Burkina Faso
Burkina Faso, Afrika kıtasının batı bölümünde yer alan, denize kıyısı bulunmayan bir kara ülkesidir. Ülkenin sınır komşularını (kuzeyden saat yönünde ilerlendiğinde) Mali, Nijer, Benin, Togo, Gana ve Fildişi Sahili oluşturmaktadır. Geçmişte Fransa sömürgesi olan ülke 1960 yılında Yukarı Volta adı ile bağımsızlığa kavuşmuştur. Bağımsızlık sonrası dönemde siyasi belirsizlikler neticesinde darbeler yaşanmış, 4 Ağustos 1983 tarihinde Thomas Sankara önderliğinde devrim gerçekleştirilmiş, ülkenin ismi de devrim neticesinde Burkina Faso olarak değiştirilmiştir. Ülkenin başkenti Vagadugu'dur.
Burkina Faso | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
_-_BFA_-_UNOCHA.svg) | |||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Vagadugu 12°20′K 1°40′B / 12.333°K 1.667°B | ||||||||
| Resmî dil(ler) | |||||||||
| Etnik gruplar (2010)[1] | |||||||||
| Demonim |
| ||||||||
| Hükûmet | Askerî cunta altında üniter cumhuriyet[2] | ||||||||
| |||||||||
| Yasama organı | Ulusal Meclis | ||||||||
| Tarih | |||||||||
| |||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 274.200 km2 (74.) | ||||||||
• Su (%) | 0,1 | ||||||||
| Nüfus | |||||||||
• 2020 tahminî | 21.510.181[3] (58..) | ||||||||
• 2006 sayımı | 14.017.262 | ||||||||
• Yoğunluk | 64/km2 (137.) | ||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||||||
• Toplam | 46,077 milyar $ (109.) | ||||||||
• Kişi başına | 2.203 $[4] (169..) | ||||||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||||||
• Toplam | 16,082 milyar $ (119.) | ||||||||
• Kişi başına | 769 $[4] (168.) | ||||||||
| Gini (2020) | 38.9 orta | ||||||||
| İGE (2019) | 0.452 düşük · 182. | ||||||||
| Para birimi | Batı Afrika CFA frangı (XOF) | ||||||||
| Telefon kodu | 226 | ||||||||
| İnternet alan adı | .bf | ||||||||
Etimoloji
değiştirÜlkenin kurulu olduğu bölümler Fransa sömürgesi olduğu dönemlerde Volta nehrinin üst bölümünde kaldığı için Fransızcada Haute-Volta (Yukarı Volta) olarak adlandırılmış, bu isim bağımsızlık kazanıldıktan sonra da ülke ismi olarak kullanılmaya devam edilmiştir. 1983 yılında Thomas Sankara önderliğinde gerçekleştirilen devrim neticesinde Yukarı Volta'nın ismini onurlu insanların yaşadığı anayurt anlamına gelen "Burkina Faso" olarak değiştirilmiştir. Burkina Mossilerin dili olan Mòoré dilinde onurlu, bozulmayan anlamında kullanılırken, faso kelimesi de Dioula dilinde 'anavatan, baba ocağı (fa: baba, so: ev, köy) anlamına gelmektedir. Bu iki kelimenin birleştirilmesi ile ülke ismi oluşturulmuş ve günümüzde de kullanılmaktadır.
Tarih
değiştirÖn tarih
değiştirÜlkenin kuzey bölümünde yer alan Markoye'de 400.000 yıl öncesine ait kesme işlemlerinde kullanılan araç gereçler bulunmuştur.[5] Arkeolojik araştırmalar neticesinde Burkina Faso sınırları içerisinde 14.000 yıl öncesine dayanan yerleşim alanların olduğu belirlenmiştir. O dönem ülkenin özellikle kuzeybatı bölgelerinde yaşayan topluluklar avcı ve toplayıcı olarak hayatlarını sürdürmüşlerdir. O döneme ait keşifler 1973 yılında gerçekleştirilen kazı çalışmaları neticesinde belgelenmiştir. M.Ö. 3600 ile M.Ö. 2600 yılları arasında yerleşik hayata geçmeye başlayan topluluklar tarım alanında faaliyet göstermiş ve bu dönemlerde seramik ile demir objelerin kullanıldığı yapılan kazılar neticesinde ortaya çıkarılmış ayrıca bölgede yer alan çok sayıda mağara çizimleri de gün yüzüne çıkartılmıştır.[6][7][8]
Kolonileşme öncesi dönem
değiştirGünümüzde Burkina Faso'da yaşayan etnik grupların bir bölümü milattan sonraki dönemlerde belli köy toplulukları oluşturarak Burkina Faso topraklarında yaşamışlardır. Bu gruplar arasında en uzun süreli yerleşik etnik grubu olan Yonyoose etnik grubu, Dogon etnik grubu en önemlileri arasında yer almıştır. Yonyoose etnik grubu 15. yüzyıldan sonra güney bölgelerden gelen Mossi etnik grubu ile birliktelik oluşturarak asimile olmuştur. Gana'nın kuzeyinde gelerek kraliçe Yennenga önderliğinde bu bölgelere ulaşan Mossiler, Yennenga'nın oğlu Ouédraogo önderliğinde bölgede kurulan ilk ve en eski krallık olan Tenkodogo Krallığı'nı kurmuşlardır.[9] Bu dönemde Mossiler tarafından oluşturulan diğer krallıklar ise Ouagadougou Krallığı ve Yatenga Krallığı olmuştur.[10]
Fulbe etnik grubuna mensup toplulukların 1810 yılında ülkenin kuzey bölgesinde kurdukları Liptako Emirliği, doğu bölgesinde Gulmancema etnik grubunun kurduğu Gulmu Krallığı Burkina Faso topraklarında kurulan diğer yönetim bölgeleri olmuştur.
Kolonileşme
değiştir
Bugünkü Burkina Faso'nun kurulu olduğu bölgelere ilk gelen Avrupalı Alman Heinrich Barth olmuştur. Afrika kıtası üzerine yaptığı araştırmalar neticesinde kuzeyden gelerek Liptoko'ya ulaşmış, ziyaret ettiği Dori üzerinden Timbuktu'ya geçmiştir. 1884-1885 yılları arasında gerçekleştirilen Berlin Konferansı sırasında Fransa, Büyük Britanya ve Almanya'nın Sudan'ın batı bölgeleri için birbirleriyle girdikleri Afrika Talanı yarışı kapsamında Mossi yöneticileri ile gerçekleştirdikleri himaye altına alma çabaları sonuç vermemiş, bunun üzerine Fransa 1896 yılında askerî güçleri ile başkent Ouagadougou'yu alarak Mossi yöneticilerinin kaçmasını sağlamış ve bölgeyi kontrolü altına almıştır. Bu tarihten sonra yerel idareciler ile yapılan himaye anlaşmaları ile günden güne hakim olduğu bölgeleri çoğaltan Fransa günümüzde Burkina Faso'nun kurulu olduğu tüm bölgeyi kısa sürede sömürgesi olarak elde etmiştir. Bölge 1904 yılında Fransız Batı Afrikası içerisinde sömürge yönetim bölgesi olan Yukarı Senegal ve Nijer sömürge yönetiminin bir parçası olmuş, 1919 yılında ise Yukarı Volta adı altında bu yapıdan ayrılarak yine Fransız Batı Afrikası sömürge sistemine bağlı olarak yeni bir sömürge yönetim bölgesi olarak ilan edilmiştir. Yeni yönetim bölgesi vali Édouard Hesling başkanlığında gerekli ticari başarıları göstermeyerek 1932 yılında bölgenin komşu sömürge yönetim alanları olan Fransız Sudanı (günümüzde Mali), Nijer ve Fildişi Sahili sömürge yönetimleri arasında bölüştürülerek bu bölgelere ilave edilmiştir. Bölgenin bölüşülmesi neticesinde özellikle kıyı kesimlerinde ihtiyaç duyulan zorunlu iş gücünün, nüfus açısında yoğun olan Yukarı Volta nüfusu tarafından karşılanması planlanmıştır. Yukarı Volta askerleri I.Dünya Savaşı'nın yanı sıra II.Dünya Savaşı'nda da Fransız askeri olarak Tirailleurs sénégalais birliklerinde yer almışlardır.
