Vikipedi

Topal Osman

Türk milis lideri
(Topal Osman Ağa sayfasından yönlendirildi)

Hacı Topal Osman Ağa (d. 1883, Giresun - ö. 2 Nisan 1923, Ankara), Kurtuluş Savaşı'nda Doğu Karadeniz'de faaliyet gösteren mahallî milis güçlerinin reisi ve muhafız taburu komutanı.

Topal Osman
Milis Yarbay Topal Osman
LakabıTopal Osman
Doğum1883
Giresun, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm2 Nisan 1923 (40 yaşında)
Ankara, Türkiye
Bağlılığı Osmanlı İmparatorluğu
Hizmet yılları1912-1923
RütbesiMilis Yarbay
BirimiMerkez Ordusu
42. Gönüllü Alayı
47. Gönüllü Alayı
Çatışma/savaşlarıBalkan Savaşları
Pontus Ayaklanması
Koçgiri İsyanı

Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın Giresunlulardan oluşan muhafız kıtasının komutanıdır. Kurtuluş Savaşı'nda yararlıklar göstermiş, 1923'te Trabzon Mebusu Ali Şükrü Bey cinayetinin azmettiricisi olduğuna karar verilince hakkında tutuklama emri verildi. Çıkan çatışmalarda yaralı olarak ele geçirilmiş ancak İsmail Hakkı Tekçe tarafından başı gövdesinden ayrılmak suretiyle kesilerek öldürülmüştür.[1]

Hayatı

değiştir

1883 yılında Giresun'da dünyaya geldi. Çepniler'dendir.[2] Babası fındık tüccarı Feridûnzâde Hacı Mehmet Efendi’dir. Gençliğinde aile işlerine yardımcı oldu, bir kereste fabrikasına ortak oldu; evlendi ve iki oğlu oldu.[3] Babası askerlik bedelini ödemesine rağmen gönüllü birlik oluşturarak savaşa katıldı. Savaşta göstermiş olduğu başarılarından dolayı yarbaylık rütbesine kadar yükseldi.[4]

 
1912'de Balkan Savaşı'na giderken.

Balkan Harbi'nde Osmanlı Ordusu'na gönüllü olarak katıldı. Çatalca cephesinde savaştı. Bu savaş sırasında sağ diz kapağından yaralandı, topal kaldı ve böylece Topal lakabını edindi.

Eşkıyalık faaliyetleri

değiştir

Giresun Reji Müdürü Nakiyüddün Efendi, 15 Ocak 1922'de Mustafa Kemal Paşa'ya yazdığı mektupta Balkan Savaşları'nda bir ayağını din ve millet uğruna feda ettiğini ileri süren Osman'ın I. Dünya Savaşı sırasında Ayvasıl köyü ihtiyar heyetinden elde ettiği sahte mazbatayla askerlikten atılmış Yüzbaşı Niyazi Efendi ile birlikte ordudan aldığı buğdayları Panço adındaki bir Rum ile birlikte 100 bin liralık sahte bir mazbata ile Giresun Nokta Kumandanlığı'na satarak halk ve devleti dolandırdığını, Rum ve Müslümanlar'ın arazilerini gasp ederek kendi ve akrabaları arasında pay ettiğini, belediye reisi iken Müdafâ-î Hukuk Riyaseti'ni de ele geçirerek kendi menfaatlerini korumak için millî mücadeleye katıldığını, Koçgiri'den ganimet olarak 60 bin lira değerindeki sığır ve koyunu gasp ederek Giresun'a getirdiğini, başkasının kente kasaplık hayvan sokmasını da engelleyerek fahiş fiyattan para kazandığını, kardeşiyle birlikte hükûmetin kentte banka kurmasını engellediğini, 30 bin liraya mal olan bir kereste fabrikasını 1500 altına aldığı gibi çeşitli kötülüklerini anlatmıştır.[5]

