Velikiye Luki Muharebesi

Velikiye Luki Muharebesi, II. Dünya Savaşı'nda Sovyet Kalinin Cephesi kuvvetlerinin, Sovyet 1942 - 1943 Kış Seferi sırasında, Alman 3. Panzer Ordusu'na karşı, Velikiye Luki'yi geri almayı amaçlayan bir harekâttır. Operasyonun ayrıca Rjev-Syçevka Stratejik Taarruzu Harekâtı'nın (Mars Harekâtı) kuzey kıskacını oluşturması da düşünülmüştür.

Velikiye Luki Muharebesi
Doğu Cephesi, II. Dünya Savaşı
Tarih 19 Kasım 1942 – 16 Ocak 1943 Bölge Velikiye Luki Sonuç Sovyet zaferi
Taraflar
Sovyetler Birliği	Almanya
Komutanlar ve liderler
Maksim Purkayev	Kurt von der Chevallerie
Güçler
Kalinin Cephesi	3. Panzer Ordusu
Kayıplar
Ölü, yaralı, kayıp 26 bin	Ölü, yaralı, kayıp 17 bin - 59 bin Tutsak 17 bin

Harekât öncesi

Hitler'in Sovyet yönetimini yıkmak amacıyla Barbarossa Harekâtı kapalı adıyla 22 Haziran 1941'de başlattığı askerî harekât, bir dizi son derece parlak askeri başarıların ardından Ekim ayı başında Alman kuvvetlerini Moskova önlerine getirmişti. Ancak Alman kuvvetlerinin Moskova'ya genel taarruzu, Sovyet savunmasını aşıp kente giremedi. Hemen ardından cephenin merkez kesiminde başlayan Kızıl Ordu karşı taarruzları karşısında Alman kuvvetleri, ana ulaşım hatlarının ulaştığı yerleşim yerleri civarında tutunmayı başardılar. Fakat ara bölgelerde yer yer 100 – 250 km. geri atıldılar. Ancak bu karşı taarruzlarda Kızıl Ordu'nun kayıpları da fazlasıyla ağırdı. Sonuçta, ağır kış koşullarının da etkisiyle Doğu Cephesi istikrara ulaştı. 1942 yılı baharına gelindiğinde Alman kuvvetleri Lovat Nehri'nin doğu kıyılarında bir köprübaşı elde ettikleri Velikiye Luki'yi hâlen elde tutuyorlardı. Kuzey güney doğrultusunda önemli bir demiryolu hattı, Lovat'ın batı kıyıları boyunca uzanmaktadır. Alman cephe hattının gerisinde kalan ve Vitebesk, Novosokolniki gibi önemli merkezlerden geçen bu demiryolu hattı, Alman kuvvetleri için önemli ikmal merkezlerini birbirine bağlamaktadır. Ayrıca Merkez Ordular Grubu ile Kuzey Ordular Grubu arasındaki yoğun bir şekilde kullanılan ulaşım hattı durumundadır. Kentin hemen kuzeyinden Peipus Gölü'ne uzanan bataklık arazi, Alman 16. Ordu'su tarafından savunulmaktadır. Esasen bu bölgeden bir taarruza girişmek her iki taraf için de oldukça güçtür. Dolayısıyla Velikiye Luki, Sovyet komutanlığı yönünden bu Alman köprübaşının ortadan kaldırılması, nehrin batı yakasında bir köprübaşı oluşturulması ve her iki Alman ordular grubu arasındaki ulaşım ve iletişim hattının kesilmesi için olağan bir taarruz hattıdır. Bu stratejik önemi göz önüne alınarak Velikiye Luki 1942 yılı boyunca Alman kuvvetlerince yoğun biçimde tahkim edildi.

Kuvvetler

Kenti Alman için 1942 yılı Kasım ayı ortalarında yürütülen Sovyet taarruzunda 3. Vurucu Ordu, 4. Vurucu Ordu ve hava gücü olarak da 3. Hava Ordusu kullanıldı.