Savaşların bitmesi neticesinde tıpkı diğer sömürge bölgeleri gibi Yukarı Volta'da Charles de Gaulle döneminde açıklanan yeni sömürge düzeni olan Fransız Birliği doğrultusunda yeniden yapılandırılmıştır. Özellikle Moogo naaba Koom II. önderliğindeki Mossiler Yukarı Volta'nın 1932 yılı sınırlarına yeniden kavuşturulması gerektiğini savunmuş, bölge 1947 yılında Fransa denizaşırı toprağı olarak kayda alınmıştır. Yıllar içerisinde siyasi hayatı şekillenen Yukarı Volta, 1948 yılından itibaren Paris'te yer alan parlamentoya vekil göndermiştir.
1950'li yıllar ile birlikte bağımsızlık düşünceleri dile getirilmeye başlanan Yukarı Volta'da, Fransa'nın 1956 yılında çıkardığı ve denizaşırı topraklarında reformları hedef alan loi-cadre Defferre yasası ile birlikte yerel hükûmetler daha fazla söz sahibi olur konuma gelmiştir. 1958 yılında gerçekleştirilen referandum neticesinde ülke Fransa ile işbirliği içerisinde olan özerk bir cumhuriyet statüsüne sahip olmuştur. Yukarı Volta 1960 yılında yaşanan Afrika Yılı kapsamında Fransa'dan bağımsızlığını ilan etmiştir.
Bağımsızlık
değiştir
5 Ağustos 1960 yılında bağımsızlığına kavuşan ülkede Maurice Yaméogo ilk devlet başkanı koltuğuna oturan isim olmuştur. Yaméogo, iktidarında kaynakların kullanımında savurgan bir siyaset izlemesi, ticari hedefleri yakalayamaması ve döneminde rüşvetin yaygınlaşması sonucu gerçekleşen halk ayaklanması sonucu Ocak 1966 yılında görevini bırakmıştır. O dönem için ordunun en tepesinde yer alan Sangoulé Lamizana ülkenin ikinci devlet başkanı olarak görevi devralmıştır. Askeri rejim idaresindeki Yukarı Volta'da 1970 yılında gerçekleştirilen referandum sonucu ülkede Ocak 1971 yılında yeni bir anayasa hayata geçirilerek ikinci cumhuriyet dönemi ilan edilmiştir. Bu olaydan sonra batı Afrika genelinde yapılan ilk çok partili parlamento seçimleri sonucu RDA partisinin temsilcisi Gérard Kango Ouédraogo başbakan olmuştur. İlerleyen dönemlerde yaşanan parti içi çekişmeler neticesinde yönetime yeniden el koyan ordu, Lamizana önderliğinde ulusal birlik hükûmetin oluşturulması ve yeni bir anayasanın hayata geçirilebilmesi için adımlar atmıştır. Bu gelişmeler neticesinde Lamizana 1978 yılında gerçekleştirilen seçimler neticesinde üçüncü cumhuriyet döneminin devlet başkanı olarak seçilmiştir. Lamizana devlet başkanı seçilmesinin sonrasında Joseph Conombo'yu başbakan olarak atamıştır. Ancak kurulan bu yeni hükûmette yaşanan iç sorunlar nedeniyle icraat gerçekleştirmekte sorunlar yaşamıştır. Ülke genelinde öğretmenlerin gerçekleştirdiği grev sonucu Saye Zerbo önderliğinde bir grup asker 25 Eylül 1980 yılında yönetime el koyarak darbe gerçekleştirmişler ve Lamizana'nın yerine Zerbo'yu devlet başkanı yapmışlardır.
Yukarı Volta'da 1980 yılında gerçekleştirilen askerî darbe neticesinde ordu içerisinde yer alan ve ülkenin bu durgun halinden memnun olmayan genç askerler ile kıdem olarak üstte yer alan ve iktidar mücadelesi veren daha eski askerler arasındaki iç çekişmeler sonucu kaos ortamı hakim olmuştur. Comité militaire de redressement pour le progrès national adını verdiği komite ile ülkeyi yöneten Zerbo, ülke içerisinde gösteri ve grev yapma hakkı gibi birçok uygulamaya yasak getirmesi neticesinde halk arasındaki popülaritesini hızlı bir şekilde kaybetmesine neden olmuştur. Aynı dönemde Thomas Sankara ülke genelinde önem kazanmaya başlamış, 7 Kasım 1982 yılında da gerçekleştirilen yeni bir askerî darbenin de önemli aktörü olarak gösterilmiştir. Gerçekleştirilen bu askerî darbe sonucu başkanlık hedefi olmayan Sankara'nın yerine Jean-Baptiste Ouédraogo ülkenin yeni devlet başkanı olmuştur. Askeri yönetim bir yandan yeni bir anayasa ile tekrar demokratik bir düzene geçişin hazırlıkları içerisinde bulunurken, Sankara o dönem batı karşıtı söylemleri ile ön plana çıkan Libya lideri Muammer Kaddafi ile yakın ilişkiler içerisinde bulunmuştur. Bu durum o dönem için iktidarını ayakta tutabilmek adına Fransa ve Afrika kıtasının düzenli ülkeleri ile olan bağlantılarını güçlendirmeye çalışan devlet başkanı Ouédraogos tarafından memnuniyetle karşılanmamış, gelişmeler sonucunda da Sankara tutuklanmıştır.[11] Yaşanan bu gelişmeler ordu içerisinde huzursuzluğa ve halk arasında da protestolara neden olmuş, yaşananlar neticesinde subay Blaise Compaoré kendisine bağlı birlikler ile Sankara'yı kurtarmak için başkente ilerlemiştir. Bu gelişmeler neticesinde 4 Ağustos 1983 tarihinde daha sonra devrim olarak adlandırılacak olan askerî darbe gerçekleştirilerek Sankara kurtarılarak iktidara getirilmiştir.
1983 devrimi
değiştirSankara, askeri rejim iktidarı döneminde sosyalist bir düzen benimsemiş, sosyal ve kalkınma alanlarında benimsediği politika ile kırsal kesimde yaşayanları şehirde yaşayan insanlar karşısında üstün tutmuş, kadınlara toplum içerisinde eşit haklar vermiştir. Bu gerçekleştirilenler ile Sankara toplumun radikal düzeyde değiştirilmesini ve yurt dışına bağımlılığı azaltmayı amaçlamıştır.[12] Ülkede 9-10 Ağustos 1983 tarihinde gerçekleştirilmeye çalışan karşı darbe girişimde ölenler olmuş, bu kayıplar ülke tarihinde bir askerî darbe neticesinde yaşanan ilk can kayıpları olarak kayıtlara geçmiştir. Yaşanan bu gelişme neticesinde Sankara Comités de défense de la révolution (CDR) (Türkçe: Devrimi Koruma Komiteleri) kurmuş, bu komitelerde ülke genelinde devrimin ilerleyişinin ve devamının garanti altına alınmasının sağlanması için çalışmışlardır. Yukarı Volta'da oluşturulan CDR'ler birçok kalkınma projelerinde yer alarak Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF gibi örgütlerinin de desteklediği çocuklara yönelik aşı kampanyalarına destek olmuş, halkın da katılımının sağlandığı demiryolu güzergahları inşa edilmiştir. Bu gelişmelerin yanı sıra devrimin başlangıç dönemlerinde karşı darbe girişiminde bulunan ya da bu grup içerisinde yer aldığı düşünülen kişiler tutuklanmış, devletin zirvesinde yer alan Sankara, Compaoré, Henri Zongo ve Jean-Baptiste Lingani bundan sonraki dönemlerde olumsuzluk yaşanmaması adına ülkeye yön vermişlerdir.
