Bakü Ateşgahı

Ateşgah, (Azerice: Atəşgah) dünyadaki 3 Zerdüşt tapınağından biridir. Azerbaycan topraklarında, Abşeron Yarımadası'nda, Bakü şehrinden 30 km uzakta, Surahanı ilçesindeki Surahanı köyü yakınlarında bulunan, çeşitli dönemlerde Zerdüştler, Hinduistler ve Sihler tarafından ibadetgâh olarak kullanılmış bir ateş tapınağıdır. XVII–XVIII yüzyıllarda doğal gaz çıkışı olan sönmez ateşlerin bulunduğu yerde inşa edilen tapınağın adı "Ateş Evi" veya "Ateş Yeri" anlamına gelmektedir. "Ateşgah" sözcüğü ateş mabedi anlamına gelir. 16-18. yüzyılda doğal gazın çıktığı, bir zamanlar ebedi sönmez ateşlerin yandığına inanılan bir ateş mabedidir. Mabedin en erken yapısı 1713 yılına aittir. Merkezi secdegahı ise 1810 yılında tacir olan Kançanagaran tarafından yaptırılmıştır.

Ateşgah Mabedi
Atəşgah Məbədi
Açılış	1713
Konum	Bakü, Azerbaycan
Koordinatlar	40°24′56″K 50°00′31″D

Mimari kompleks, beşgen çıkıntılı ve büyük bir giriş yerine sahip savunma duvarları ile alanın ortasında bulunan dörtgen şeklindeki altar – ateş tapınağından oluşmaktadır. Girişin üzerinde Şirvan-Abşeron mimarlık okuluna özgü konuk odaları – balahane inşa edilmiştir.

Kompleksin inşa tarihi 1713 yılına dayandırılmaktadır. Tapınak ise daha eski dönemlerden var olmuş ve orijinal yapısını koruyarak günümüze ulaşmıştır. Ateş altarı, Azerbaycan topraklarında daha Midya döneminden itibaren yaygın olan antik altar inşa etme geleneğini yansıtmaktadır. Ateş altarının planının geleneksel görünümünde dört köşeden sütunlarla desteklenen, kubbeyle örtülmüş ve dört tarafı açık formu da buradan kaynaklanmaktadır.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in kararnamesine göre kompleksin çevresinde açık hava müzesi kurulmuş ve kompleks Devlet Tarih-Mimarlık Koruma Alanı ilan edilmiştir. Her yıl müzeyi ortalama 145.000 kişi ziyaret etmektedir. 1998 yılında Ateşgah, Haydar Aliyev Fondu’nun çalışmaları sonucu UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne aday olarak dahil edilmiştir.

Tarih

Güney Kafkasya'da erken orta çağlarda ateşperestlik

Jean-Pierre Moynet-Ateşgah'da gebrlerin ibadeti

Bakü çevresi, erken orta çağlardan itibaren kaynaklarda sönmez ateşler diyarı olarak kaydedilmektedir. Sara Aşurbeyli, bu fenomene dair en eski bilginin Bizans tarihçisi Priskos tarafından verildiğini belirtir. İskitya'dan Midya'ya kadar uzanan yolu, daha sonra "ittifak yapmak için Roma'ya gelen" Hun liderlerinin ağzından tasvir eden Priskos, Persler tarafından takip edilen Hun ordusunun ülkeyi yağmalayarak Midya'dan İskitya'ya "denizaltı kayalarından ateş yükselen (ex Petra maritim tlamma ardet)" başka bir yolla geri döndüğünü anlatır. N. Khanikov'a göre, bu bilgi "kesinlikle, sonsuz Bakü ateşlerine aittir." Bu bölgelerde yanan gaz çıkışlarına dair bilgilere ayrıca VII–X. yüzyıllarda faaliyet gösteren Fars ve Arap tarihçilerinin eserlerinde de rastlanmaktadır. Güney Kafkasya'da Zerdüştlük ibadet gelenekleri, burada ateş tapınakları inşa ettiren Sasani yönetimi döneminde yayılmaya başlamıştır. Kabe-i Zerdüşt'te mobed Kartir’in (III. yüzyıl) kitabesinden, onun Güney Kafkasya’da kutsal ateşler için tapınak inşasına emir verdiği ve bu tapınaklarda ibadet için rahipler atadığı öğrenilmektedir: "tüm ülke topraklarında... Albanya ve Balasak’a kadar... olan maglar ve ateşleri düzenledim, onların rahatsız edilmesine ve talan edilmesine izin vermedim ve onlardan alınan her şeyi kendilerine geri verdim; bazılarını kendi ülkemize getirdim ve burada Mezdeki inancına döndürdüm, iyi magları mükemmel ve saygın maglar yaptım."