Tüm ilgi ve dikkati Rijev Muharebeleri'nde olan Alman komutanlığı Velikiye Luki bölgesini gerçekten zayıf kuvvetlerle tutmuştur. Kent, General Thedor Scherer komutasındaki 83. Piyade Tümeni tarafından savunulmaktaydı. Hattın güneyi 3. Dağ tümeni, kuzeyi ise 5. Dağ Tümeni tarafından tutuluyordu. Ancak kent yoğun savunma hazırlıklarıyla tahkim edilmişti. Topçu, istihkam ve destek birlikleriyle beraber kent garnizonu toplam 7 bin kişilik bir kuvvettir.

Sovyet taarruzu ve kuşatma

Sovyet taarruzu sonrası.

Sovyet klasik kanatlardan kuşatma taarruzu, 24 Kasım'da güneyden dört piyade tümeni, kuzeyden ise bir piyade tümeniyle başlatıldı. Ağır kayıplara karşın kenti 27 Kasım'da kuşatmayı başardılar. Ertesi gün, Cephe Komutanı 2. Mekanize Kolordu'yu, Alman 3. Dağ Tümeni ve 83. Piyade Tümeni arasında açılmış olan gedikten ileri sürdü. Böylece kentin güneyindeki Alman birlikleri, kolordunun diğer unsurlarıyla irtibatlarının kesilmesi tehdidi altına düşmüş oldu. Merkez Ordular Grubu Komutanı, Alman hatları 16 km. kadar geri çekildiği bir aşamada, durum hâlen nispeten değişkenken, bir yarma operasyon düzenlemek için OKH'den onay istedi. Bu manevrayla hem yaşamsal önemdeki demiryolu hattını örtmüş olacak hem de Sovyet çıkıntısını, bir karşı taarruz için uzatmış olacaktı. Esasen bir karış bile geri çekilmeye yanaşmayan Hitler, bu öneriyi geri çevirdi. O'nun çözümü, Holm'deki gibi dışarıdan bir kuvvetle çemberin yarılmasını gerektiriyordu. Kuşatma altındaki birlikler hareketsiz kalacaktı, kuzeyden 20 Motorize Tümen, güneyden ise General Kurt von der Chevallerie komutasında oluşturulan Chevallerie Görev Grubu taarruz ederek kuşatmayı yaracaktı.

Kurtarma kuvvetleri

General Von Saß ve emrindeki kuvvetler kenti ne pahasına olursa olsun savunma emri verildi. Bu arada kurtarma kuvvetleri aceleyle oluşturulmaktaydı. Velikiye Luki'nin güneyinde kuşatılmış olan 83. Piyade Tümeni ve 3. Dağ Tümeni'nden sağ kalanlar, kurtarma kuvvetlerine ulaşabilmek için batı yönünde muharebe ederek ilerlemeye çalıştılar. Merkez Ordular Grubu'nun kuvvetlerinin büyük bir kısmını Rijev'de bulundurması nedeniyle Velikiye Luki mevzilerinde derhal kullanılabilecek tek asker mevcudu zaten bölgedeydi. Bu kuvvet, Wöhler Grubu (291. Piyade Tümeni) olarak bir köy kulübesinde acilen oluşturulan birliklerdir. Daha sonra diğer tümenler muharebeye hazırlandı. Bunlar, Chevallerie Görev Grubu'ndan eksik kadrolu 8. Panzer Tümeni, Merkez Ordular Grubu ihtiyatından 20. Motorize Pİyade Tümeni ve 6. Luftwaffe Sahra Tümeni ile aceleyle harekete geçirilen 707. ve 708. Güvenlik Tümenleri, 205. ve 331. Piyade Tümenlerdir.

