Himalayalar

Himalaya Dağları, dünyanın en büyük ve en yüksek sıradağları arasında zirveyi çeker. Asya'nın orta güney kısmında, doğu-batı doğrultusunda uzanır. Dünyanın en yüksek zirvesi Everest'i (8848 m) içine alır. Everest Tepesi, Nepal ile Tibet (Çin) sınırında yer alır. Everest tepesi Nepal'in sınırları içerisindedir. Himalayalar, levha tektoniği kuramına göre, iki kıtasal levhanın yani Hindistan levhası ve Asya levhasının çarpışması sonucu oluşmuştur ve bu oluşum hâlen devam etmektedir.

Himalayalar ve Everest Dağı kuş bakışı görünümü. Tibet Platosu istikametinden güney-güneydoğu üzerinden. (annotated version)

Pakistan, Hindistan, Çin, Nepal ve Butan'dan geçen 2400 km uzunluğundaki Himalaya dağ zincirinin buzulları, Asya'nın 9 büyük nehrini besliyor. 1,3 milyar insan, bu su yollarına bağımlı olarak yaşıyor. Verilere göre ise Himalayalarda sıcaklıklar, son 30 yıl içinde on yılda bir 0,06 ile 0,15 derece artmakta ve sıcaklıkların artmaya devam etmesi hâlinde 50 yıla kadar buzul ve karların tamamen erimesi bekleniyor.

Himalayaların oluşumu

Geç Prekambriyen ve Paleozoik dönemleri boyunca, Avrasya kıtasından Eski Tetis Okyanusu'yla ayrılan Hindistan alt kıtası, Gondwana kıtasının bir parçasıydı. Erken Karbonifer döneminde, Gondwana üzerine kıtasal riftleşme süreci başladı ve Erken Permiyen Dönemi'nde Yeni Tetis Okyanusu'nu oluşturdu. Böylelikle bugünün İran, Afganistan ve Tibet bölgelerinin bir kısmını oluşturan kıta parçaları Gondwana'dan ayrılarak kuzeye doğru sürüklendi. Daha sonra Norian (210 Ma) Dönemi'nde başlayan bir başka riftleşme süreci, Gondwana kıtasını ikiye ayırdı. Hindistan, Avustralya ve Antarktika ile birlikte Doğu Gondwana'yı oluştururken, Doğu ve Batı Gondwana'nın birbirinden arada okyanus kabuğunun oluşmasıyla ayrılması daha sonra gerçekleşti (160-155 Ma). Erken Kretase döneminde, Hindistan levhası Avustralya ve Anarktika'dan ayrıldı ve Güney Hint Okyanusu oluşmaya başladı (130-125 Ma).

Daha sonra Hindistan, Avrasya kıtası ile arasındaki okyanus kabuğu tüketilene kadar hızla kuzeye doğru sürüklenmeye başladı (84 Ma). Yaklaşık 6000 km^[1] yol kat ettikten sonra, okyanus kabuğu tüketilince bu sefer kıtasal kabuklar karşı karşıya geldi. Okyanus kabuğu, kıtasal kabuğa göre daha ince ve yoğun olduğundan, kıtasal kabuğun altına görece daha kolay batar. Ancak, kıtasal kabuklar karşılaştığında, bu kabuklar hemen hemen aynı kalınlıkta ve yoğunlukta olduğundan birbirlerinin altına kolayca batmazlar ve deformasyon meydana gelir. Hindistan ve Avrasya kıtalarının birbirlerine göre hızlarının 55 Ma^[2] civarında çok hızlıdan (18-19,5 cm/yıl) hızlıya (4,5 cm/yıl) düşmesinden, kıtasal kabukların bu zaman diliminde karşılaştıkları düşünülmekte. Yapılan ölçümler, tüm bu süreç boyunca Hindistan'ın kıtasal kabuğunda 2500 km^[3]^[4]^[5]^[6] kısalma olduğunu gösteriyor.

Bu kısalmayı açıklamak için çeşitli model mekanizmalar öneriliyor. Birincisi, Hindistan kıtasal kabuğunun kısmen de olsa Tibet'in altına batmış olabileceği yönünde. İkinci modele göre (Molnar & Tapponnier 1975), Hindistan çarpışma esnasında Avrasya kıtasını oluşturan kıtasal parçaları hareketlendirmiş ve bunların yanal olarak yolundan çekilmesini sağlayarak kendine yer açmış olabilir. Diğer bir modele göreyse (Şablon:Harvard alıntınb)^[7], çarpışmanın etkisiyle Hindistan'ın kıtasal kenarında oluşan bindirme faylar ve katlanmalar ile Tibet kabuğunun deformasyonu, bu kısalmanın bir kısmını karşılamıştır.

Kıtasal kabuktaki bu büyük miktarda kısalmada bu üç mekanizma da rol oynamış olmakla birlikte, Himalayaların yükselmesi, son mekanizmaya bağlıdır.