Moisey Kalankatlı, "Kafkas Albanya Ülkesi'nin Tarihi" adlı eserinde "Atli Bağavan" toponimini kullanır. K.P. Patkanov, S.T. Yeremyan ve S. Aşurbeyli, bu toponimin Ateşi-Bağavan adının bozulması sonucu oluştuğunu düşünmektedir. Moisey Horenatsi, Bagavan eyaletini tanımlarken "Eotnporakian bagnk" (Türkçesi: Yedikuylu tapınak) toponimini belirtir ve Bagavan'da Şah I. Erdeşir'in (227–241) emriyle bir ateş tapınağı inşa edildiğini söyler. 624 yılında Bakü bölgesine giren Bizans İmparatoru Heraklius, "Perslerin yanan gaza taptığı çok sayıda tapınağı yıkmıştır." S. Aşurbeyli'ye göre ateşperestlerin ibadethanesi ya da Abşeron'da ünlü yanan gaz çıkışları ile ilgilidir. S. Yeremyan ise burada söz konusu olanın, Zerdüştlüğün ibadet anıtından köy adına dönüşmüş bir ateşperestlik tapınağı olduğunu belirtmektedir.

VIII. yüzyıl tarihçisi Gevont, eserinde sönmeyen ateşlerin yandığı "Atşi-Baguan" şehrini belirtir. Bazı araştırmacılara göre "atşi", "ateş" kelimesinin değiştirilmiş bir formu olup, "Atşi-Baguan" – "Kutsal ateşler diyarı" anlamını ifade eder ve bu adla Bakü şehri kastedilmektedir. 930 yılında İstahri, "Yollar ve Ülkeler Kitabı"nda, Bakü yakınlarında sakinleri Zerdüşt olan köyler bulunduğunu yazar. Sonrasında Arap coğrafyacısı Ebülfeda da bu bilgiyi tekrar eder. Gürcü kroniği "Kartlis Tshovreba"da XIII. yüzyıla kadar Bakü şehri Bagavan adıyla anılır.

Abşeron Yarımadası'nda Pirallahı Adası'nda, Surahanı köyünde, Bakü körfezinde, Kız Kalesi yakınlarında sahilde, Şubanı Dağı'nda yanan gazların yer yüzeyine çıkmasını orta çağ yazarları kaydetmiştir. Petrol ve yanar gaz kaynaklarıyla zengin olan Abşeron, Paytakaran bölgesine dahildi. Muhtemelen, Ateş-i Bağavan adı, eski zamanlarda Bakü civarında veya Abşeron’da mevcut olabilecek antik ateşperestlik tapınaklarıyla bağlantılıdır. Tesadüf değildir ki, Bakü halkı arasında hâlâ böyle bir efsane dolaşır: İçeri Şehir'deki Cuma Camii, eski bir ateşperest tapınağının yerine inşa edilmiştir. 1873 yılında Bakü’de Cuma Camii'ni görmüş gezginlerin tasvirine göre, caminin ortasında üstü örtülmemiş dört kemer yükseliyordu. Bu kemerler camiden daha eski olup, Müslümanların camiye çevirdikleri eski ateşperestlik tapınağının kalıntılarıydı.

1683 yılında Bakü'de bulunan Alman gezgini Kempfer, Surahanı köyünde yedi kutsal ateş kuyusu olduğunu kaydeder: “Antik Pers kabilesinden gelen iki kişi, ateşperest Hindular, inşa ettikleri duvarın etrafında hareketsiz oturarak ebedi tanrıya dua eder ve yerden çıkan ateşe bakarak ona secde ediyorlardı." Ardından yazar: "…daha önce buradan beş yüz metre uzakta, ateşin bir zamanlar yandığı yedi oyuk görünüyordu. O ateş söndükten sonra ateş, benim tarif ettiğim yerden ortaya çıktı."

