödeme teklifi kabul edilerek kuşatma kaldırıldı. Fakat daha sonra Cenevizliler, yerli Kırım aristokrasisinin de iş birliğiyle Hacı Giray'ı hanlıktan indirip oğlu Haydar'ı (Aydar) hanlığa getirdiler. Ancak Haydar birkaç ay dayanabildi ve Hacı Giray'ın baskısıyla kaçmak zorunda kaldı. Hacı Giray tekrar han oldu ve bundan sonra da Cenevizliler'le hep iyi geçindi.

Litvanya ve Polonya ile iş birliğinde bulunma siyaseti takip eden Hacı Giray, 1445'te Polonya Kralı IV. Kasimir ile ittifak anlaşması yaptı. Öte yandan Hacı Giray ile Saray'daki hanlar arasında daima anlaşmazlık ve düşmanlığın bulunduğu anlaşılmaktadır. Hacı Giray ile Uluğ Muhammed arasındaki münasebetler ise tam olarak bilinmemekle birlikte, Seyyid Ahmed Han ile Hacı Giray arasındaki ilişkiler tamamıyla düşmanca idi. Hacı Giray, sırf kendi istiklâlini muhafaza etmek gayesiyle Moskova knezi III. İvan ile sıkı bir dostluk kurmuş ve Moskova'yı Altın Orda tarafından gelecek herhangi bir tehlikeye karşı korumayı da üstlenmişti. 1465'te Seyyid Ahmed Han, Moskova üzerine bir sefer yapmak için Don nehri boyuna geldiğinde Hacı Giray'ın saldırısına uğradı ve geri çekilmek zorunda kaldı.

Hacı Giray'ın kurmuş olduğu Kırım Hanlığı, Doğu Avrupa ve Karadeniz siyasetinde önemli rol sahibi bir devlet haline geldi. 1465'te Papa II. Paulus, Antakyalı Louis'yi Hacı Giray'a elçi olarak gönderip İmparator III. Frederick idaresinde Osmanlılar'a karşı yapılacak Haçlı seferine onun da katılmasını istedi. Ancak Hacı Giray bunu kabul etmedi. Osmanlı hâkimiyeti döneminde Kırım, Osmanlılar'ın batıya karşı yaptıkları seferlerde önemli bir askerî destek kaynağı olma özelliği kazandı.

Hacı Giray Han türbesi

Hacı Giray Han'ın türbesi, Kırım'ın tarihi başkenti Bahçesaray şehrinde, bugün devlet mezarlığına dönüştürülen Zincirli Medrese 'nin de bulunduğu alandadır.

Kırım Hanlarının geçmişte hüküm sürdüğü Han Saray'ın civarında yer alan Salacık'taki tarihi kabristan alanında Hacı Giray'ın oğlu Nur Devlet Giray Han başta olmak üzere, Kırım hanlarının, Kırım'ın Millî liderleri İsmail Gaspıralı ile sürgünde öldükten sonra Bahçesaray'a mezarları getirilen Ahmet Özenbaşlı ve Mustafa Edige Kırımal'ın da mezarları bulunmaktadır.

Sovyet yönetimi döneminde tahrip edilen edilen han türbeleri Türkiye tarafından tamir edilmekte olup, Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı tarafından onarılan Hacı Giray Han Türbesi, Devlet Bakanı Faruk Çelik ile TBMM Başkanvekili Meral Akşener'in de katıldığı bir törenle 18 Mayıs 2009 tarihinde ziyarete açıldı.

Dış bağlantılar

• Howorth, Henry Hoyle (1880) History of the Mongols, from the 9th to the 19th Century Patt 2 Division 1), Londra:Longman Green & co. History of the Mongols, from the 9th to the 19th century (İngilizce)
• "Hansaray" websitesinde Giray Hanedanı Kırım Hanları (İngilizce)

Resmî unvanlar
Önce gelen: '	Kırım Hanı 1427–1456	Sonra gelen: Hayder
Önce gelen: Hayder	Kırım Hanı 1456–1466	Sonra gelen: Nur Devlet