Sankara 2 Ekim 1983 tarihinde discours d’orientation politique (Türkçe: Siyasi Oryantasyon Konuşması) adını verdiği halka hitabında gerçekleştirilen devrimin hedeflerinden bahsetmiş, bu hedefler doğrultusunda emperyalizm ile birbirine bağlı burjuvazinin çalışan sınıf lehine etkisiz hale getirilerek, tarımsal alanda kendi kendine yeten bir ülke olma hedefleri açıklanmıştır. Bu hedefler doğrultusunda daha önce yerel otoriteler tarafından işletilen tüm araziler kamulaştırılarak devlet denetimine geçirilmiş, kadın ve erkek eşitliğine verilen önem doğrultusunda her iki kesimin de eşit haklara sahip olması ve toplumun her kesiminin okur yazar olması yönünde faaliyetler Sankara'nın önem verdiği diğer hususlar olmuştur. Ülkede oluşturulan tribunaux populaires de la révolution adı verilen devrim mahkemelerinde eski siyasiler rüşvet ve hazine paralarının harcanması gibi nedenlerle yargılanarak cezalandırılmıştır. Bu mahkeme kararlarına göre eski devlet başkanı Zerbo aldığı 15 yıl ceza ile en yüksek cezayı alan siyasi olmuştur. Bu mahkemeler tarafından verilen kararlar 1985 yılında kaldırılarak cezalar düşürülmüştür. Sankara 1984 yılında ülkesinin koloni dönemine ait izlerden kurtulabilmesi adına ülkenin ismini Burkina Faso olarak değiştirmiş, ülkenin bayrağını Pan-Afrikan renklerinden yeniden oluşturmuş, sözleri kendisine ait olmak üzere yeni ulusal marş bestelemiştir. Ülkede Mayıs 1984 tarihinde ülke tarihinde daha önce hiç olmamış bir şiddet ile yedi kişinin darbe girişiminde bulunması nedeniyle idam edilmesi ve aynı zamanda bağımsız bir gazete olan L'Observateur (günümüzde L'Observateur paalga) gazetesinin kundaklanması ve bunun neticesinde basıma ara vermesi halk arasında beklenmedik bir şok etkisi yaratmıştır.[13] Bu gelişmelerin yanı sıra 1985 yılında Mali ile sınırın küçük bir şeridi için yaşanan sınır anlaşmazlığı neticesinde Burkina Faso'nun Mali'ye saldırması ile ortaya çıkan Agacher Şeridi Savaşı (Noel Savaşı olarak da adlandırılan) sonucunda askerî güç olarak Mali ordusuna göre çok daha güçsüz olan Burkina Faso'nun başarısızlığı ile sonuçlanmış,[14] her iki ülke de daha sonra barış anlaşması imzalayarak başvuruda bulundukları Uluslararası Adalet Divanı'ndan çıkaran karara uyarak söz konusu şeridi kendi aralarında bölüşmüşlerdir. Yaşanan bu gerilimin merkezinde Sankara'nın Mali yönetimine karşı yönelttiği bölgenin ilhak çalışmaları ile birlikte Mali'de ABD emperyalizminin hizmetinde olmakla suçladığı Mali diktatörü Moussa Traoré'ye karşı devrim gerçekleştirilmesi amacı bulunmaktaydı. Yaşanan bu gelişmelerin ışığında Sankara kendisi ile aynı Pan-Afrika düşüncelerine sahip olan ve eski Gana devlet başkanı Kwame Nkrumah geleneklerini devam ettirmek isteyen Gana ile Mali'ye karşı Batı Afrika Birliği'ni oluşturmak istemiş, bu doğrultuda da Gana devlet başkanı ile görüşmeler gerçekleştirmiştir. Ülke sınırları dışında bu yönde birliktelik arayışları içerisinde olan Sankara, ülke içerisinde yaşanan siyasi tutuklamalar, CDR'nin siyasi gücü kötüye kullanılması, ölümlere kadar varan işkenceler nedeniyle sıkıntılı bir süreç yaşamış,[15] devrimin baskıcı hali halkın kendisine karşı olan olumlu düşünceler yerini umutsuzluğa ve öfkeye bırakmış, devrime olan inanışta bitme noktasına gelmiştir. Tüm bu yaşananlar çerçevesinde Sankara körü körüne dogmatizme bağlılık ile devrime ihanet ile suçlanmış, 15 Ekim 1987 tarihinde de Blaise Compaoré önderliğinde gerçekleştirilen darbe ile de çıkan çatışmalarda 30 kişi ile birlikte öldürülerek iktidarına son verilmiştir. Yapılan bu darbe sonucu Blaise Compaoré devlet başkanı olmuş, Sankara döneminde başlatılan Gana ile birlik olma faaliyetlerine de son verilmiştir.
Yakın tarih
değiştir
Compaoré iktidara geldikten sonra Zongo ve Lingani ile birlikte Front populaire (Türkçe: Halk Cephesi) oluşumu ile birlikte ülkeyi yönetmeye başlamıştır. Bu oluşum ile birlikte rectification (Türkçe: İyileştirme) adını verdikleri yeni kalkınma hareketi ile devrimin ruhuna uygun olarak siyasi çıkmazlara son verilmesi ve siyasi hayatın normalleştirilmesi amaçlanmıştır. Ancak tüm bu yaşananlar ve sonrasında hayata geçirilmeye çalışılanlar ülkede normalleştirme sağlamamış, kısa süre içerisinde başarısızlıkla sonuçlanan üç darbe girişimi yaşanmış, yaşanan bu istikrarsızlık ve baskılar sonucunda da aralarında 1989 yılında vurularak öldürülen Zongo ve Lingani'nin de bulunduğu ölüm olaylarının da yaşandığı gelişmeler meydana gelmiştir.[16] Dünya siyasi tarihinde 1990/91 döneminde yaşanana gelişmelere paralel olarak Burkina Faso'da da resmi bir demokrasiye geçilme adımları atılmış, Compaoré oluşturduğu yeni anayasayı 1991 yılında referanduma sunmuş ve referandum sonucu da kabul edilmiştir. Yeni anayasa sonrası gerçekleştirilen ilk genel seçimlerin muhalefet partileri tarafından boykot edilmesi sonucu seçimlere katılım oranı %27 ile çok düşük gerçekleşmiş ve bunun sonucunda da Compaoré seçim sonuçlarını meşrulaştıramamıştır. İlerleyen yıllarda ülkenin para birimi olan Batı Afrika CFA frangı gerçekleştirilen devalüasyona rağmen sosyal ve ekonomik istikrar sağlanmış, ülke genelinde sakin bir süreç yaşanmıştır. 1998 yılında gerçekleştirilen yeni genel seçimlerde Compaoré devlet başkanlığı görevi için bir kez daha yetki almış ancak bu süreç araştırmacı gazeteci Norbert Zongo'nun öldürülmesi neticesinde son bulmuştur ve ülke genelinde zaman zaman şiddete dönüşen protestolar gerçekleştirilmiştir. 2002 yılında gerçekleştirilen parlamento seçimlerinde iktidarda bulunan CDP mecliste birçok sandalyesini muhalefet partilerine kaptırmıştır. Compaoré tüm bu yaşananların ışığında birçok tartışmalara neden olan ve görev süresi ile ilgili düzenlemeyi içeren yeni anayasa değişikliği ile 2005 yılında yeniden devlet başkanlığı makamına oturmuştur.
Ülke içerisinde yaşanan bu gelişmelerin yanı sıra Burkina Faso ülke dışında diğer ülkeler ile de dönem dönem sorunlar yaşamıştır. Özellikle Liberya ve Sierra Leone'de yaşanan iç savaşlarda Burkina Faso'nun özellikle mühimmat ve elmas ticaretinde önemli rol aldığı ve bu ticaretten önemli gelir elde ettiği suçlamaların maruz kalmış, diğer ülke iç işlerinde muhalefeti ve ayrımcı grupları destekleyerek istikrarsızlık oluşturmakla itham edilmiştir. Bu tür suçlamaların yanı sıra Burkina Faso Afrika kıtasında oluşan birçok krizde arabulucu ve barış elçisi olarak görev almıştır.