Dikkate değer Himalaya dağcıları

Nasuh Mahruki Everest'e çıkan ilk Türk'tür.
George Mallory (1886–1924) Everest Dağı'na ilk çıkış denemesi; kuzey yüzünde öldü.
Noel Odell (1890–1987) İngiliz. İlk tırmanış, 1936, Nanda Devi (Hindistan'daki en yüksek ikinci dağ), En yüksek doruk noktasında 1950 metreye kadar kaldı.
Bill Tilman (1898–1977) İngiliz. Nanda Devi'ye ilk tırmanış denemesi 1936. 1934'te, ilk kişi Nanda Devi mabedi içine girmeyi denedi.
Eric Shipton (1907–1977) İngiliz. Bill Tillman ile Nanda Devi mabedine ilk nüfuz eden. Khumbu Glacier üzerindeki Everest'e giden yolu keşfetti.
John Hunt (1910–1998) İngiliz. Everest Dağı seferinin lideri, 1953.
Tenzing Norgay (1914–1986) Nepalli Şerpa dağcı. Edmund Hillary'nin yanı sıra Everest'teki ilk dağcı.
Maurice Herzog (doğum. 1919) Sekizbinlik zirvelerden biri olan Annapurna'ya 1950'de tırmanan ilk kişi. Soğuk yakması dolayısıyla bütün ayak parmaklarını ve el parmaklarının çoğunu kaybetti. Tepeye 1970 yılına kadar tekrar tırmanılmadı.
Sir Edmund Hillary (1919–2008) Yeni Zelandalı dağcı ve kâşiftir, Tenzing Norgay'la ile birlikte Everest'e çıkan ilk kişi.
Tom Bourdillon (1924–1956) İngiliz Everest keşif heyetinin 1951, 1952 ve 1953'teki üyesi, Edmund Hillary ve Tenzing Norgay fethetmeden 3 gün önce Everest in zirvesine 300 fit yaklaştı.
Hermann Buhl (1924–1957) Nanga Parbat'a ilk tırmanış denemesi 1953 (Yalnız ve oksijensiz tamamlamıştır). Broad Peak'e ilk tırmanış denemesi. Chogolisa'dan düşüp öldü. Cesedi bulunamadı.
Willi Unsoeld (1926–1979) Birleşik Devletler. Everest'e ilk denemesi batı yüzünden, 1963. Kızı Nanda Devi Unsoeld 1976'da Nanda Devi'nin keşif seferinde öldü. Mount Ranier'de çığ düşmesi sonucu öldü, 1979.
Chris Bonington (doğum. 1934) Annapurna'ya ilk tırmanış denemesi (güney yüzü), Everest'e dört tırmanış denemesi.
Nawang Gombu (doğum. 1936) Hint dağcıdır. Everest'e iki defa tırmanmıştır. 1963 ve 1965.
Jim Whittaker (doğum. 1936) Birleşik Devletler. Zirveye tırmanan ilk Amerikalı.
Reinhold Messner (doğum 1944) İtalyan dağcı.Sekizbinliklerin bütün on dördüne tırmanan ilk insan.
Jerzy Kukuczka (1948–1989) Polonyalı dağcı. 10 yeni rota belirleyerek 14 sekizbinliğin hepsine diğerlerinden daha hızlı tırmanmıştır.
Nazir Sabri Pakistanlı dağcı. Tek denemede 2 sekizbinliği (Broad Peak ve Gasherbrum II) ilk tırmanan kişi.
Jaime Viñals Everest Dağı'na tırmanan ilk Orta Amerikalı kişi.^[8]
Casey Mackins İngiliz dağcıdır. Everest'e 1984'te Tibet'ten yeni bir rotadan oksijensiz tırmandı. Daha sonra 1990'da ünlü denizden zirveye keşfinde Nepal'den tırmanmıştır. Everest'e deniz seviyesinden başlayarak (Bengal Körfezi) tırmanan ilk kişidir.

Dikkate değer zirveler

Zirve ismi	Diğer adları ve anlamı	Yükseklik (m)	İlk tırmanış	Ülke	Notlar
Everest Dağı	Sagarmatha – "Gökyüzünün Alnı", Chomolangma veya Qomolangma – "Evren'in Anası"	8.848	1953	Çin, Nepal	Dünyanın en yüksek dağı, Nepal ve Tibet sınırında, Çin'de bulunur.
K2	Chogo Gangri	8.611	1954	Çin, Pakistan	Gilgit-Baltistan (Pakistan) ile Sincan Uygur Özerk Bölgesi (Çin) sınırında bulunur. Dünyanın 2. yüksek dağı ve yeryüzünde en zor tırmanılan dağlardan biri olarak kabul edilir.
Kangchenjunga	Kangchen Dzö-nga, "Büyük karın beş hazineleri"	8.586	1955	Hindistan, Nepal	Dünyanın 3. yüksek dağı, Hindistan'ın (Sikkim) en yüksek, Nepal'in de ikinci yüksek dağı.
Makalu	–	8.462	1955	Nepal	Dünyanın 5. yüksek dağı.
Dhaulagiri	Beyaz Dağ	8.167	1960	Nepal	Dünyanın 7. yüksek dağı.
Nanga Parbat	Nangaparbat zirvesi veya Diamir, "Çıplak Dağ"	8.125	1953	Pakistan	Dünyanın 9. yüksek ve tırmanması en tehlikeli dağlardan biri olarak kabul edilir.
Annapurna	"Harman Tanrıçası"	8.091	1950	Nepal	Dünyanın 10. yüksek dağı
Nanda Devi	"Saadet veren Tanrıça"	7.817	1936	Hindistan	Uttarakhand eyaletindedir