Topal Osman, Giresun Belediye Reisi Dizdarzâde Eşref Bey'in sağlık gerekçesiyle görevi iâde etmesi üzerine yasal bir yetkisi olmadan ve kimseye danışmadan kendisini belediye reisi ilan etti.[6] Topal Osman'ın yıldızını parlatan olay, 8 Mayıs 1919'da Giresun iskelesine demirleyen Yunan Kızılhaç gemisi Yanya'yı Giresunlu Rumlar'ın sevinçle karşılaması ve Yunan uyruklu bir marangoz olan Karaoğlan Panayot'un Giresun'daki Rum okuluna Yunan bayrağı çekmesinden sonra gelişmiştir. İnzibat subayı Sırrı Bey, bayrağı sözlü uyarıyla indirtmeyi başaramayınca Topal Osman çağrılmış, bayrağı o indirmiş, marangozu da öldürmüştür.[7] Bu olay sayesinde Osman, yerel eşraf, hükûmet yetkilileri ve Rumlar'a gözdağı vermeyi başararak bölgede dikkate alınması gereken birisi olduğu izlenimini vermiştir. I. Dünya Savaşı öncesinde Giresun’da etrafında topladığı kanun kaçakları ile Laz Alayları[8][9] adı da verilen grubu kurarak eşkıyalık yaptı. Tarih sahnesine ilk çıkışı, I. Dünya Savaşı başladıktan sonra Giresun'dan topladığı yaklaşık 100 kişilik çeteyle Trabzon hapishanesinin kapısını açtırması ve 150 mahkûmu çetesine ilave etmesiyle oldu.[10]

Nisan 1916’da Borçka’da Ruslar'a karşı savaşan Türk ordusuna katıldı.

Savaştan sonra memleketine dönüp Giresun ve Samsun havalisinde Pontus çeteleri ile uğraştı ve bu konuda pek çok başarı elde etti. Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından sonra kendisini kimseye danışmadan Giresun belediye başkanı ilan etti.[3]

İstanbul’da kurulan Divan-ı Harp mahkemesi, savaşta işlediği suçlar nedeniyle hemen yakalanması ve İstanbul'a getirilmesine karar verdi. Bunun üzerine adamları ile birlikte Şebinkarahisar'da saklandı, civardaki Rum köylerine baskınlar yaptı. Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti'nin Giresun Şubesini kurdu ve ilk başkanı oldu.

19 Mayıs 1919'da Osmanlı Devleti'nin ordu müfettişi olarak Samsun'a gelen Mustafa Kemal Paşa'nın görevlerinden birisi, Topal Osman'ı ve çetesini yakalayıp etkisiz hale getirmekti. Kimi kaynaklara göre Topal Osman, Mustafa Kemal Paşa ile 29 Mayıs 1919’da Havza’da gizlice görüştü.[3][10] Mustafa Kemal Paşa, onu hareketlerinde serbest bıraktı ve bu gizli buluşmadan sonra Topal Osman Ağa, ondan aldığı emirler doğrultusunda hareket etti.

Hakkındaki tutuklama kararı 8 Temmuz 1919'da Padişah VI. Mehmed Vahdettin tarafından kaldırıldı. Giresun'a dönen Topal Osman Ağa, tekrar Giresun belediye reisliği makamına oturdu. Şubat 1920'de yayımlamaya başladığı Gedikkaya gazetesinde başkalarına yazdırdığı sert makalelerin altına imzasını koyarak millî mücadeleye basın yoluyla destek vermeye çalıştı.[11] Giresun Askerlik Şubesi Başkanı Hüseyin Avni Alpaslan ve Jandarma Komutanı Hamdi Bey ile anlaşarak Giresun gençlerinden oluşan gönüllü bir birlik kurdu.

Eylül 1920’de Ermeni Harekatı’nı bastırmak üzere Kâzım Karabekir'in 15'inci Kolordusu emrine gönüllü taburu gönderdi.[11] Tabur, dört ay boyunca Karabekir’in komutasında kaldı.[3]

Giresun Gönüllü Maiyet Müfrezesi

değiştir

Topal Osman, Millî Mücadele'nin önderi olan Mustafa Kemal Paşa'nın daveti üzerine 12 Kasım 1920'de yakın adamları ile birlikte Ankara'ya geldi. Başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere Çankaya'yı ve Büyük Millet Meclisi adıyla kurulan Türk parlamentosunu korumakla görevlendirildi. Komutanlığını üstlendiği muhafız birliğine meclise silah ve mühimmatlarıyla birlikte girme ve oturumları dinleme ayrıcalığı verildi. Tamamı Giresunlulardan oluşan 10 kişilik birliğin[12] sayısı zamanla 250’ye kadar yükseldi. Bu birliğe Giresun Gönüllü Maiyet Müfrezesi adı verilmiştir.

