Irak Cephesi

Irak Cephesi
	I. Dünya Savaşı Osmanlı Cephesi
	; 6. Osmanlı Ordusu askerleri Kut'ül Ammare Kuşatması sırasında.
Tarih	Kasım 1914 - 14 Kasım 1918
Bölge	Irak
Sonuç	İtilaf güçlerinin zaferi Osmanlı'nın Irak'tan çekilmesi; Sevr Antlaşması;
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu; Almanya	Britanya İmparatorluğu Birleşik Krallık; Avustralya; Hindistan; Yeni Zelanda; Kuveyt Şeyhliği Süryani Gönüllüler
Komutanlar ve liderler
Süleyman Askerî Bey (intihar etti); Colmar von der Goltz (tifüsten öldü); Nureddin Bey; Halil Paşa; Kâzım Karabekir; Ali İhsan Paşa	General Nixon; Percy Lake; Frederick Maude; Charles Townshend (esir); Mübarek es-Sabah; Katalikos-patrik mar şimun (ölü); Ağa Petros; Malik hoşaba
Güçler
300,000+	350,000–410,000+
Kayıplar
325,000	92,000

Irak Cephesi, İngilizlerin petrol sahalarını ele geçirmek amacıyla, 15 Ekim 1914'te Bahreyn'i ve 23 Kasım 1914'te Basra'yı işgali üzerine açıldı. Osmanlı kuvvetleri işgale karşı koyamadı. İngilizler, İran'da Ahvaz'ı da ele geçirdiler.

Cephenin açılması

Britanyalılar bu cephedeki harekâtlarını Hindistan Genel Valiliği üzerinden tertip etmiş ve ağırlıklı olarak bu sömürgesinden topladığı askerleri cepheye sürmüştür.

Britanyalıların ilk silahlı hareketi Fav yarımadasına karşıdır. Burayı denizden bombardıman eden Britanyalılar bir gün sonra çıkarma yapmak suretiyle yarımadayı ele geçirmiştir. 300 Türk askeri bu noktada düşmana esir düşmüştür.

Süleyman Askeri'nin girişimi

20 Aralık 1914 tarihinde, Basra'yı geri almak amacıyla cephe komutanlığına atanan, Kaymakam Süleyman Bey aşiretlerden ve gönüllülerden yararlanarak topladığı kuvvetle, 12 Nisan 1915 tarihinde taarruz etti. Şuaybiye Muharebesi'nde başarılı olamadı, Kutülamare'ye çekildi ve intihar etti.

Kût'ül-Amâre Kuşatması

Britanyalılar burayı da ele geçirip Bağdat'ı almak için, General Townshend komutasında saldırdılar. Osmanlı Kuvvetleri, Britanyalıları Selman ı Pak'ta durdurdu. Kanlı çarpışmalardan sonra Britanyalılar, 26 Kasım 1915 tarihinde çekildiler. Kut'ül amare'de 8 Aralık 1915'te kuşatılan İngiliz birlikleri, beş ay süren bir direnişten sonra 28 Nisan 1916'da teslim oldu. General Townshend dahil 13.399 asker esir alındı.

1916 yılı başında bir kısım Britanya birlikleri General Townshend'in yardımına geldiyse de İran'da Hamedan'a kadar sürüldüler. İngiliz birlikleri 1917 yılı başında bekledikleri güce ulaştılar. Taarruza geçtiler. 11 Mart 1917'de General Maude yönetimindeki Britanya birlikleri Bağdat'a girerken Halil Paşa'nın komutasındaki Osmanlı askerleri Bağdat'ı boşalttı.

Osmanlı kuvvetlerinin Bağdat'ı geri alma teşebbüsü başarılı olamadı. Samerra'yı da ele geçiren Britanya ordusu, Musul'a doğru ilerlemeye başladı. Bağdat'ı geri almak için 6. Ordu'yla Halep'te kurulan 7. Ordu birleştirilerek General Falkenhayn komutasında Yıldırım Ordular Grubu kuruldu. Halep'te hazırlıklar sürerken, İngilizler Tikrit'e kadar ilerlediler.

Musul'da Britanya işgali

1918 yılında aldıkları takviyelerle iyice güçlenen Britanya birlikleri, petrol yataklarının bulunduğu Musul'a ulaşmadı. Ancak, Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasından sonra, 15 Kasım 1918 tarihinde, mütarekenin 7. maddesini dayanak göstererek Musul'a asker çıkardılar.^[8]^[9]^[10]^[10]^[11] 6. Ordu Kumandanı Ali İhsan Paşa General Marshall'ın Musul'un İngilizlere terkedilmesi isteğini reddetti. Aslında General Marshall kendi hükûmetinden mütareke gereği Musul'a girilmesi gibi bir emir almamış blöf yapıyordu. Ali İhsan Paşa önce direndi sonra İstanbul Hükûmeti'nden gelen emre uyarak Nusaybin'e geri çekildi ve Britanyalılar çarpışmadan Musul'a asker çıkarabildiler.^[12]