XVII–XVIII. yüzyıllarda

Yaklaşık XV–XVI. yüzyıllardan itibaren Şirvan ve Hindistan arasında diplomatik ve ticari ilişkiler genişlemeye başladı. O dönemde Kuzey Hindistan'dan gelen kumaş ve baharat tüccarları ile Şivacılık ve Sih dininin monnas mezhebi mensuplarının katkılarıyla Surahanı Ateşgahı restore edilerek Hinduist ve Sih ibadetgâhı olarak kullanıldı. XVII. yüzyıl kaynakları, Bakü'deki ateşe tapmak için yola çıkan Hint hacılar hakkında bilgi verir. Tapınak alanındaki en eski yapı 1713 yılına, en yeni yapı ise kitabelere göre 1810 yılında tüccar Kançanagara tarafından inşa edilen merkezi altara aittir.

XVIII. yüzyıl boyunca tapınağın çevresinde birbirine bitişik olarak inşa edilen ibadet salonları, hücreler ve kervansaray oluşmuştur. Hücrelerde, devanagari ve gumruki Hint alfabeleriyle yazılmış çeşitli içerikli kitabeler günümüze ulaşmıştır. XIX. yüzyılın başlarına kadar tapınak kompleksi, günümüzdeki görünümüne kavuşmuştur. Yerel mimari gelenekler temelinde inşa edilen Ateşgah, aynı zamanda antik ateş altarlarının özelliklerini de barındırmaktadır. Mimari kompleks, beşgen çıkıntılı ve büyük giriş portalına sahip savunma duvarları ve alanın merkezinde yer alan dörtgen altar – ateş tapınağından oluşur. Girişin üzerinde Şirvan-Abşeron mimarlık okuluna özgü konuk odaları inşa edilmiştir.

Tapınak yakınında şu anda taşlarla doldurulmuş derin dörtgen bir kuyu bulunmaktadır. Daha önce bu kuyuda ölen dindarların cesetleri kutsal ateşte yakılırdı. Tapınak alanında yaşamış olan onlarca dindar rahip, toplumdan uzak bir hayat sürerek kutsal ateş yoluyla bedenlerini ve ruhlarını arındırırlardı. Boyunlarına ağırlığı 30 kilograma kadar ulaşan zincirler takar, vücutlarının çeşitli yerleri yanana kadar kalsiyum oksit üzerinde yatarlardı. Tapınak rahipleri hiçbir işle uğraşmaz ve hacıların bağışlarıyla yaşarlardı. Onlar, ölümden sonra insan ruhunun dirildiğine ve yeniden dünyaya döndüğüne inanırlardı. Ruhun saygın bir insan ya da bir hayvan suretinde geri dönmesi, kişinin hayattayken topladığı olumlu karmaların miktarına bağlıydı. Ayrıca bazı kaynaklarda tapınağın Hinduistler ve Sihlerle birlikte Zerdüştler (Parslar ve Gebrler) tarafından da kullanıldığına dair bilgiler mevcuttur. XVII. yüzyılın 60'lı yıllarında Jean Chardin, Şamahı'dan iki günlük yol mesafesinde, yani Abşeron Yarımadası'nda bulunan sonsuz yanan ateşlere tapan Pars-Gebrler hakkında bilgi verir. 1683 yılında Surahanı'da bulunan Engelbert Kempfer, ateşe tapanlar arasında Hindistan'a göç etmiş Parsların torunlarının da olduğunu yazar.

1689 yılında Azerbaycan’da yaşamış Fransız Cizvit Villot, Ateşgah mabedinin Hinduistler ve antik Parsların torunları olan Gebrler tarafından ziyaret edildiğini bildirir. 1733 yılında tapınağı ziyaret eden Alman gezgini Lerch, burada "12 Gebr veya ateşi seven antik Pars"ın yaşadığını yazar. 1747 yılında Bakü’ye seyahat eden J. Hanway de Ateşgah hakkında bilgi verir ve burada hizmet eden rahipleri Hindular, Parslar ve Gebrler olarak adlandırır. 1770 yılında Ateşgah’ı ziyaret eden S. Gmelin, tapınakta Hindular ve antik Gebrlerin torunlarının yaşadığını belirtir.