Burkina Faso özellikle Fildişi Sahili'nde yaşanan iç savaş esnasında ülke tarihinin en zor dış siyasi krizi ile karşı karşıya kalmış ve Fildişi Sahili tarafından resmen ayrılıkçı gruplara destek olmak ile suçlanmıştır.[17] Bu suçlamalar ışığında Burkina Faso hükûmeti de özellikle Fildişi Sahili'nin kuzey bölgelerinde yaşayan ve sayıları milyonlar ile ifade edilen ve şiddete maruz kalan Burkina Faso vatandaşlarını korumak için askeri bir müdahalenin masada olduğunu da ifade ederek, yaşanan olayın dışında olmadığını ifade etmeye çalışmıştır. Tüm bu yaşananların sonucunda iki ülke ilişkilerinin normalleşmesi ve Ouagadougou Antlaşması ile de Fildişi Sahili'nde yaşanan iç savaşa son verilmesi Burkina Faso ve Compaoré'nin diploması başarısı olarak ifade edilmektedir.
Compaoré iç siyasette de yeni bir anayasa değişikliği planları yaparak görev süresini beşinci bir dönemi kapsayacak şekilde uzatma girişimlerinde bulunarak muhalefetin büyük tepkisini çekmiş, gelişmeler neticesinde 2014 yılı başlarında ülke genelinde büyük gösteriler gerçekleştirilmiştir.[18] 2014 Ekim sonunda gerçekleştirilen protestolar şiddet olaylarına dönüşmüştür.[19] Yeni anayasanın oylanacağı günden bir gün önce sendikalar ve muhalefet ülke genelinde gerçekleştirilecek bir grev çağrısı yapmış,[20] olayların dinmemesi üzerine de oylamanın yapılacağı 30 Ekim 2014 tarihin de ordu yönetime el koyarak parlamentoyu fesh ederek ülkenin idaresini ele aldığını açıklamıştır.[21] Yaşanan bu olaydan bir gün sonra devlet başkanı Compaoré görevi bıraktığını ve yeni seçimlerin 90 gün içerisinde gerçekleştirileceğini açıklamış,[22] bu açıklamadan kısa bir süre önce de ordu komutanı Nabéré Honoré Traoré ise yeni anayasal düzen on iki ay içinde yeniden kurulana kadar geçici bir hükûmetin görev başında olacağını bildirmiştir. Bu açıklama ile birlikte Traoré anayasaya uygun olarak devlet başkanlığı görevini de kendisinin yürüteceğini ifade etmiştir.[23] Bu açıklamaların yanı sıra devlet başkanlığı muhafız alayı albayı Yacouba Isaac Zida geçici hükûmet kurma görevinin kendisinde olduğunu açıklayarak Traoré'nin açıklamalarının geçerli olmadığını ifade etmiştir.[24] Ordu yönetimi 1 Kasım tarihinde yaptığı açıklama ile Zida'nın arkasında olduklarını bildirmiş, yönetime talip olan Traoré'de bildiriyi imzalayanlar arasında yer almıştır. Bu sürede görevi bırakan devlet başkanı Compaoré ise ülkeyi terk ederek Fildişi Sahili'ne kaçmıştır.[25]
17 Eylül 2015 tarihinde askeri kaynaklar ülkede yapılan radyo ve televizyon duyuruları ile yönetime el koyduklarını açıklamışlardır. Geçici hükûmetin başında yer alan başbakan Zida ile geçici devlet başkanı Kafando'nun tutuklanarak cezaevine gönderildiği bildirilmiştir. Darbeyi gerçekleştiren ve kendilerine Demokrasi İçin Ulusal Konseyi olarak adlandırılan grubun 27 yıllık iktidarının sonrasında 2014 yılında görevden uzaklaşmak zorunda kalan Compaoré'ye bağlı bir grup olduğu ifade edilmiştir. Darbeci grubun önderliğini Tuğgeneral Gilbert Diendéré üstlenmiştir. Yaşanan bu darbe girişimi sonrasında hem Birleşmiş Milletler hem de Avrupa Birliği açıklama yaparak darbenin bir an önce sonlandırılarak uluslararası alanda kabul edilen bir önceki geçici hükûmete görevin devredilmesi gerektiği bildirilmiştir.[26] Yönetimi darbe ile ele geçiren ordu 18 Eylül 2015 tarihinde yaptığı açıklamada tutuklanan devlet başkanı ve başbakan olmak üzere tüm hükûmet üyelerinin serbest bırakıldığını açıklamıştır.[27]
Yaşanan bu olayların arkasında 11 Ekim 2015 tarihi için planlanan yeni seçimlere Compaoré'ye yakınlığı ile bilinen adayların adaylığının kabul edilmemesi ile birlikte 1.200 kişilik devlet başkanlığı koruma muhafız alayının ortadan kaldırılacağının geçici hükûmet tarafından yakında zamanda açıklamasının olduğu ifade edilmektedir.[28]
Coğrafya
değiştir
Ülkenin toplamda sahip olduğu 3.193 km sınırın 306 km'si Benin, 584 km'si Fildişi Sahili, 549 km'si Gana, 1.000 km'si Mali, 628 km'si Nijer ve 126 km'si ise Togo ile oluşmaktadır.
Burkina Faso batı Afrika'nın iç kesimlerinde yer alan ve denize kıyısı olmayan bir kara ülkesi konumundadır. Burkina Faso'nun sahip olduğu 274.200 km²'lik ülke toprağının 400 km² alanı sulak alan durumundadır. Ülke konum olarak Nijer Nehri ile Sahra Çölü'nün güneyinde yer almaktadır. Ülkenin dörtte üçlük bir bölümü düz yüzeylerden oluşmaktadır. Burada söz konusu olan yüzeyler deniz seviyesinden 250 – 300 m yükseklikte bulunan düz ovaları meydana getirmektedir. Ülke topraklarının üzerinde bulunduğu plato çoğunlukla yer yer tepelerin ve dağ adalarının yer aldığı düzlüklerden, dağlardan ve erozyona direnen yer ile bağlantısı bulunmayan granit kayalardan oluşmaktadır. Ülkenin güneybatı bölümünün yer aldığı kısımlar kumtaşlarının birleşiminde oluşan yer yüzeyi ile kaplı olup, bu alanda 749 m ile ülkenin en yüksek noktasını da oluşturan Tena Kourou dağı yer almaktadır. Ülkenin en alçak noktasını ise 125 m ile Oti nehri oluşturmaktadır.
İklim
değiştirÜlkenin kuzeyden güneye doğru olan uzantısında Sahel ile Sudan kuşakları arasında yaşanan geçiş kendisini bitki örtüsü üzerinde de göstermektedir. Kuzey bölgelerde yer alan Sahel kuşağı ülke topraklarının %25'i üzerinde etkili olmaktadır. Bu bölgelerde genel itibarıyla kurak bir iklim hakimdir. Yıl boyunca neredeyse iki aydan daha az bir süre yağan yağmur bıraktığı ortalama yağış miktarı ile 300 mm'nin altındadır. Ülkenin geri kalan bölümünün büyük bir bölümünde Sudan-Sahel iklimi hakimdir. Bu iklimde yağmur dönemleri dört ila beş ay arasında sürmektedir. Ülkenin güney bölgelerinde hakim olan Sudan kuşağında ise yağmur sezonu altı ay kadar sürebilmekte ve yıllık ortalama 1300 mm yağış bırakabilmektedir. Ülke genelinde hava sıcaklıkları 25 °C ila 30 °C arasında yer almakta olup, yine ülke genelinde bugüne kadar ölçülen en düşük ve en yüksek sıcaklıklar 5 °C (1971) ile en düşüğü ve 46 °C (1975) ile en yükseği olmak üzere Markoye'de ölçülmüştür. Burkina Faso genelinde Mart ve Nisan ayları sıcaklıkların en yüksek değerlerde ölçüldüğü, Ocak ve Şubat ayları ise ülke genelinde hava sıcaklıkların en düşük değerde ölçüldüğü aylar konumundadır.
Bitki örtüsü ve yaban hayat
değiştir
Ülke genelinde 2067 farklı bitki türü bulunmaktadır.[29] Bu bitki türlerin çoğunluğunu ise Poaceae ve Faboideae bitkileri oluşturmaktadır.[30] Doğal ortamda yetişen birçok bitki türü hammadde, hayvan yemi, gıda ya da tıbbi alanda kullanılmaktadır. Burada özellikle ülke genelinde sık görülen Baobab, Néré, Karité, Demirhindi gibi ağaç türleri bu tür kullanımlarda önemli bir yer kaplamaktadır.