42. ve 47. Giresun Gönüllüleri Alayları

değiştir

Topal Osman, Ankara’dan aldığı emir üzerine 1921’de muhafız birliğinin komutasını Gümüşreisoğlu Mustafa Kaptan’a bırakarak Giresun’a gitti; gönüllülerden oluşan 42 ve 47. alayları oluşturdu. Gönüllülerden oluşan bu alaylar, Mart 1921’de Koçgiri İsyanı’nın bastırılmasında da görev aldı.

Sakarya Meydan Muharebesi sırasında 47. Alay'ı komuta etti. Savaşta, 2000 kişiden oluşan ve Hüseyin Avni Bey tarafından komuta edilen 42. Alay’ın tamamına yakını hayatını kaybetti; 47. Alay’dan ise 285 kişi sağ kaldı.

Topal Osman Ağa, Sakarya Meydan Muharebesi’nden sonra mevcudu takviye edilen 47. Alay’ın komutanı olarak Büyük Taarruz’a katıldı. Zaferden sonra yarbay rütbesi ve istiklal madalyası ile onurlandırıldı. 21 Aralık 1922’de döndüğü memleketi Giresun’da büyük bir coşku ile karşılandı.

Büyük Taarruz’dan sonra Ankara’da Ayrancı civarında kendisine tahsis edilen Papaz'ın Bağı denilen mevkide yaşamını sürdürdü. Özel Muhafız Alayı'nın komutanı olarak görevine devam etti.[3]

Ali Şükrü Bey cinayeti

değiştir
Ana madde: Ali Şükrü

Topal Osman, 27 Mart 1923 tarihinde Ankara’da aniden ortadan kaybolan milletvekili Ali Şükrü Bey'in öldürülmesinden sorumlu tutuldu. Yardımcısı Mustafa Kaptan, Ali Şükrü Bey’in yemek bahanesiyle Topal Osman’ın Samanpazarı’ndaki evine götürüldüğünü, burada Topal Osman ve sekiz adamı tarafından kementle boğulduğunu itiraf etti.[13] Ceset, 1 Nisan’da Çankaya sırtlarında Mühye köyü civarında bulunduktan sonra hakkında yakalama emri çıkarıldı. Adamları ile Çankaya Köşkü'ne sığınmak isteyen Topal Osman, bir saldırı geleceği öngörüsüyle köşkten ayrılıp Başbakan Rauf Bey’in dairesine geçmiş olan Mustafa Kemal’i köşkte bulamadı.[10] Topal Osman’ın öfke ile kapıyı kırıp içeri girmesi ve önüne geleni parçalaması olayı tarihe Çankaya Köşkü Baskını olarak geçti. Olayın şahitlerinden biri olan, Latife Hanım'ın kız kardeşi Vecihe İlmen, o gün yaşanılanları şu şekilde anlatmıştı:

