Yakutiye Medresesi
Yakutiye Medresesi, Türkiye'de Erzurum İlinde bulunmaktadır. İlhanlı hükümdarı Olcaytu zamanında Emir Hoca Cemalettin Yakut tarafından 1310 yılında inşa ettirilmiştir. Kapalı avlulu, eyvanlı ve revaklı medrese tipinin Anadolu’daki en büyüğü[1] olup, günümüze kadar iyi korunarak varlığını koruyabilmiş örneklerinden biridir.[2] Erzurum ilinin sembollerinden biridir. Her yıl binlerce yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilmektedir.
Tarihi
değiştir
İlhanlılar döneminde; 1310 yılında, Sultan Olcayto zamanında Gazan Han ve Bolugan Hatun adına Hoca Yakut Gazani tarafından yaptırılmıştır. Asıl işlevini yitirdikten sonra Osmanlı döneminde bir süre dökümhane, 19. yüzyılın sonlarından itibaren ise askeri depo olarak kullanılmıştır. Cumhuriyet döneminde 1964 ve 1973'te Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından, 1991'de ise Turizm Bakanlığı tarafından onarımdan geçirilen medrese[2] hâlen müze (Etnografya Müzesi) olarak kullanılmaktadır.[3]
Konumu
değiştirErzurum ili şehir merkezinde, kendi isminin verildiği merkez ilçe "Yakutiye" 'de, Cumhuriyet Caddesi üzerinde, Lala (Mustafa) Paşa Camii'nin yanındadır. İslâm Eserleri Müzesi olarak kullanılmaktadır.[3]
Mimarisi
değiştir
Taş kapısı üzerindeki işlemeler çok kıymetli bir sanat şaheseri değerindedir. Kubbeli olan Medresenin; dört eyvanı, kapalı avlusu vardır. Taçkapı ön cephenin tam ortasındadır. Kesme taştan yapma iki silindirik istinat kulesi, medrese cephesinin her iki köşesine de yerleştirilmiştir. Hoca Cemalettin Yakut, Sultan Gazan ve Horasanlı Bolugan Hatun'dan sağladığı yardımlarla Medreseyi yaptırmıştır.[4]
Medresede batı cephenin ekseninde taçkapı, cephenin güneyinde kübik kaideli, silindirik gövdeli minare ile kuzey köşesinde aynı biçimsel özellikleri yansıtan silindirik külahlı köşe kulesi yer alır. Özellikle taçkapının yan kanatlarında bulunan kademeli kaval silmelerle biçimlendirilen sivri kemerli yüzeysel nişlerin içinde bir su kaynağından, vazodan çıkarcasına betimlenmiş hayat ağacı, altında karşılıklı iki aslan figürü, üzerinde çift başlı kartal figürleri İslam ikonografisi açısından önem taşır. Ajurlu bir küreden çıkan hurma yaprakları, iki pars ve kartal figürlerinden oluşan hayat ağacı, Orta Asya Türklerinin önemli simgelerini bir araya getirmektedir.[1] Ayrıca minare gövdesinde sırlı (firuze ve patlıcan moru renkte) ve sırsız tuğlalarla oluşturulan geometrik süslemeler görülür.[5]
Tahribat
değiştir700 yılı aşkın süreden beri varlığını sürdürebilmiş eserlerdendir. Gerek tabiat şartlarına bağlı aşınma ve yıpranmalar ve gerekse yapıldığından beri bulunduğu coğrafyada vuku bulan tarihi olaylarda (istilâ ve savaşlarda) Yakutiye Medresesi de maruz kaldığı olumsuzluklardan etkilenmiştir.
Onarım
değiştirEn son 2009 yılında Kültür Bakanlığı tarafından kapsamlı bir şekilde onarım yapılmış, Erzurum Yakutiye Belediyesince de çevre düzenlemesi yaptırılmıştır. Yapılan bu değişiklikler neticesinde Medresenin var olan kıymeti günümüzde daha da artmıştır. Özellikle Ramazan ayında akşamları Medrese önündeki alanda sosyal ve kültürel etkinlikler düzenlenmektedir.
Türk İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi
değiştirYakutiye Medresesi, günümüzde Erzurum Türk İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi olarak hizmet vermektedir.
Kaynakça
değiştir- ^ a b Anadolu'nun Önsözü Erzurum, Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2. Baskı, s.74, Nisan 2013
- ^ a b Eskici, Bekir (2006). "Erzurum Yakutiye Medresesi yapi malzemeleri, bozulmalar ve koruma problemleri" (PDF). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Temmuz 2012.
- ^ a b "Medreseler". Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2012.
- ^ Rehber Ansiklopedi, Cilt 5 sayfa 199
- ^ Doğan, Nermin Şaman. "Bezemeye Bakış: Anadolu'da İlhanlı İzleri" (PDF). Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 26 Kasım 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2012.