Sahel ile Sudan kuşakları arasında yer alan ülkede bu kuşaklar arasındaki geçişler bitki örtüsü üzerinde de kendisini göstermektedir. Özellikle yıllık ortalama yağış miktarına göre belirginleşen farklılıklara göre ülke kuzeyinde kurak bir yer yüzeyi bulunmaktadır. Sahel kuşağında dikenli çalıların hakim olduğu bitki örtüsü gözlemlenmekte olup, seyrek aralıklarla Baobab, Ziziphus mauritiana gibi ağaçlar ile Yabani kimyongiller gibi bitkiler yer almaktadır. Ülkede yağışların diğer bölgelere göre daha çok olduğu güney bölgelerde ise Akasya ağaçları, sık çalılıklar, Combretaceae gibi bitki türleri ile geniş çayırlık alanlar bulunmaktadır. Ülkenin güneyine doğru ilerledikçe ağaçlar sıklaşarak korular, ormanlık alanlar oluşturmaktadır. Bu bölgelerde yine aynı şekilde nehir boyunca oluşan ağaçlık alanlar görülebilmektedir.
Ülke yaban hayat açısından zengin bir konumda bulunsa da, son yıllarda nüfus baskısı ve tarımsal alanların artması nedeniyle yaşam alanları kısıtlanan yaban hayvan türlerini tehlike altına almaktadır. Günümüzde ülke genelinde fil, su aygırı, antilop, maymun türleri, leopar gibi yaban hayvanları gözlemlenmekte olup, zürafa ve çita gibi memeli hayvanlar yaşanan sorunlar nedeniyle bu ülkede artık gözlemlenememektedir. Burkina Faso genelinde ayrıca 495 farklı kuş türü tespit edilmiş olup, deve kuşu, leylek, şahin gibi elliye yakın yırtıcı kuş, boynuzgaga, yalıçapkınıgiller ve arı kuşugiller türleri bunlardan birkaç tanesini oluşturmaktadır. Ülkede bulunan timsah ise halk tarafından genellikle kutsal olarak kabul edilmekte olup, nehirlerde ve mares olarak adlandırılan sulak alanlarda yaşamaktadır.
Nüfus
değiştirBurkina Faso'da son olarak 2006 yılında gerçekleştirilen resmi sayım sonuçlarına göre 14.017.262 nüfus tespit edilmiştir. 2006 yılından sonra bir daha resmi sayım gerçekleştirilmemiş olup, 2018 tahmini sayım sonuçlarına göre 19,742,715 nüfus belirlenmiştir. Ülke içerisindeki nüfus yoğunluğu 61 kişi/km² düzeyindedir. Ülke nüfusunun büyük bir bölümü başkentte ve ülkenin batısında yer alan Bobo-Dioulasso şehrinde yaşamaktadır.
Burkina Faso genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre nüfusun %63,91'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %3,16'sı 65 yaş ve üzerindedir.[31]
0-14 yaş: %43.58 (erkek 4,606,350/kadın 4,473,951)
15-24 yaş: %20.33 (erkek 2,121,012/kadın 2,114,213)
25-54 yaş: %29.36 (erkek 2,850,621/kadın 3,265,926)
55-64 yaş: %3.57 (erkek 321,417/kadın 423,016)
65 yaş ve üzeri: %3.16 (erkek 284,838/kadın 374,057)
Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %31,9 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre %2,53 düzeyindedir.[31]
Etnik gruplar
değiştir
Ülke genelinde en büyük etnik grubu nüfusun %40'ı ile Mossi etnik grubu oluşturmaktadır. Nüfusun geri kalan kısmını ise birçok etnik grup paylaşmakta olup, burada da Bobolar (%14), Senufolar (%9), Gurmalar (%8) en yüksek nüfus oranına sahip diğer etnik grupları oluşturmaktadırlar.[32]
Ülke genelinde daimi olarak 3200 Fransa vatandaşı da yaşamakta olup, bu sayı projeler kapsamında yardım kuruluşları adına ülkeye gelen Fransızlar ile birlikte 20.000 kişiyi bulabilmektedir.[33] Burkina Faso'da ayrıca Lübnan'dan gelen yaklaşık 600 kişilik bir topluluk da yaşamaktadır.[34]
Dil
değiştirÜlkenin Fransa sömürgeciliğinden kurtularak bağımsızlığını ilan etmesi sonucu ülkenin resmi dili koloni ülkesi Fransa'nın dili olan Fransızca seçilmiştir. Son dönemde Fransızca kullananların oranı artsa da bu dili anadili olarak konuşanlar ülke genelinde azınlıkta bulunmaktadırlar. Ülke genelinde yerel diller olan Mòoré, Fulfulde ve Dioula dilleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle ülkenin batı bölgelerinde Dioula dili hem günlük hayatta hem de ticari hayatta yoğun olarak konuşulmaktadır. Bu yerel dillerin haricinde Arapça da ticari hayatta kullanılmakta olup, Bissa, San, Boboda, Gurma, Lobiri, Koromfe ve Bwamu gibi Nijer-Kongo dilleri de ülkenin geri kalan kısımlarında yaygın bir şekilde konuşulmaktadır.
Din
değiştir
Burkina Faso genelinde yerel etnik dinlere inananların oranı günümüzde de yüksek oranda gözlemlenebilmektedir. Yerel dinlere inananların oranı %9 seviyesinde bulunmaktadır. Mossilerin yerel dininde tanrı olarak kabul edilen Wẽnde dünyayı yarattıktan sonra yeniden insan olarak dünyaya geri geldiği inancı hakimdir. Söz konusu ilahın çeşitli dönemlerde de farklı mekanlarda farklı boyut ve şekillerde dünyada bulunduğuna inanılmaktadır.[35]
Ülke genelinde uzun süre Mossilerin kuzeyden başlayarak yayılan İslamiyete direnci 18. yüzyılda Mossi krallığı olan Wogodogo Krallığı'nın kralı Moogo naaba Doulgou'nun İslamiyeti seçmesi neticesinde kırılmış ve ülke genelinde İslami inançlara göre yaşamını idame ettirenlerin oranında artış gözlemlenmiştir. Günümüzde ülkede hakim olan din İslamiyet olup, nüfusunun yaklaşık %64'ü bu inanca göre yaşamını sürdürmektedir. Hristiyan dinine inananların oranı %26,3 düzeyinde olup, toplam nüfusa oranla Katolik mezhebine mensup Hristiyanların oranı %20,1 Protestan mezhebine mensup olanların orası ise %6,2 seviyesindedir.
| Din | Oran |
|---|---|
| İslam | %63,8 |
| Katolik | %20,1 |
| Protestan | %6,2 |
| Yerel din | %9 |
Eğitim
değiştir
Burkina Faso'da 15 yaş ve üzerinde olan nüfusta okuma yazma bilenlerin oranı 2007 tahmini verilerine göre %28,7 seviyesindedir. Bu oran erkeklerde %36,7 iken, kadınlarda %21,6 seviyesindedir.[31] Ülkede ilkokul altı yıl sürmekte olup, okullarda kullanılan dil Fransızcadır. Bu durum kabilelerinde sadece kendi yerel dillerini öğrenen birçok çocuğu okullardan uzak tutmaktadır.[36][37] Ülke genelinde devlet okullarının yanı sıra özel okullar ile Katolik Kilisesi'nin yönetiminde olan okullar bulunmakta olup, bu okullar genel olarak ücretsiz eğitim sunmaktadırlar.[38] Ancak okullar burada kayıt ve idari gider adı altında talep ettikleri ücretler nedeniyle ücretsiz eğitimin dışına çıkabilmekte, bu sebepten dolayı da bu ücretleri karşılayamayacak konumda olan ailelerin çocuklarının da okula gitmemesine ayrı bir sebep oluşturmaktadır. Eğitim öğretim döneminde gerekli olan defter ve kitap ihtiyaçları da aileler tarafından karşılanan ülkenin belli bölgelerinde yapımı düşünülen okullar için de o bölgede yaşayan nüfustan yardım yapması talep edilebilmektedir. Belli okullarda sınıf mevcudiyeti 120 kişiye kadar çıkan ülkede, okulların birçoğunda da elektrik ve su bağlantıları bulunmamaktadır.[38]
Siyaset
değiştirSiyasi sistem
değiştir
Ülkede 1991 yılında kabul edilen anayasa ile birlikte ülke tarihinin dördüncü cumhuriyeti oluşturulmuştur. Burkina Faso'daki mevcut başkanlık sistemi Fransa modelini baz almaktadır. Kasım 2005 tarihinde gerçekleştirilen ve devlet başkanı Blaise Compaoré'nin oyların %80,4'ünü alarak üçüncü kez göreve seçildiği seçimler, muhalefetin boykot etmediği ilk seçimler olarak kaydedilmiştir. Compaoré 2000 yılında gerçekleştirdiği anayasa değişikliği ile iki dönem devlet başkanlığı sonrası bir iki dönem daha hakkı elde etmiş ve 21 Kasım 2010 yılında gerçekleştirilen devlet başkanlığı seçimlerinde dördüncü dönem yönetim hakkını da elde ederek seçimleri kazanmıştır. Ülkenin başbakanı devlet başkanı tarafından atanmakta olup, son olarak 18 Nisan 2011 ile 30 Ekim 2014 tarihlerinde Luc-Adolphe Tiao bu görevi üstlenmiştir. Burkina Faso'da parlamento seçimleri her beş yılda bir gerçekleştirilmekte olup, günümüzde parlamento da mevcut olan 127 sandalyenin 70 tanesi hükûmet partisi olan Congrès pour la démocratie et le progrès (CDP)'ye aittir.
