Yeshayahu Leibowitz
Yeshayahu Leibowitz (İbranice: ישעיהו ליבוביץ; 29 Ocak 1903 – 18 Ağustos 1994) İsrailli ortadoks bir yahudi, entelektüel ve polimattır. Kudüs İbrani Üniversitesi'nde biyokimya, organik kimya ve nörofizyoloji alanlarında profesörlük yapmıştır. Esas uzmanlık alanın yanı sıra yahudi düşüncesi ve batı felsefesi konusunda da birçok yazı kaleme almış bir yazardır. Özellikle etik, din ve politika alanlarındaki açık görüşlü fikirleriyle bilinir. Leibowitz İsrail devletinin ve siyonizmin yahudi hümanist değerlerinden çok daha öte bir kutsallığa büründüğünü ve işgal altındaki Filistin bölgesinde İsrail'in yürüttüğü eylemlerin özünde bir tür yahudi-nazizmi olduğunu belirtmiştir. Bu durumun da hem işgal altındaki mağdurların hem de işgalciler üzerinde canavarlaştırıcı bir etkide bulunduğunun altını çizmiştir.[1]
Yeshayahu Leibowitz | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 29 Ocak 1903 Riga, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 18 Ağustos 1994 (91 yaşında) Kudüs, İsrail |
| Vatandaşlık | İsrailli |
| Eğitim | Berlin Üniversitesi Basel Üniversitesi |
| Meslek | Filozof, Kimyager |
| Organizasyon | Kudüs İbrani Üniversitesi |
| Tanınma nedeni | Yahudi felsefesi Ahlak Kimya Bilim tarihi Politika Etik |
| Önemli eser(ler) | Encyclopaedia Hebraica |
| Ödüller | İsrail Ödülü (1993); reddedildi |
Hayatı
değiştirYeshayahu Leibowitz 1903 yılında Rus İmparatorluğu'na bağlı olan (şu an Letonya'nın başkenti) Riga şehrinde dindar bir Siyonist ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası kereste tüccarıydı. Tarihin en büyük satranç büyük ustalarından biri olan Aron Nimzowitsch kendisinin kuzenidir. 1919 yılında Berlin Üniversitesi'nde kimya ve felsefe eğitimi aldı. Doktorasını 1924'te tamamladıktan sonra biyokimya ve tıp okuma kararı aldı ve 1934'te Basel Üniversitesi'nden tıp doktorluğu unvanını aldı.
1935'te Filistin Mandası'na göç etti ve Kudüs'e yerleşti. Eşi Greta'dan altı çocuğu olur. Çocuklarından ikisi genç yaşlarda ölmüştür.[2][3] Oğlu Elia Tel Aviv Üniversitesi'nde astrofizik bölümü başkanı ve Wise Gözlemevi'nin en uzun süre görev yapan müdürüydü.[4] Diğer oğlu Uri Kudüs Hadassah Hastenesi'nde tıp profesörüydü.[2] Kızı Yiska ise bölge savcısıdır.[2]
Leibowitz'in kızkardeşi olan Nechama Leibowitz dünyaca ünlü bir Kitâb-ı Mukaddes uzmanıdır. Leibowitz yaşamının son gününe kadar aktif bir hayat yaşadı. 18 Ağustos 1994'te uykusunda vefat etti.[5]
Akademi ve yazarlık kariyeri
değiştir
Leibowitz 1936 yılında Kudüs İbrani Üniversitesi'nin matematik ve doğa bilimleri fakültesine katıldı. 1941 yılında biyokimya profesörü, 1952'de ise organik kimya ve nöroloji bölümlerinde kıdemli profesörlüğe terfi edildi. Yaklaşık altmış yıl boyunca Kudüs İbrani Üniversitesi'nde biyokimya, nörofizyoloji, felsefe ve bilim tarihi dersleri verdi.[5]
Leibowitz, Encyclopaedia Hebraica'nın (yahudilik ansiklopedisi) ilk dönemlerinde editör olarak görev yapmıştır. Sayısız makale ve denemesinin yanı sıra Leibowitz, felsefe, insani değerler, Yahudi düşüncesi, Musa bin Meymun'un öğretileri ve siyaset üzerine çok çeşitli kitaplar yazdı. Birçok ders ve söyleşileri daha sonradan derlenip, kitaplaştırılmıştır. Leibowitz üretken bir mektup yazıcısıdır; görüşleri ve düşüncelerine çokça önem verilirdi. Ölümünden sonra mektuplarının ilk seçkisi yayınlanmıştır.
Din felsefesi
değiştirLeibowitz, halaha olarak bilinen Yahudi hukuku konusunda tartışmalı görüşleri olan Ortodoks bir yahudidir. Dini emirlerin tek amacının Tanrı'ya itaat etmek olduğunu ve bu dünyada veya öteki dünyada herhangi ödüllendirilmenin bu amaçla bir alakası olmadığını belirtmiştir. Dini emirlerin nedenlerinin insanın anlayışının ötesinde olduğunu, dolayısıyla bu konu üzerinde konuşmanın gereksiz olduğunu ve mitsvahların (dini emirler) yerine getirilmesine duygusal bir önem atfetme girişimlerinin yanlış yönlendirildiğini ve bu şekilde putperestliğe benzediğini savunmuştur. Yahudilerin mitsvahları yalnızca Tanrı'ya ibadet etmek maksadıyla yapmaları gerektiğini savunmuştur. Leibowitz her ne kadar mitsvahları uygulayanların bazı rastlantısal faydalar edindiğine inansa da bu uygulamaların dinsel olarak değerli olabilmesi için motivasyonlarının yalnızca Tanrı'ya ibadet etmek olması gerektiğini belirtmiştir. Leibowitz etik mitsvah düşüncesini reddeder: Ona göre toplum içinde başkalarına göstermemiz gereken davranış ve ödevleri düzenleyen her mitsvah muhatap alınan başka bir kişiden ziyade bizzat öznenin Tanrı'nın karşısındaki pozisyonunu temel almalıdır.[6]
Leibowitz'in dini bakış açısının özü bir kişinin inancının Tanrı'ya, yani Tanrı'nın emirlerine, itaat edip kendini adamasıdır ve bu durum kişinin zihnindeki tanrı tasavvuruyla ilgisizdir: Leibowitz'e göre bunun böyle olması gerekir, çünkü Tanrı insan aklının ötesinde olduğu için tarif edilemez. Dolayısıyla Tanrı üzerine sorulacak olan her türlü soru yersizdir.[7] Leibowitz'e göre bir kişinin Tanrı'ya inanmaya karar vermesi (başka bir deyişle, ona itaat etmesi) o kişiyi tanımlar veya tarif eder, Tanrı'yı değil.