1820 yılında Fransız konsolosu Jacques François Gamba tapınağı ziyaret etmiştir. Onun ifadesine göre tapınağa "Zartichigay" denmiş ve orada Hindularla Zerdüşt'ün takipçileri olan antik Gebrler yaşamışlardır. Tapınak esasen Hindular tarafından kullanılsa da mimarisi geleneksel Hinduizm tapınaklarının mimarisinden önemli ölçüde farklıdır: tapınağın kendisi, her biri dünyanın farklı yönlerine bakan yarım daire şeklinde "Cahartağ" formuna sahiptir. Cahartağ tarzı ateş tapınaklarının inşası, Sasani döneminin tapınak mimarisiyle bağlantılı olup, özellikle imparatorluğun batı taraflarında yayılmıştır. Bu tip ateş tapınakları Ani'de (günümüzde Türkiye'nin Kars ili), Niasar'da (İran'ın İsfahan eyaleti) ve başka bölgelerde de inşa edilmiştir. C. Rassel'e göre, Bakü Ateşgahı, mevcut tapınak inşa edilmeden önce de Güney Kafkasya'da Zerdüştlüğün merkezi olmuş olabilir.

XIX–XX. yüzyıllarda

Ateşgah, Avrupa Medeniyetler Müzesi

Ateşgah,Britanya Kütüphanesi

19. yüzyılda Rusya-İran savaşlarının sona ermesi ve Güney Kafkasya'nın tamamen Rusya İmparatorluğu'na katılmasından sonra Surahanı Ateşgahı, Rusya'da popülerlik kazanmaya başladı ve Avrupa ile Rusya'dan birçok gezgin mabedi ziyaret etti. 1820'de Fransız konsolosu Gamba mabedi ziyaret etti. Gamba'nın sözlerine göre o dönemde mabette Hindu rahipleri ve Zerdüşt takipçisi Gebr rahipleri yaşıyordu.

1840'ta Derbent şehrini ziyaret eden Karayim alimi Avraam Firkoviç, burada Bakülü Zerdüştlerle dini tartışmalar yapmış ve bu bilgileri "Avney-Zikaron" adlı eserinde kaydetmiştir. Rus komutanının rakibini Brahmin olarak tanıtmasına rağmen, tartışmadan onun bir Zerdüşt olduğu anlaşılır. Firkoviç ona, "Neden ateşe tapıyorsunuz? Ateş de diğer şeyler gibi yaratılmış değil midir?" diye sorar. Bakılı Zerdüşt ise, ateşe değil, onu yaratana ibadet ettiklerini, ateşin yaratıcının bir sembolü olduğunu söyler. Yaratıcıyı ifade etmek için kullanılan "K'rt'" terimi, Pehlevi dilindeki "Kerdar" yani Yaratıcı'dır. Ayrıca dikkat çeken bir diğer nokta, tartışmanın Türkçe yapılması ve Bakülü Zerdüşt'ün Azerbaycan Türkçesini rahatça konuşabilmesidir.

1858'de Ateşgah'ı ziyaret eden Fransız yazar Alexandre Dumas (baba), mabette hizmet eden rahipleri Parslar, Gebrler ve Maglar olarak adlandırmıştır. 19 Eylül 1863'te mabedi İngiliz Ashcer ziyaret etmiş ve mabedi "Ateş Dja" olarak adlandırmış, İran ve Hindistan'dan hacıların burada yaşadığını belirtmiştir.

1872'de mabedi Alman baron Max Tillman ziyaret eder ve sonrasında anılarında şöyle yazar: "Bombay'daki Pars topluluğu rahiplerini buraya göndermiştir ve onun birkaç yıl içinde değiştirilmesi bekleniyor. Onun burada bulunması çok önemlidir çünkü buraya İran sınırlarından (Yezd, Kirman) ve Hindistan'dan birçok hacı geliyor, birkaç ay ya da yıl burada yaşıyorlar."

1876'da İngiliz gezgin James Bruce mabedi ziyaret eder ve Bombay Parslarının bağışlarının mabetteki rahiplerin geçimi için kullanıldığını belirtir. Aynı dönemde Ateşgah'ta bulunan Pierre Ponafidin, mabette Bombay'dan iki Pars Mobedi'nin hizmet verdiğini yazmıştır. Bruce'dan sonra mabedi ziyaret eden Ernest Orsol, 1864'te Pars Mobed'in ölümünden sonra Bombay Parslarının buraya yeni rahipler göndermeye çalıştığını, ancak zamanla hacıların mabede ilgisinin azaldığını ve 1880'de mabette kimsenin kalmadığını yazmıştır. Buna rağmen, 1879'da Ateşgah'ta bulunan O'Donovan, burada Gebrlerin dini ibadetlerine tanık olduğunu anlatır.