Devlet başkanları
değiştirÜlkede Président du Faso olarak adlandırılan devlet başkanı, her beş yılda bir seçilmekte olup, bu görevi en fazla iki kere üst üste gerçekleştirebilmektedir. Burkina Faso tarihinde devlet başkanı olmuş kişiler şu şekildedir:
| İsim | Görev dönemi |
|---|---|
| Maurice Yaméogo | 5 Ağustos 1960 - 3 Ocak 1966 |
| Sangoulé Lamizana | 3 Ocak 1966 - 25 Kasım 1980 |
| Saye Zerbo | 25 Kasım 1980 - 7 Kasım 1982 |
| Jean-Baptiste Ouédraogo | 7 Kasım 1982 - 4 Ağustos 1983 |
| Thomas Sankara | 4 Ağustos 1983 - 15 Ekim 1987 |
| Blaise Compaoré | 15 Ekim 1987 - 31 Ekim 2014 |
İç siyaset
değiştirÜlke genelinde birçok muhalefet partisi olması sebebiyle devlet başkanı Blaise Compaoré'ye karşı herhangi bir güç oluşturulamamış ve iktidar ele alınamamıştır. Alliance pour la Démocratie et la Fédération – Rassemblement Démocratique Africain (ADF-RDA), Union nationale pour la démocratie et le développement (UNDD), Parti pour la démocratie et le progrès/Parti socialiste (PDP/PS) gibi önemli muhalefet partilerinin yanı sıra Sankara'nın ideolojilerini benimsemiş birçok parti mecliste temsil edilmektedir.
Dış siyaset
değiştirÜlke eski koloni sahibi olarak Fransa ile iyi ilişkiler içerisinde yer almaktadır. Özellike Fildişi Sahili'nde yaşanan iç savaş ve sorunlar neticesinde Fransa ile daha yakın bir ilişki benimsenmiştir. Burkina Faso, Muammer Kaddafi döneminde Libya ile de sıkı diplomatik ilişkiler içerisinde bulunmuş, günümüzde de Çin ve Almanya ile de önemli diplomatik ilişkiler içerisinde yer almaktadır.
Ordu
değiştirForces armées nationales olarak adlandırılan Burkina Faso ordusu 1960 yılında kurulmuş olup, güncel olarak bünyesinde 10.800 personel bulundurmaktadır. Ülkenin bağımsızlığını kazanması neticesinde 1961 yılında orduda emir komuta koloni ülkesi Fransa tarafından Burkina Fasolu yetkililere devredilmiştir. Süreç içerisinde Burkina Faso ordusu gerçekleştirdiği askerî darbeler ile yönetime el koyarak ülke idaresini ele almışlardır. Ayrıca 1980'li yıllarda Mali ile de Agacher Şeridi Savaşı kapsamında karşı karşıya gelen ordu, burada yaşanan kısa süreli çatışmalarda yer almıştır.
Ordu, komşu ülke Fildişi Sahili'nde yaşanan iç savaş neticesinde söz konusu ülkenin özellikle kuzey bölgelerinde yaşanan Burkina Faso vatandaşlarının haklarını korumak için ordunun savaşa dahil olabileceğini ifade etmiştir. Bu yaşanan süreçte de Fildişi Sahili'de Burkina Faso'nun ayrılıkçı gruplara destek vererek mühimmat sağladığı iddiasında bulunmuştur.
İdari yapılanma
değiştirBurkina Faso kendi içerisinde 13 yönetim bölgesine (region) ayrılmıştır. Söz konusu bölgeler kendi içerisinde 45 ile, iller ise yine kendi içerisinde 350 ilçe ve belediyeye ayrılmış konumdadır. Yönetim bölgeleri, iller, ilçeler ve belediyeler yerel yönetimde kendi kendilerine idare etme hakkı bulunmakla birlikte aynı bölge, il, ilçe ve belediye isimleri ile devletin temsilcileri de bu yapıya paralel olarak yönetim kademesinde yer almaktadır.
| Harita | Nr | Bölge | Bölge başkenti | İller |
|---|---|---|---|---|
|
1 | Boucle du Mouhoun | Dédougou | Balé, Banwa, Kossi, Mouhoun, Nayala, Sourou |
| 2 | Cascades | Banfora | Comoé, Léraba | |
| 3 | Centre | Vagadugu | Kadiogo | |
| 4 | Centre-Est | Tenkodogo | Boulgou, Koulpélogo, Kouritenga | |
| 5 | Centre-Nord | Kaya | Bam, Namentenga, Sanmatenga | |
| 6 | Centre-Ouest | Koudougou | Boulkiemdé, Sanguié, Sissili, Ziro | |
| 7 | Centre-Sud | Manga | Bazèga, Nahouri, Zoundwéogo | |
| 8 | Est | Fada N’Gourma | Gnagna, Gourma, Tapoa, Kompienga, Komondjari | |
| 9 | Hauts-Bassins | Bobo-Dioulasso | Houet, Kénédougou, Tuy | |
| 10 | Nord | Ouahigouya | Loroum, Passoré, Yatenga, Zondoma | |
| 11 | Plateau-Central | Ziniaré | Ganzourgou, Kourwéogo, Oubritenga | |
| 12 | Sahel | Dori | Oudalan, Séno, Soum, Yagha, | |
| 13 | Sud-Ouest | Gaoua | Bougouriba, Ioba, Noumbiel, Poni |
Ulaşım
değiştirDemiryolu
değiştirBurkina Faso'da Abidjan - Nijer Hattı olarak adlandırılan bir adet demiryolu hattı bulunmakta olup, bu hat Fildişi Sahili'nin liman ve ticaret kenti Abidjan ile başkent Ouagadougou'yu birbirine bağlamaktadır. Fildişi Sahili'nde yaşanan iç savaş sıkıntısı nedeniyle kara ülkesi olan Burkina Faso için sıkıntılı geçen bu süreç hattın ülkenin özellikle ticari ürünlerini deniz yollarına ulaştırılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Güncel olarak da bu hatta hem yük hem de yolcu taşımacılığı gerçekleştirilmektedir. Sankara döneminde hattın uzunluğu burada bulunan yeraltı zenginliklerini daha kolay taşıyabilmek adına her ne kadar Kaya şehrine kadar uzatılması için gerekli çalışmalar gerçekleştirildiyse de, bu faaliyetler Sankara döneminin son bulması ile sonlandırılmıştır.
Havayolu
değiştirÜlke genelinde var olan 33 havaalanından sadece 2 tanesinin pisti asfaltlanmış konumdadır. Başkent Vagadugu'da bulunan ve aynı zamanda ülkenin en büyük havaalanı konumunda olan Vagadugu havaalanı ile Bobo-Dioulasso'da bulunan havaalanı ülkenin uluslararası standartlara uygun iki havaalanını oluşturmaktadır.