"Milli Mücadele’nin lideri tehdit altındaydı. Kısa bir tartışma yaşandı. Önemli olan Mustafa Kemal Paşa’nın yaşamıydı. Ona bir şey olursa zaten hiçbiri hayatta kalamazdı. Dışarıdakilerle pazarlık başladı. Adet olduğu üzere, ’Kadınlar ve çocuklar önden çıksın’ dediler. Plan şuydu: Mustafa Kemal Paşa kılık değiştirerek kadınlar ve çocuklarla birlikte dışarı çıkacaktı. Fakat evin içinde de birilerinin kalması gerekiyordu. Latife muhafızlarla birlikte evde kalmaktan yanaydı. ’Ben onları oyalarım’ diyordu. Mustafa Kemal Paşa önce şiddetle itiraz etti. Ancak Latife’nin inadını bilirdi. Vecihe bir çarşaf buldu getirdi. Mustafa Kemal çarşafı giydi, baldızı Vecihe ve hizmetkár kadınlarla birlikte dışarı çıktı. Latife de bu arada onun kalpağını kafasına takmıştı. Erlerden birine, ’Mutfaktaki portakal sandıklarını getir’ dedi. Sandıkları pencerelerin önüne dizdiler. Evde ışıklar yanıyor ve bahçeden bakıldığında içerdekiler fark ediliyordu. Boyunun kısalığı dışarıdan fark edilmemeliydi. Latife, portakal sandıkları üzerinde bir ileri bir geri yürüyor, dışarıdan gelen habercilerle iletilen mesajları evde Mustafa Kemal varmış gibi alıp cevap veriyordu. Ölüm tehdidi altında çeteyi oyalamayı sürdürüyordu. O sırada Mustafa Kemal, Topal Osman’a karşı yürütülecek harekátı planlıyordu. Sonunda Topal Osman’ın adamları eve kurşun yağdırmaya başladılar. Ardından eve girdiler. Mustafa Kemal’in gittiğini anlayınca çılgına dönüp ne buldularsa parçaladılar. Onların aradığı Mustafa Kemal’di. Ama ellerinden kaçırmışlardı. O sırada Topal Osman çetesi muhafız taburu tarafından sarıldı. Latife’ye zarar vermeye zamanları kalmamıştı."[14]

Yeni kurulan muhafız birliği tarafından 1 Nisan 1923 gecesi Papazın Bağı’ndaki evinde kıstırılan Topal Osman Ağa ve adamları, bütün gece çatıştı. Topal Osman, yaralı olarak ele geçirildi.[13]

Öldürülmesi

değiştir

Papazın Bağı'ndaki baskından yaralı olarak ele geçirilmiş ancak İsmail Hakkı Tekçe tarafından başı gövdesinden ayrılmak suretiyle kesilerek öldürülmüştür ve bilahare Çankaya yakınlarına gömülmüştür.

Meclis’te Ali Şükrü Bey’in katilinin yakalanarak Ulus Meydanı’nda idam edilmesi kararı oy birliği ile alınınca başından asılması mümkün olamayınca ceset mezardan çıkarılmış, Meclis’in kapısında, ayağından asılmıştır.[15] Cenazesi, daha sonra kardeşlerinin Atatürk’ten ricası üzerine Giresun’a nakledildi ve Kurban Dede mezarının yanında Giresun Kalesi’ne defnedildi. Naaşı, Atatürk’ün Giresun’u ziyaretinde verdiği emir üzerine 1925 yılında kalenin en yüksek tepesinde yaptırılan anıt mezara nakledilmiştir.

Balkan Harbi'nde Osmanlı ordusuna gönüllü olarak katıldı, Çatalca cephesinde savaştı. Bu savaş sırasında sağ diz kapağından yaralandı, topal kaldı ve “Topal” lakabını böylece edindi.

Gerçekleştirmek istediği hac ziyaretini yapamadan öldüğü için, kendisine bedel, silah arkadaşı Kurdoğlu Hacı Hafız Mustafa hacca gönderilmiş ve böylece ölümünden sonra yakınları tarafından Hacı Osman Ağa olarak da anılmaya başladı.[11]