1898'de "Men and Women of India" dergisinde yayınlanan "Bakü'deki Eski Zerdüşt Mabedi" başlıklı makalede yazar, Ateşgah'ı "Pars mabedi" olarak adlandırmış ve son Zerdüşt rahibinin 30 yıl önce (1860'larda) mabede gönderildiğini belirtmiştir. 1905'te C. Henry, kitabında yaklaşık yirmi beş yıl önce (1880'lerde) Surahanı'daki son Pars rahibinin öldüğünü yazmıştır.

Petrol ve doğalgaz sanayisinin gelişmeye başladığı dönemde, 1855'te Ateşgah yakınlarında bir fabrika inşa edilir ve mabedin doğal ateşleri yavaş yavaş sönmeye başlar. 1887'de alevleri zayıflamış olan mabedi Rus İmparatoru III. Aleksandr ziyaret eder. 6 Ocak 1902'de Bakü Ateşgahı'nın son doğal ateşi de söner.

20. yüzyılın başlarında araştırmacı M. S. Sayapin, Surahanı'dan 11 km uzaklıktaki Hövsan sakinlerinden aldığı bilgiyi kaydederek, 19. yüzyılın ikinci yarısında mabedin etrafında hala ateşe tapan yaşlıların yaşadığını, ancak çocuklarının Müslüman olduğunu belirtmiştir. 1925'te "Azerbaycan'ın İncelemesi ve Araştırılması Derneği"nin daveti üzerine Bakü'ye gelen Pars profesörü C.C. Modi, o dönemin ülke lideri Samad ağa Ağamalıoğlu ile bir araya gelir. Görüş sırasında bilim insanı, Pars geleneğinin her zaman Azerbaycan'ı "ebedi ateşler ülkesi" olarak kaydettiğini ve bu ziyaretini Vourukaş denizi ve ebedi ateş mabedine bir hac olarak kabul ettiğini belirtir. Ayrıca Pars elyazmalarında "Hazar denizinin batı kıyısındaki ateş mabetleri" hakkında bilgiler bulunduğunu söyler. Modi, Hazar kıyısında bir ayin gerçekleştirir, ardından Kız Kalesi'ni ziyaret eder ve son olarak o zamanlar terkedilmiş olan Surahanı Ateşgahı'nı ziyaret eder. Bilim insanı, burada bulunan çok sayıda Hindu yazıtı nedeniyle mabedi bir Hindu hac merkezi olarak kabul eder.

1925'ten sonra elli yıl boyunca mabed terk edilmiş durumda kalmıştır. 1975'te kapsamlı restorasyon çalışmalarının ardından Ateşgah yeniden ziyarete açılmıştır. 2007'de mabette yeniden restorasyon çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

21 Mart Nevruz günü ziyaretçi akınına uğrayan Ateşgah'ta Zerdüşt dinine inananlar, geçmiş dönemde çilehane olarak kullanılan şimdi müzeye çevrilmiş odaları ziyaret ederler. Her odanın giriş kapısının üzerinde de Sanskritçe yazılı kitabeler asılmıştır. Bu kitabeler Azerbaycan Türkçesine çevrilmemiş, sadece bir kitabenin altına Farsça tercümesi yazılmıştır.

Ateşgah kitabeleri

Bazı hücrelerin giriş kapıları üzerinde taş üzerine yazılmış ithaf kitabeleri vardır. Mabedin çevresinde günümüze kadar 14 Hinduizm, 2 Sih ve 1 Zerdüşt kitabesi ulaşmıştır. 20. yüzyılın başlarında mabedi ziyaret eden Jackson, 18 kitabe saydığını yazmıştır. Kitabelerden en eskisi Samvat 1770 yılına (Miladi 1713) aittir.

Mabedin kitabelerinden 14'ü "B. A. Dorn'un Kafkasya ve Hazar'ın güney sahillerine seyahat atlası"na dahil edilmiştir. 1950 yılında C. M. Unvala bu kitabelerden 16'sını yayımlamıştır. Devanagari yazısıyla yazılmış kitabelerin tercümesini vermeyen bilim insanı, hiçbir ünlü Sanskritologun onları tam olarak çözemediğini belirtmiştir.