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Dèzes 1999.
^ Klootwijk et al. 1992.
^ Achache, Courtillot & Xiu.
^ Patriat & Achache 1984.
^ Besse et al. 1984.
^ Besse & Courtillot 1988.
^ Le Pichon, Fournier & Jolivet 1992.
^ "İlk Orta Amerikalı". 26 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2007.

Achache, José; Courtillot, Vincent; Xiu, Zhou Yao (1984). "Paleogeographic and tectonic evolution of southern Tibet since Middle Cretaceous time: New paleomagnetic data and synthesis". Journal of Geophysical Research. 89 (B12). ss. 10311-10340. Bibcode:1984JGR....8910311A. doi:10.1029/JB089iB12p10311.
Besse, J.; Courtillot, V.; Pozzi, J.P.; Westphal, M.; Zhou, Y.X. (18 Ekim 1984). "Palaeomagnetic estimates of crustal shortening in the Himalayan thrusts and Zangbo Suture". Nature. 311 (5987). ss. 621-626. Bibcode:1984Natur.311..621B. doi:10.1038/311621a0.
Besse, Jean; Courtillot, Vincent (10 Ekim 1988). "Paleogeographic maps of the continents bordering the Indian Ocean since the Early Jurassic". Journal of Geophysical Research. 93 (B10). ss. 11791-11808. Bibcode:1988JGR....9311791B. doi:10.1029/JB093iB10p11791. ISSN 0148-0227.
Dewey, J.F.; Cande, S.; Pitman III, W.C. (1989). "Tectonic evolution of the Indian/Eurasia Collision Zone". Eclogae geologicae Helvetiae. 82 (3). ss. 717-734.
Dèzes, Pierre (1999). "Tectonic and metamorphic Evolution of the Central Himalayan Domain in Southeast Zanskar (Kashmir, India)". Mémoires de Géologie. Doctoral thesis. Cilt 32. University of Lausanne. s. 149. ISSN 1015-3578. 2 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2007.
Molnar, P.; Tapponnier, P. (1975). "Cenozoic tectonics of Asia; effects of a continental collision". Science. 189 (4201). ss. 419-426. Bibcode:1975Sci...189..419M. doi:10.1126/science.189.4201.419. PMID 17781869.
Klootwijk, Chris T.; Gee, Jeff S.; Peirce, John W.; Smith, Guy M.; McFadden, Phil L. (Mayıs 1992). "An early India-Asia contact: Paleomagnetic constraints from Ninetyeast Ridge, ODP Leg 121". Geology. 20 (5). Geological Society of America. ss. 395-398. Bibcode:1992Geo....20..395K. doi:10.1130/0091-7613(1992)020<0395:AEIACP>2.3.CO;2.
Le Pichon, Xavier; Fournier, Marc; Jolivet, Laurent (1992). "Kinematics, topography, shortening, and extrusion in the India-Eurasia collision". Tectonics. 11 (6). ss. 1085-1098. Bibcode:1992Tecto..11.1085L. doi:10.1029/92TC01566.
Patriat, Philippe; Achache, José (18 Ekim 1984). "India-Eurasia collision chronology has implications for crustal shortening and driving mechanism of plates". Nature. 311 (5987). ss. 615-621. Bibcode:1984Natur.311..615P. doi:10.1038/311615a0.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Himalayalar ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Comprehensive Information about the mountains of Himalaya with links to good images
Harish Kapadia
The making of the Himalaya and major tectonic subdivisions
Geology of the Himalayan mountains16 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Birth of the Himalaya9 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Some notes on the formation of the Himalaya12 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Guide to the 8000 m peaks
Pictures from a trek in Annapurna (film by Ori Liber)^{[ölü/kırık bağlantı]}
Kumaon Himalayas
Adi Kailash - Himalayas

Koordinatlar: 28°00′N, 82°00′E

[FOOTNOTEDèzes1999-1] Dèzes 1999.

[FOOTNOTEKlootwijkGeePeirceSmith1992-2] Klootwijk et al. 1992.

[FOOTNOTEAchacheCourtillotXiu-3] Achache, Courtillot & Xiu.

[FOOTNOTEPatriatAchache1984-4] Patriat & Achache 1984.

[FOOTNOTEBesseCourtillotPozziWestphal1984-5] Besse et al. 1984.

[FOOTNOTEBesseCourtillot1988-6] Besse & Courtillot 1988.

[FOOTNOTELe_PichonFournierJolivet1992-7] Le Pichon, Fournier & Jolivet 1992.

[8] "İlk Orta Amerikalı". 26 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]