Ferisiler
Ferisi Yahudileri veya Ferisiler İkinci Tapınak Dönemi'nde (y.MÖ 515 - MS 70) İsrailoğulları içinde doğan bir Yahudi toplumsal hareketi, düşünce okulu ve siyasi grubudur. MS 70'te İkinci Tapınak'ın yıkılması ile birlikte Ferisilerin inançları Rabbani Yahudiliğin[Not 1] akîdelerinin, ibadetlerinin ve ibadetlerde okunan metinlerinin kökenini oluşturdu.
Ferisiler ve Sadukiler arasındaki ayrılığın kökeni İsrailoğullarının Mısır'daki ikameti kadar eskiye giden temellere dayanan ve İsrailoğulları toplumu içinde süregelen toplumsal ve dinî çatışmaların bir parçasıydı, bu çatışma ve uyuşmazlık Romalıların Filistin'i fethetmesiyle daha da alevlendi.[1] Başka bir çatışma Yunanlaşmayı savunan Yahudilerle, Yunanlaşma karşıtı olan İsrailoğulları arasında yaşanıyordu. Başka bir uyumsuzluk, İkinci Tapınak ve onunla ilgili ibâdetlere ağırlık verilmesini savunanlarla, Musevî dinî hukukuna ağırlık verilmesini savunanlar arasında yaşanıyordu. Diğer bir sorun ise Sadukilerin sadece yazılı Tanah'ın Tevrat bölümünün geçerliliğini savunmalarına karşılık, Ferisi Yahudilerinin Tevrat ile birlikte Ketuvim, Nevi'im ve -bugün Talmud, Mişna ve Gemara olarak bilinen- Yahudi sözlü hukukunun da dinî hukukun geçerli bir parçası olmasını savunmalarından kaynaklanıyordu. Sadukilerle, Ferisilerin ayrıldıkları hususlardan birisi de diriliş inancıydı. Sadukiler, mevcut kaynaklara göre, ölülerin dirileceğine inanmıyordu.[Not 2]
Kendisi de bir Ferisi Yahudisi olan Josephus (y. MS 37-100), Ferisilerin -Sadukilere nazaran- bütün halkın desteğini ve hayır duasını alan bir topluluk olduğunu ve daha seçkin bir topluluk olan Sadukilerin ise o kadar popüler olmadığını savunur. Ferisi Yahudileri, kutsal metinleri tevil etme işinde kendilerini Musevî dinî hukukunun yetkilendirdiğini savunurken, Sadukiler ise Süleyman zamanında ilk kez başrahiplik makamına atanan ataları Sadok zamanından beri geçerli olan başrahiplik geleneğine dair kuralları kendi savlarının dayanağı olarak öne sürüyorlardı.
Yahudilerin tarihsel kaynakları ve kendi metinleri dışında, ataları olan Ferisi Yahudilerine başlıca atıflar Yeni Ahit'te geçer. Yeni Ahit'e göre Ferisiler, Zekeriya oğlu Yahya ve Meryem oğlu İsa ile çatışma hâlindeydiler. Bâzı araştırmacılar tarafından Hristiyanlığın ikinci kurucusu[2][3] olarak kabûl edilen Tarsuslu Pavlus da bir Ferisi Yahudisi idi.
Kökenbilim
değiştirFerisi isminin kökeni Antik Yunanca Fariseos’tur [ Φαρισαῖος ]. Yunanca kelimenin kökeni olarak uzmanların baskın görüşü Aramice Parişa [ פְּרִישָׁא ] (çoğ. Parişayya [ פְּרִישַׁיָּא ] ) kelimesidir, "ayrılanlar" anlamına gelir.[4] Aramice kelime, İbranice'deki Paruş [ פָּרוּשׁ ] (çoğ. paruşim [ פְּרוּשִׁים ]) ile aynı kökenden gelir. Paruş, paraş [ פָּרַשׁ ] fiilinin edilgen isim fiil hâlidir.[5][6] Yunanca Fariseos'un Aramice Parişa'dan geldiği kesin olarak bilinmemekle birlikte, bilinen tek etimolojik açıklama olduğundan kabûl edilen baskın görüştür.
Kayıp İsa kitabının yazarı S. Koray Er, Ferisi ismi ile ilgili başka bir köken önermektedir. Ferisilerin ve Sadukilerin tam olarak ne zaman ortaya çıktığı bilinmemektedir. Er'in teorisine göre, Ferisilerin ortaya çıkışı Farsların (Perslerin) ülkeyi işgâli (Ahameniş İmparatorluğu) döneminde, onların âhiret inancından etkilenmeleriyle meydana geldi.[7] Sadukiler ise (Yunan) Helen kültürünün etkisi altındaydılar ve ölümden sonra dirilişe inanmıyorlardı. Farsların etkisi altında oldukları için Ferisiler bu adla anılır oldular.