Aralık ayı boyunca, kurtarma birlikleriyle telsiz temasını sürdüren kuşatma altındaki Alman birlikleri, çemberi daraltmak için tekrarlanan Sovyet taarruzlarına karşın mevzilerini tutmayı -özellikle de kentin güney banliyölerindeki demiryolu istasyon ambarlarını- başardılar. Güçlü tahkimatlardaki savunmaya sert kış koşullarında saldıran Sovyet kuvvetleri son derece ağır kayıplara katlandılar. Öte yandan kent savunmasında durum, havadan yapılan mühimmat ve malzeme ikmaline karşın giderek kötüleşti. Bu arada Sovyet kuvvetlerinin Novosokolniki demiryolu hattını kesmek şeklindeki asıl operatif hedeflerine ulaşma girişimleri, Alman kurtarma kuvvetlerinin karşı taarruzuyla boşa çıkarıldı. Velikiye Luki'ye ulaşmak için Aralık ayı sonlarında girişilen bir Alman taarruzu, inatçı Sovyet savunması önünde durduruldu.

Son kurtarma girişimi

Kızıl Ordu kuşatmasını yarmak için diğer bir girişim, Totila Harekâtı kod adıyla (bir Ostrogot kralının anısına) 4 Ocak 1943 tarihinde başlatıldı. İki Alman hücum grubu kente 8 km. kadar yaklaşabilmiş olmakla birlikte kanatlarına yönelen Kızıl Ordu taarruzlarıyla durduruldular. Ardından, savunmayı kırmak ve kenti geri almak için Sovyet taarruzlarına devam edildi. Bu noktadan itibaren herhangi bir yarma hareketinin başarı şansı pek görünmüyordu. Luftwaffe'nin yenilediği itirazlara karşın kentin 32 km. güneydoğusundaki 7. Paraşütçü Tümeni'nden bir tabur, operasyona destek olmak için harekete geçirildi.

Alman Tank imha edicilerle desteklenen piyadenin kale içlerine yönelik 10 Ocak'taki sürpriz bir hücumu başarılı oldu ve burada tecrit edilmiş birlikle birleşmeyi başardı. Yine de General von Saß kuvvetleri, cebin doğusundan batı yönünde bir yarma harekâtı yaparak kurtarma kuvvetleriyle temas kurabilmeleri için gereken olanaklardan yoksundur. Alman planı, paraşütçü taburunun 14 Ocak gecesi "kale"ye ilerlemesini ve buradaki birliklerin, yürüyebilecek yararlılarla birlikte girişilecek yarma harekâtını desteklemesini gerektirmekteydi. Paraşütçüler karla kaplı arazide yollarını kaybettiler ve "kale"ye ulaşamadılar. Bu arada "kale"deki kuvvetler karanlıktan yararlanarak bir çıkış denemesinde bulundular ve içerinden 150 kişi Alman hatlarına ulaşmayı başardı.

Velikiye Luki'nin doğu kesimiyle telsiz teması 15 Ocak'ta kesildi. Saat 04:40'ta General Saß'nin verdiği bilgi, "Bir yarma girişimi söz konusu olamaz, çünkü hemen hemen 2 bin yaralı bu durumda Ruslar'ın eline düşecektir. Acilen dışarıdan yardım gelmeli." şeklindedir. Ertesi gün, 16 Ocak'ta 3-4 bin adamıyla birlikte teslim oldu.

Sonuçları

General von Saß, General Fritz von Rappard ve altı subay yargılanarak, kent civarındaki sivillere ve partizanlara karşı işledikleri savaş suçlarından dolayı suçlu bulundular ve 1946 yılı Ocak ayında Velikiye Luki meydanında idam edildiler. Savaş, "kuzeydeki küçük Stalingrad" olarak da anılmaktadır. Doğu Cephesi'nin güney kesiminde birbirine yakın tarihlerdeki, ama daha büyük çaplı ve daha iyi bilinen Stalingrad Muharebesi'ne benzetilmektedir.