Leibowitz için Tanrı insanların bildiği tüm gerçekliği aşan bir varlıktır: Tanrı'nın bir varlık olarak insanların karşılaşabileceği diğer hiçbir gerçeklik biçimiyle kıyaslanamayacağına ve maddi dünyadan tamamen ayrı olduğunu belirtir. Leibowitz'e göre doğal dünya içinde yer alan insanlık tarihi hiçbir şekilde tanrısal bir öneme sahip değildir: Tanrı'nın tarihte ilahi bir amaç belirlediği ya da insanlık üzerinde bir tür ilahi takdirinin olduğu fikrini reddeder. Tevrat'ı tarihsel ve bilimsel gerçeklerin bir açıklaması olarak değil, Yahudilerin Tanrı'ya nasıl hizmet etmeleri gerektiğine dair mitsvah veya emirlerin kaynağı olarak görmüştür. Tevrat'ta gerçekmiş gibi sunulan hikâyelerin Tanrı'ya nasıl ibadet edileceğine dair talepleri iletmek için insan kavrayışının sınırları dâhilinde olan edebi formları kullandığına inanmıştır ve bu duruma dair şöyle yazmıştır: “Dini inanç açısından bakıldığında Tevrat ve Kutsal Yazıların tamamı insan kavrayışının sınırlarını aşan bir tür emir olarak algılanmalı: Tanrı'ya inanma ve ona itaat etme emri. Bu emir talimatlar, görüngüler, şiir, dua, düşünce ve öykü gibi çeşitli beşeri formlarla aktarılmıştır." Tevrat'ın salt olgusal bir tarihsel anlatım olarak okunmaması gerektiğine, Tevrat'ta herhangi bir gerçek tarihsel bilginin yer almasının sadece tesadüfi olacağına ve Tanrı'nın doğaya ve tarihe müdahale ettiğine dair tüm betimlemelerin olgusal olarak görülmeyip taşıdıkları mesajlar açısından yorumlanması gerektiğini belirtmiştir. Çünkü Leibowitz'in Tanrı'nın aşkınlığına dair olan fikirleri kutsal ve dünyevi olanın hiçbir şekilde temas kuramayacağı düşüncesi üzerine kuruludur.[6][8]
Bu yaklaşımın bir sonucu olarak Tanrı'ya itaat etmeye yönelik kişisel bir bağlılık olan inanç felsefi kötülük problemi veya ilahi bir varlığın varlığıyla çeliştiği düşünülen tarihsel olaylar ile eleştirilemeyeceğidir. Leibowitz Holokost'tan sonra Tanrı'ya olan inancını yitirdiğini söyleyen bir kişiye şu cevabı vermiştir: “O zaman Tanrı'ya hiç inanmamışsın.”[9] Eğer bir kişi korkunç bir olaydan sonra inanmayı bırakırsa bu onun sadece Tanrı'nın planını anladığını düşündüğü ya da bir ödül görmeyi beklediği için Tanrı'ya itaat ettiğini gösterir. Ancak “Leibowitz için dini inanç hayatın, doğanın ya da tarihin bir açıklaması ya da bu dünyada ya da başka bir dünyada bir gelecek vaadi değil, bir taleptir.”[10] Leibowitz Holokost'un Yahudi dini açısından hiçbir önemi olmadığını düşünür: Holokost üzerine olan bu görüşleri Tanrı'nın insan işlerine karışmadığı yönündeki fikirleriyle uyumludur.[6]
Kaynakça
değiştir- ^ "Noam Chomsky Warns of the Rise of 'Judeo-Nazi Tendencies' in Israel". Middle East Monitor. 12 Kasım 2018.
- ^ a b c "Confessions of a litigation commando – Haaretz – Israel News".
- ^ Yeshayahu Leibowitz, Iconoclast Philosopher, and Now - the Movie
- ^ "Templeton Research Lectures on the Constructive Engagement of Science and Religion :: Speaker Bios". 26 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2007.
- ^ a b Greenberg, Joel (19 Ağustos 1994). "Yeshayahu Leibowitz, 91, Iconoclastic Israeli Thinker". The New York Times.
- ^ a b c "Yeshayahu Leibowitz". Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- ^ Zev Golan, "God, Man, and Nietzsche: A Startling Dialogue between Judaism and Modern Philosophers" (New York: iUniverse, 2008), p. 43
- ^ Leibowitz, Yeshayahu: Judaism, Human Values, and the Jewish State, p. 140
- ^ Zev Golan, Thundering Leibowitz 2 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Jerusalem Post, Sept. 15, 1997
- ^ Golan, God, Man and Nietzsche, p. 89
Dış bağlantılar
değiştir
- Yeshayahu Leibowitz (İbranice) 14 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Yeshayahu Leibowitz (İngilizce) 23 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.