Kaynaklar
değiştirFerisiler ve inançları hakkındaki en eski tarihsel kayıtlar dört kanonik incil ve Elçilerin İşleri kitabıdır. Bu kitaplarda, onların Tevrat'ı yorumlama şekilleri ve eskatolojik görüşleri tasvir edilmektedir. Ferisilerin, daha sonraki bir döneme ait tarih kaydında zikredilişleri, Josephus'un (MS 37-100) eserinde görülmektedir. Josephus, kendi devrindeki İsrailoğullarını dört düşünce okulu ya da dört mezhep olarak kategorize etmektedir. Mezheplerden birisi Essenilerdir. Esseniler, politika ile uğraşmayan bir topluluktur. Diğer bir mezhep olan Saddukiler, Ferisilerin baş muhalifi olan bir topluluktur. Josephus dördüncü bir düşünce okulunun daha var olduğunu belirtmektedir.[8] Bu devirde İsrailoğulları içinde zuhur etmiş olan diğer topluluklar, Erken Hristiyanlar ve Mısır'da Terapevte'dir.
Bir ikinci kanon kitabı olan 2. Makkabiler, İsrailoğullarının, Seleukos imparatoru IV. Antiokhos Epifanis'e karşı ayaklanmalarını ve MÖ 161'de Seleukos generali Nikanor'u mağlup etmelerini anlatmaktadır. Kitabın Ferisiler tarafından kaleme alındığına dair bir kayıt yoktur. Bununla birlikte, kitapta anlatılan bazı ameller ve inançlar, Ferisilerin mezhebinde ve inançlarında yer almaktadır. Bunlar ölüler için dua etmek, Hesap Günü inancı, azizlerin aracı olabildikleri inancı, şehitlerin faziletleridir.
Yehuda haNasi, MS 200 civarında, Ferisi tevillerinin dînî otorite niteliğindeki kanunlaştırması olan Mişna'yı derledi. Mişna'da geçen dînî otoritelerin çoğu MS 70'deki İkinci Süleyman Mabedi'nin yıkılışından sonra yaşamışlardır. Bu yüzden, Mişna, Ferisi Yahudiliğin Rabbani Yahudiliğe dönüşümü dönemini yansıtır. Mişna, Yahudiler için çok önemlidir. Zira, İkinci Mabed'in yıkılışı üzerine yok olma tehlikesi altına giren Ferisi sözlü geleneğinin, tek bir kanunî metin içinde derlenmiş ve gelecek kuşaklara aktarılmış hâlidir. Louis Jacobs'a göre, Rabbani Yahudilik kaynaklarında, ayırt edilebilir şekilde, Tapınak'ın MS 70'te yıkılışından önceki döneme ait Ferisilere ve öğretilerine dair doğrudan tanıklık içeren bir anlatı yer almamaktadır.[9]
Notlar
değiştir- ^ Bugünkü Yahudiler, Rabbani Yahudiliğin devamı olduğu için Yahudilik ve Rabbani Yahudilik kavramları ile günümüzde kastedilen, aynı topluluktur.
- ^ Bugünkü Yahudiler, Ferisilerin (ve daha sonraki adlarıyla Rabbani Yahudilerin) devamı olduğu ve Saduki toplumu günümüze ulaşamadığı için Sadukiler hakkındaki bilgilere sadece rakipleri olan Ferisilerin elinde kalan bilgilerden ulaşılabilmektedir. Ferisilerin, Sadukilerle sürekli çekişme hâlinde olduğu göz önüne alındığında, Sadukiler hakkında gelecek nesillere ne kadar tarafsız bilgi rivâyet ettiklerinin belirsizliği göz önünde bulundurulmalıdır.
Kaynakça
değiştir- ^ Jewish Virtual Library 21 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'de "The Dead Sea Scrolls, History and Overview 25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." makalesi; Erişim Tarihi: 22 Aralık 2015
- ^ Dwyer, John C.; Church History: Twenty Centuries of Catholic Christianity (Paulist Press, Temmuz 1985 ), s. 27.
- ^ Wrede, William; Paul; (çev. Edward Lummis; Londra: Philip Green, 1907); s. 179.
- ^ Hitchcock's Dictionary of Bible Names, "Pharisees 23 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."
- ^ Ernest Klein; A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language for Readers of English; Hayfa Üniversitesi: 1987; ISBN 965-220-093-X.
- ^ Strong's Concordance’ta (Strong'un Kutsal Kitap Fihristi’nde) 6567 no.lu İbranice kelime 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ S. Koray Er; Kayıp İsa; s. 16; Etkileşim Yayınları; İstanbul:Temmuz 2013; ISBN 978-605-131-454-9
- ^ Josephus; Antiquities of the Jews 19 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; 18.1 4 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Louis Jacobs; “Jacob Neusner, ‘The Rabbinic traditions about the Pharisees before 70’ 9 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.”; 1972