Bazı kitabelerin sonunda yazılma tarihi belirtilmiş ve bu doğrultuda kitabelerin 18. ve 19. yüzyıllara ait olduğu anlaşılmıştır. Bazı Hinduizm kitabeleri ciddi şekilde hasar gördüğünden okunamamıştır.

Zerdüşt kitabeleri

Ateşgah'da bulunan Zerdüşt kitabesi

Kitabe dört satırlık bir şiir şeklinde yazılmıştır:

1. Bir sıra ateş yanıyor
2. Bavan'dan İsfahanlı Badaka geldi
3. 'Gelen yeni yıl kutlu olsun’- o dedi.
4. Ev, Sombole ayında 1158 yılında kuruldu.

Zerdüşt kitabeleri

Birinci satırda yazar, mabet çevresindeki hücrelerde yanan ateş sıralarından veya dairelerinden bahsetmektedir.

İkinci satırda yazar, aslen İsfahanlı ve Bavan'dan olduğunu, Badak'ta büyüdüğünü belirtmektedir. Bavan, İsfahan'ın güneyinde küçük bir köydür. 17. yüzyılda İsfahan ve çevresinde Zerdüşt topluluğu yaşıyordu. Şah Sultan Hüseyin'in yönetimi döneminde (1694–1722) tüm İsfahan Zerdüştlerine zorla İslam kabul ettirilmiş, çok az kişi hayatta kalmıştır. Bugün Yezd çevresinde bu kaçakların soyundan gelen aileler yaşamaktadır. "Badak" kelimesi, şiirin kafiyesini korumak için Bakü kelimesinin yerine kullanılmıştır. Bakü adı, 16. ve 18. yüzyıl kaynaklarında Badku ve Bad-e Kube olarak da yazılmıştır.

Üçüncü satırda Yeni Yıl'ın gelişinden bahsedilir, son satırda ise 22 Ağustos- 22 Eylül arasında gerçekleşen Sombole burcu (Başak) hatırlatılır. Ayın adının yazılmasında h yerine yanlışlıkla i kullanılmıştır.

Son satırda ise 1158 yılı belirtilmiştir ki, bu tarih 1745 yılına denk gelmektedir ve yakındaki bir Hinduizm kitabesi ile aynı zamana denk düşmektedir. İran Zerdüştleri kendi takvimlerini kullanmakta ve bu takvime göre Yeni Yıl'ı (Nevruz) kutlamaktadırlar.

Hinduizm kitabeleri

Ateşgah'da bulunan Hinduizm kitabesi

Hinduizm kitabeleri, Hint dilinin Marvari lehçesiyle, Devanagari yazısı ve sesli harflerin belirtilmediği Mahacani yazısı ile yazılmıştır ki bu da kitabelerin okunmasını zorlaştırmaktadır. Neredeyse tüm Hinduizm kitabeleri "Šri Ganešāya namah" (Bilgelik tanrısı Ganeş'e övgü) ithaf ifadesi ile başlamaktadır. Bazı kitabelerde Sanskritçe yazılmış şiirler ve ek ifadeler de bulunmaktadır.

En dikkat çekici olanı ise merkezi sunakta yer alan Nagari yazısıyla yazılmış kitabedir:

1. Om, Ganeş'e övgü olsun
2. 3, 4 Mutluluk! Saygıdeğer hükümdar Vikramaditya'nın döneminde saygıdeğer ateş için bir kapı inşa edilmiştir. Gezgin asket Kançangir
3. Mahadev, Koteşvar, Ramadat'ın sakinleri
4. 1866 yılı Asodcun ayının karanlık yarısının sekizinci günü.

Hinduizm kitabeleri

Ganeş veya Ganeşa bilgelik tanrısıdır. Vikramaditya dönemi MÖ 58 yılından başlar. Kitabenin sonunda tarih bu hesaba göre verilmiştir. Mahadev, Şiva'nın sıfatıdır. Bu sıfatın kitabe üzerinde yer alması, kitabe yazarının (Kançangir) Şivait olduğunu gösterir. Asodca, Hint takviminin yedinci ayıdır. Bu ay, Gregoryen takvimine göre eylül sonu ve ekim başına denk gelmektedir. Vikramaditya takvimi ile 1886 yılı, miladi takvimde 1810 yılına denk gelir. Kitabenin dili ise yalnızca giriş ifadesi tamamen Sanskritçe, geri kalanı Hint diliyle yazılmıştır.