Ülke, merkezi başkent Vagadugu'da bulunan Air Burkina ismi ile bir adet ulusal havayolu şirketine sahiptir. Şirket 17 Mart 1967 yılında Air Volta ismi ile kurulduktan sonra Fransa menşeli firmalar tarafından gerçekleştirilen uçuşları gerçekleştirmeye başlamış, şirket ismi ise daha sonra ülkede gerçekleştirilen Sankara devrimlerine uygun olarak devletleştirilerek bugünkü adını almıştır. Burkina Faso'nun da katılımcılarından biri olarak Fransa ile birlikte birçok Afrika ülkesi tarafından birlikte işletilen Air Afrique havayolu şirketinin maddi sıkıntılar sonucu 2002 yılında iflas etmesinin de etkisi ile Air Burkina şirketinin bir kısmı 2001 yılında özelleştirilmiştir.
Air Burkina havayolları yurt içi uçuşlarının yanı sıra yedi farklı ülkeye karşılıklı uçuşlar düzenlemektedir. Yurt dışı uçuşlarını gerçekleştirildiği ülkeler şu şekildedir: Benin, Fildişi Sahili, Gana, Mali, Nijer, Senegal ve Togo[39]
Karayolu
değiştir
Ülke genelinde 12.506 km karayolu bulunmakta olup, bunların 2.001 km'si asfaltlanmış konumdadır. Dünya Bankası'nın 2001 yılında yaptığı değerlendirmede Burkina Faso ulaşım ağı özellikle bölge ülkeleri olan Mali, Fildişi Sahili, GAna, Togo ve Nijer'e bağlantıları ile iyi olarak değerlendirilmiştir.[40]
Ülke genelinde bulunan devlet yolları şu şekildedir:
| Kısaltma | İsim | Güzergâh | Uzunluk |
|---|---|---|---|
| N1 | Vagadugu - Bobo-Dioulasso | 360 km | |
| N2 | Vagadugu - Tou - Mali sınırı | 240 km | |
| N3 | Vagadugu - Yatako - Nijer sınırı | 310 km | |
| N4 | Vagadugu - Kantchari - Nijer sınırı | 400 km | |
| N5 | Vagadugu - Pô - Gana sınırı | 160 km | |
| N6 | Vagadugu - Léo | 160 km | |
| N7 | Bobo-Dioulasso - Dangouadougou - Fildişi Sahili sınırı | 160 km | |
| N8 | Bobo-Dioulasso - Koloko - Mali sınırı | 120 km | |
| N9 | Bobo-Dioulasso - Faramana - Mali sınırı | 120 km | |
| N10 | Bobo-Dioulasso - Ouahigouya | 360 km | |
| N11 | Batie - Orodara | 315 km | |
| N12 | Pâ - Kodiénou - Fildişi Sahili sınırı | 240 km | |
| N13 | Yako - Léo | 320 km | |
| N14 | Koudougou - Djibasso - Mali sınırı | 300 km | |
| N15 | Balmen - Ouahigouya | 320 km | |
| N16 | Koupela - Baloko - Togo sınırı | 150 km | |
| N17 | Toédin - Sanga - Togo sınırı | 220 km | |
| N18 | Tatarko - Madiagdune - Benin sınırı | 340 km | |
| N19 | Madiagdune - Kantchari | 120 km | |
| N20 | Léo - Djipologo | 130 km | |
| N21 | Koudougou - Loroni - Mali sınırı | 200 km | |
| N22 | Vagadugu - Diguel - Mali sınırı | 280 km |
Ekonomi
değiştirBurkina Faso dünyanın en fakir ve az gelişmiş ülkelerinden biri konumundadır. Ülke HIPC (Heavily Indebted Poor Countries) (Türkçe: Gelişmekte olan yüksek borçlu ülkeler) ülkelerden biri olarak kabul edilmektedir. 2005 yılında Dünya Bankası ve IMF HIPC borçların yeniden yapılandırılması kapsamında ülkenin dış borçlarının silinmesi kararlaştırılmıştır. Burkina Faso İnsani Gelişim Endeksi 2013 raporuna göre 187 ülke içerisinde 181. sırada yer almıştır.
Ülkede Satın alma gücü paritesine göre Gayrisafi yurt içi hasıla 2013 tahmini verilerine göre 26,51 milyar Dolar seviyesinde olup, bu değere göre kişi başı düşen gelir 1.500 Dolar seviyesindedir.[41]
Tarım
değiştirÜlke nüfusunun yaklaşık olarak %90'ı şahsi tüketim ve kullanım için tarımsal ürünler ekmektedir. Bu ekilen ürünlerin çoğunluğunu darı, mısır, sorgum ve pirinç oluşturmaktadır. Ülkenin güney kesimlerinde bu ürünlere ek olarak ayrıca manyok, yam ve şeker kamışı ekimi de gerçekleştirilmektedir. Burkina Faso'nun ihracatını gerçekleştirdiği ürünlerin başında ise fıstık ve pamuk gelmektedir.
Ülke genelinde yaşanan elverişsiz iklim şartları tarımsal ürünlerin ekiminde ve mahsulün toplanmasında zorluklar yaşatabilmektedir. Belirli dönemlerde yaşanabilen uzun kuraklık dönemleri özellikle kuzey bölümlerinde kıtlık sorunlarını beraberinde getirmektedir.
Her ne kadar Burkina Faso pamuğunun kalitesi yüksek düzeyde de olsa gelişmiş sanayi ülkelerinden gelen yüksek sübvansiyonlar nedeniyle dünya pazarlarına ihracatında sorunlar yaşanabilmektedir.[42] Bu nedenlerden dolayı ülkenin pamuk ticareti ABD ve AB tarafından sağlanan sübvansiyonlarla ilerlemektedir. Dönemin devlet başkanı Blaise Compaoré Afrika pamuğunun dünya pazarlarına ulaştırılamama durumdan rahatsız olan diğer Afrika ülkeleri ile birlikte toplantılar gerçekleştirmiş, sübvansiyonların kaldırılması yönünde girişimlerde bulunmuştur. Burkina Faso ekonomisi gerçekleştirilen ihracatın %50'sini pamuğun oluşturması nedeniyle dünya piyasasında gerçekleşen dalgalanmalardan olumsuz yönde etkilenebilmektedir.
2005 yılında başlatılan yeni bir proje ile buğday ekimine geçilmiştir. Bu proje ile dış ülkelere olan bağımlılığın azaltılması ve uzun vadede de buğday ihracatının başlatılması amaçlanmıştır.[43]
Maden
değiştirÜlke toprakları içerisinde bulunan çok az yeraltı madeni gün yüzüne çıkarılabilmektedir. Bu madenlerin başında altın ve mangan gelmektedir. Yeraltı zenginliklerinin genelde ulaşım ağı açısından yetersiz konumda olan kuzey bölgelerde olması madenlere ulaşmada ve çıkarılan ürünlerin sevkiyatında büyük bir problem olarak gösterilmektedir. Burkina Faso yetkilileri uzun yıllardır bu bölgeye demiryolu hattının uzatılması yönünde çalışmalar gerçekleştirse de bu hedef henüz gerçekleştirilememiştir.
Sanayi
değiştirBurkina Faso sanayisi özellikle var olan demiryolu hattının 1933 yılında Abidjan'a kadar uzatılması ve bu sayede denize bağlantısı olmayan bir ülke olarak liman kentine ulaşması neticesinde gelişim göstermiştir. Bobo-Dioulasso'da açılan bira fabrikası, petrol değirmenleri ve motorlu bisiklet üretimi yapan fabrika bu alanda ilk olma özelliğini taşımış, şehrin ticari anlamda kalkınmasında önemli pay sahibi olmuştur. Başkent Vagadugu'nun ticari olarak kalkınabilmesi için gerekli olan demiryolu hattı bağlantısı 30 yıl sonra gerçekleştirilmiş, bu güzergahın da devreye girmesiyle de başkent ekonomik olarak kalkınmasını gerçekleştirmiştir. Bağımsızlığının elde edilmesi ile birlikte oluşturulan pamuk fabrikaları kısa süre içerisinde tekrar kapatılmak durumunda kalınmıştır.