Stratejik değerlendirmeler

IV. Ordu Komutanı Cemal Paşa kaleme almış olduğu hatıralarında, Irak Cephesi bağlamında aşağıdaki değerlendirmeyi yapar^[13]:

"Küt-ül Amare'deki İngiliz ordusunun esir düşmesinden sonra, Irak ordusunun bir kısmının alınarak İran'da fetihlerle görevlendirilmesi, sonunda Bağdat'ın düşmesine sebep olmuştu. İşte şimdi de, Kudüs ve umumiyetle Filistin tehlikede iken, son kuvvetlerimizin Bağdat'ın geri alınmasına tahsis olunması, Kudüs ve Filistin ve belki bütün Suriye'nin düşman istilasına uğramasına yol açacaktı."

Kaynakça

Edward J. Erickson, Ottoman Army Effectiveness in World War I: a comparative study (Routledge, New York, 2007)

Notlar

^ Slot 2005, ss. 406–09
^ "آغا بطرس: سنحاريب القرن العشرين" (PDF). نينوس نيراري. 12 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ Ismael 1964.
^ Werda 1924.
^ "The French gave us 20,000 Lebel rifles, whilst several French officers, together with the few Russian officers who had remained behind, set about organisms our Assyro-Chaldean army, the numbers of which had grown to more than 20,000". 18 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024.
^ Erickson 2007, s. 154.
^ A naval history of World War I 1 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Paul G. Halpern, Routledge, 1995, ISBN 1-85728-498-4, s. 132.
^ Ana Britanicca Ansiklopedisi, Musul Maddesi
^ Büyük Oyunun Eski Perdesi, Doğu Güneydoğu ve Musul Üçgeni, (1918-1923) Yaşar Ertürk^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ ^a ^b Baybars, Ergün (1975). İstiklal Mahkemeleri. Bilgi. Konu için bak.: Mehmet Gönlübol ve Cem Sar Atatürk ve Türkiye'nin Dış Politikası, İstanbul, 1963. Ali Naci Karacan, Lozan, İkinci Baskı, İstanbul, 1971. Yusuf Hikmet Bayur, Yeni Türkiye'nin Harici Siyaseti, İstanbul, 1935. Salâhi R. Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politikası, TTK yay., Ankara, 1986
^ "Atatürk'ün Hatay Davası, Ercan Karakoç, Ahmet Yesevi Üniversitesi, s.99" (PDF). 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2009.
^ "Musul'u böyle kaybettik, Radikal". 20 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2009.
^ -, Cemal Paşa (2006). Kabacalı, Alpay (Ed.). Hatıralar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 215. ISBN 975-458-249-1.

Ayrıca bakınız

[Slot_2005_406-1] Slot 2005, ss. 406–09

[Senchar-2] "آغا بطرس: سنحاريب القرن العشرين" (PDF). نينوس نيراري. 12 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[FOOTNOTEIsmael1964-3] Ismael 1964.

[FOOTNOTEWerda1924-4] Werda 1924.

[5] "The French gave us 20,000 Lebel rifles, whilst several French officers, together with the few Russian officers who had remained behind, set about organisms our Assyro-Chaldean army, the numbers of which had grown to more than 20,000". 18 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024.

[6] Erickson 2007, s. 154.

[7] A naval history of World War I 1 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Paul G. Halpern, Routledge, 1995, ISBN 1-85728-498-4, s. 132.

[ana-8] Ana Britanicca Ansiklopedisi, Musul Maddesi

[erturk-9] Büyük Oyunun Eski Perdesi, Doğu Güneydoğu ve Musul Üçgeni, (1918-1923) Yaşar Ertürk^{[ölü/kırık bağlantı]}

[ergunbaybars1-10] Baybars, Ergün (1975). İstiklal Mahkemeleri. Bilgi. Konu için bak.: Mehmet Gönlübol ve Cem Sar Atatürk ve Türkiye'nin Dış Politikası, İstanbul, 1963. Ali Naci Karacan, Lozan, İkinci Baskı, İstanbul, 1971. Yusuf Hikmet Bayur, Yeni Türkiye'nin Harici Siyaseti, İstanbul, 1935. Salâhi R. Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politikası, TTK yay., Ankara, 1986

[karakoc-11] "Atatürk'ün Hatay Davası, Ercan Karakoç, Ahmet Yesevi Üniversitesi, s.99" (PDF). 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2009.

[12] "Musul'u böyle kaybettik, Radikal". 20 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2009.

[Cemal_Paşa_Hatıralar-13] -, Cemal Paşa (2006). Kabacalı, Alpay (Ed.). Hatıralar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 215. ISBN 975-458-249-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]