Sih kitabeleri

Ateşgah'da bulunan Sihizm kitabesi

Her iki kitabe, Pencap dilinde Gurmukhi yazısıyla yazılmış yedi satırdan oluşmaktadır. Cümleler yatay çizgilerle birbirinden ayrılmıştır. Giriş metni, Sihlerin günlük duası olan Capudci-Sahib'dir.

I. Kitabe

1. "Ek Oang Kar. Guru yücedir, gerçektir, korkusuz insan yaratandır, nefretsiz, ölümsüz, biçimsiz, kaynağı olmayan ve kendi kendine doğandır.
2. Merhametli Guru yardım etsin!
3. Bamga sakininin öğrencisi Melarama'nın öğrencisi Karatarama Udasi
4. Cavaladci adlı bu kutsal yer inşa edilmiştir…"

Sih kitabeleri

II. Kitabe

1. Om. Adı gerçek olan, insanı yaratan, korkusuz ve nefretsiz, ölümsüz, biçimsiz, kaynağı olmayan ve kendi kendine doğan Guru'nun merhametiyle.
2. Ey Nanak! Gerçek olan ve her zaman gerçek olacak olan ebedi sonsuz gerçeklik üzerine düşün!
3. Merhametli Guru yardım etsin!
4. Bava Cadusaha'nın öğrencisi bava Bamkesaha'nın öğrencisi …rasaha bu kutsal yeri inşa etti.

Sih kitabeleri

Bamga, Pencap'taki Jalandhar bölgesinde yer alan ünlü bir şehirdir. Kitabelerde bahsedilen isimlerin sonu "Singh" ile bitmemektedir. Bu, bu kişilerin katı birer Sih olmadığını, sadece Sih inancına bağlı münzeviler olup, Sihizmin dışsal ritüellerini uygulamadıklarını gösterir. Birinci kitabede Sih inancına ait olmayan Hinduizm tanrıçası Cavaladci'nin adı geçmektedir.

7. yüzyıla kadar Mecusilerin (Zerdüştlerin) tapınağı olarak kullanılan Ateşgah, o dönemlerde buradan geçen kervanların konaklama yeri idi. Mecusilere göre çok mukaddes olan Ateşgah 7 asırda Azerbaycanlıların İslam’ı kabul etmesiyle önemini yitirdi ancak 19. Yüzyıla kadar bir kahin burada hizmet etmeye devam etti.

Kültürel etkileri

Ateşgahlar mabedinde dua eden İranlı zerdüştler

Azerbaycan'ın adını bu ateşlerden aldığı söylenir. Buna göre Azerbaycan "odlar yurdu" anlamına gelmektedir. Azerbaycan, İslamiyeti kabul edince Zerdüştler buradan Hindistana göçmüş, bir kısmı da başka ülkelere dağılmıştır. Bugün bile Hindistan'dan mabede ziyarete gelenler olur. Ateş hala Azerbaycan'da önem taşımaktadır.

Mimari Özellikler

Anıtı incelemiş olan çoğu araştırmacı, genel mimari özellikleri bakımından yapının Azerbaycan'daki şehir kervansaraylarını andırdığını belirtmiştir. Beşgen şeklindeki avlunun ortasında bir rotunda – köşk yer almaktadır. Bu rotunda, kompleksin ana ateş mabedidir ve bütün kurbanlar bu mabedde yanan kutsal ateşe getirilirdi. Ateş sunaklarını çevreleyen anıtın etrafında, dindarların yaşaması için hücreler inşa edilmiştir. Giriş portalının üstünde, Abşeron'da geleneksel olan misafir odası — "balahana" bulunur. Yeni mimari geleneklerle inşa edilmiş Ateşgah mabedi, eski ateş tapınaklarının unsurlarını da korumuştur.

Ateşgah olarak adlandırılan diğer mabetler

Azerbaycan'da, başka bir eski Ateşgah mabedi, Kınalık köyünden 5 km batıda, doğal gaz çıkışının üzerinde inşa edilmiştir. Güney Kafkasya'daki diğer bir Ateşgah, Ani şehri civarında yer alır. Başka bir Ateşgah ise Güney Azerbaycan'daki Gazak şehrinde bulunur. Azarguşnasp mabedi olarak adlandırılan bu mabedin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Bir başka Ateşgah ise İran'ın İsfahan şehrinde yer almaktadır. Günümüzde bu mabed de restore edilmiş ve müzeye dönüştürülmüştür.