Spor
değiştirFutbol
değiştirÜlke genelinde en çok sevilen spor türü futbol olup, Fédération Burkinabè de Football (FBF) 'de ulusal federasyon konumundadır. 1960 yılında bağımsızlığın kazanılması sonucu oluşan federasyon, 1964 yılında da FIFA üyesi olmuştur. Burkina Faso millî futbol takımı tarihinin en önemli başarılarını 2013 Afrika Uluslar Kupası'nda elde edilen ikincilik ile kendi ülkelerinde gerçekleştirilen 1998 Afrika Uluslar Kupası'nda elde edilen dördüncülük olmuştur. Burkina Faso futbol liginde çoğu başkent Vagadugu'dan olmak üzere 14 farklı takım şampiyonluk için mücadele etmektedir.
Kültür
değiştirGelenek
değiştir
Burkina Faso sınırları içerisinde yaşayan 60 farklı etnik grup kültürel gelenekler açısından zenginlik oluşturmaktadır. Gruplar içerisinde birçok sebepten dolayı kutlamalar ve seremoniler gerçekleştirilmekte olup, Sudan savanalarında yaşanan topluluklar gibi müzik, dans ve maske kullanımı gibi pek çok görsel şölen bu kutlama ve seremonilerde sergilenmektedir. Bu bölgelerde kabilelerin sözlü tarihini ve geleneklerini kuşaktan kuşağa anlatan kişiler olarak bilinen griotlar önemli rol oynamaktadır. Bu kişiler söz konusu kutlama ve eğlencelerde de şarkıcı, dansçı olarak da yer alabilmektedirler.
Ülke genelinde el sanatları da önemli bir yere sahip olmakta olup, çömlekçilik, sepet yapımı, tunç ahşap işlemeciliği sık olarak gerçekleştirilen el sanatları konumundadır.
Müzik
değiştirBurkina Faso'da yaşayan yerlilerin günlük hayatında davul ve balafon adını verdikleri bir çeşit ksilofon önemli bir yere sahiptir. Yerel halk arasında gerçekleştirilen kutlama ve eğlencelerde geleneksel müzikler bu müzik aletleri ile gerçekleştirilmektedir.
Edebiyat
değiştirÜlke genelinde yerel halk arasında var olan sözlü aktarımlar ve buna bağlı olarak toplum arasında okuma yazma oranının yeterli seviyede olmaması nedeniyle Burkina Faso'da günümüzde edebiyat pek önemli bir yere sahip bir konumda değildir. Özellikle batı Afrika ülkelerinin edebi açısında gelişim gösterdiği dönemlerde ülkenin entelektüelleri II.Dünya Savaşı sonrası Yukarı Volta'nın yeniden oluşturulması için çalışmış ve bu nedenle ülke edebiyatına katkı sunamamışlardır. Her ne kadar Antoine Dim Delobsom 1934 yılında Mossi efsaneleri ve mitleri hakkında bir eser yayımlanmış olsa da, Nazi Boni tarafından 1962 yılında yayımlanan Crépuscule des temps anciens adlı eseri Burkina Faso edebiyatının başlangıcı olarak kabul görmektedir.[44] Günümüzde kadın yazarlar Burkina Faso'da önemli rol oynarken, Monique Ilboudo, Bernadette Sanou ve Sophie Kam kadın yazarlardan bazılarıdır.
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Africa: Burkina Faso The World Factbook – Central Intelligence Agency". cia.gov. 2019. 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2019.
- ^ Ndiaga, Thiam; Mimault, Anne (30 Eylül 2022). "Burkina Faso soldiers announce overthrow of military government". Ouagadougou. 1 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2022.
Traore appeared on television surrounded by soldiers and announced the government was dissolved, the constitution suspended and the borders closed.
- ^ "Archived copy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2016-12-21. Retrieved 2016-02-18.CS1 maint: archived copy as title". 9 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ [Yénouyaba Georges Madiéga: Une brève introduction à l’histoire du Burkina Faso Yénouyaba Georges Madiéga: Une brève introduction à l’histoire du Burkina Faso]
- ^ "Burkina Faso tarihi (Almanca)". 19 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2014.
- ^ "Burkina Faso tarihi hakkında bilgiler (Almanca)". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2014.
- ^ "http://afriwhere.de/laenderkunde/burkina-faso/burkina-faso-geschichte.html". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2014.
|başlık=dış bağlantı (yardım) - ^ Mossilerin tarihi
- ^ Anne-Marie Pillet-Schwartz: Prélude à une approche de l’histoire coloniale de l’émirat du Liptako. Burkina Faso tarihi
- ^ Frederic Lejeal: Le Burkina Faso Karthala Yayınevi 2002, S. 113, ISBN 978-2845861435 (Fransızca)
- ^ Frederic Lejeal: Le Burkina Faso Karthala Yayınevi 2002, S. 115, ISBN 978-2845861435 (Fransızca)
- ^ Frederic Lejeal: Le Burkina Faso Karthala Yayınevi 2002, S. 126, ISBN 978-2845861435 (Fransızca)
- ^ Frederic Lejeal: Le Burkina Faso Karthala Yayınevi 2002, S. 128, ISBN 978-2845861435 (Fransızca)
- ^ Frederic Lejeal: Le Burkina Faso Karthala Yayınevi 2002, S. 131, ISBN 978-2845861435 (Fransızca)
- ^ Frederic Lejeal: Le Burkina Faso Karthala Yayınevi 2002, S. 146, ISBN 978-2845861435 (Fransızca)
- ^ http://www.consulat-burkina-faso.ch 7 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
- ^ "www.dw.de". 14 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2020.
- ^ Burkina Faso'da şiddet olayları 5 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
- ^ Burkina Faso'da anayasa değişikliği öncesi yaşanan olaylar 15 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
- ^ Burkina Faso'da ordu yönetime el koydu 25 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
- ^ Devlet başkanı görevi bıraktığını açıkladı 15 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Almanca)
- ^ Ordu yönetimi ele alıyor 11 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Almanca)
- ^ Orduda iktidar kavgası 6 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Almanca)
- ^ Zida geçici hükûmetin başına geçti, Compaoré ülkeden kaçtı 5 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Almanca)
- ^ "Burkina Faso'da darbe - 17 Eylül 2015". 18 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2015.
- ^ "Darbe sonrası devlet başkanı serbest bırakıldı". 21 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2015.
- ^ "Burkina Faso'da darbenin nedenleri". 20 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2015.
- ^ Adjima Thiombiano, Marco Schmidt, Stefan Dressler, Amadé Ouédraogo, Karen Hahn, Georg Zizka. 2012. Catalogue des plantes vasculaires du Burkina Faso. Boissiera 65, Conservatoire et Jardin Botaniques de la ville de Genève. 391 Sayfa
- ^ "Burkina Faso'da bitki örtüsü çeşitliliği, Marco Schmidt, 2006". 13 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2014.
- ^ a b c "www.cia.gov". 6 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2013.
- ^ "Burkina Faso'da etnik gruplar". 6 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2013.
- ^ "Burkina Faso'da Avrupalılar". 26 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2014.
- ^ [1][ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Mossi yerel dini inancı". 8 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2014.
- ^ "www.nationsencyclopedia.com". 6 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2014.
- ^ "www.dw.de". 31 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2014.
- ^ a b "www.plan-deutschland.de". 20 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2014.
- ^ "Air Burkina resmi sitesi". 6 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2014.
- ^ "Dünya Bankası Ulaşım Ağı Raporu" (PDF). 26 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2014.
- ^ "Burkina Faso ekonomi verileri". 6 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2013.
- ^ "www.zeit.de". 29 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2014.
- ^ "www.gouvernement.gov.bf". 15 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2014.
- ^ Salaka Sanou: Quelques repères pour l’histoire littéraire du Burkina Faso. Yayımevi Madiéga, 2003
Dış bağlantılar
değiştir
Wikimedia Atlas'da Burkina Faso
- Burkina Faso Resimleri13 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.