Hakkında yazılanlar

değiştir
  • Mustafa Kemal'in Muhafız Komutanı Giresunlu Osman Ağa, Sercan Yılmaz, Cinius Yayınları, İstanbul, 2017
  • Mustafa Kemal'in Muhafızı Topal Osman, Ümit Doğan, Ankara 2014, Kripto Yayınları
  • Topal Osman, Seyfullah Çiçek, Arı Sanat Yayınevi, 2011, ISBN 9789944742269
  • Müdafaa-i Hukuk ve İstiklal Harbi Tarihinde Giresun, Osman Fikret Topallı, Serander Yayınları, 2011, ISBN 9789944374385
  • Mangal Yürekli Adam: Topal Osman, Rıza Nur, Örgün Yayınevi, 2010, ISBN 9789757651833
  • Millî Mücadele Kahramanı Giresunlu Osman Ağa, Süleyman Beyoğlu, Bengi Kitap Yayın, 2009, ISBN 9789944049146
  • Giresunlu Fedailerle Konuştum Onlar da Çılgındı, Erden Menteşeoğlu, 2008
  • Topal Osman Ağa, Teoman Alpaslan, Kum Saati Yayıncılık, 2007, ISBN 9789759179410
  • Topal Osman Olayı, Cemal Şener, Etik Yayınları, 2005, ISBN 9789758565191
  • Topal Osman Olayı, Rıza Nur, İşaret Yayınları, 1993, ISBN 9753500319
  • Yakın Tarihimizde Osman Ağa ve Giresunlular, Erden Menteşeoğlu, YeşilGiresun Matbaası, 1997
  • Osman Ağa, Erden Menteşeoğlu, YeşilGiresun Matbaası, 1991
  • Osman Ağa ve Giresun Uşakları Konuşuyor, M. Şakir Sarıbayraktaroğlu, Kardeş Matbaası, 1975
  • Atatürk’ün Muhafızı Topal Osman, Ömer Sami Coşar, Harman Yayınları, 1971

Hakkındaki filmler

değiştir
  • Topal Osman, 1966
  • Atatürk'ün Fedaisi Topal Osman: Cumhuriyete Giden Yol, Yönetmen: Atilla Akarsu, 2013[16]

Hakkındaki türküler

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Aziz ÜSTEL - Topal Osman'ın Kellesini Niye Kestiler? 19.11.2012". 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2020. 
  2. ^ Gönül Doğan, Ümit (2014). Mustafa Kemal'in Muhafızı Topal Osman. s;19 Kripto Kitaplar
  3. ^ a b c d e "Topal Osman Olayı, Giresunpostasi.net, 04.11.2007". 5 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2008. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2020. 
  5. ^ Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi 1 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Genesis Yayınları. Ankara, 2011. 2. Baskı s. 577. ISBN 978-605-54-1017-9
  6. ^ Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi 1 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Genesis Yayınları. Ankara, 2011. 2. Baskı s. 579. ISBN 978-605-54-1017-9
  7. ^ Devlet arşivlerinden farklı olarak Beyplu ve Sarıbayraktar marangozu Aristidi Balabani olarak anmış Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi 1 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Genesis Yayınları. Ankara, 2011. 2. Baskı s. 579. ISBN 978-605-54-1017-9
  8. ^ Dinç, Fasih (2014). Birinci Meclis ve Vilayat-ı Şarkiye (Yüksek Lisans Tezi) (PDF). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. 3 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ağustos 2017. 
  9. ^ Beyoğlu, Süleyman, Milli Mücadele Kahramanı Giresunlu Osman Ağa, Bengi Kitap Yayın, İstanbul, 2009
  10. ^ a b c "Ayşe Hür, Çağımızın Bir Başka Kahramanı, Birikim Sosyalist Kültür Dergisi, 31.01.2006". 26 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2010. 
  11. ^ a b c "Seyfullah Çiçek, Topal Osman Ağa'nın Anısına, Gorele.gen.tr, Erişim tarihi:03.08.2012". 18 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2012. 
  12. ^ Gazi'nin yakın koruması olarak görevlendirilen 10 kişinin adları; Gümüşreisoğlu Mustafa Kaptan, Ali Şıhoğlu Mehmet, Aşıkoğlu Galip, Osmanoğlu Sarı Mustafa, Osmanoğlu Ali, Ahmetcanoğlu Kırlak Hüseyin, Sofuoğlu Hüseyin, Tığlıoğlu Ömer, Kemençeci Köseoğlu Hamit, Yılancıoğlu Hasan'dır
  13. ^ a b "Ayşe Hür, Ali Şükrü Bey ve Topal Osman, Taraf Gazetesi, 01.04.2012". 4 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2015. 
  14. ^ "Latife Hanım, Mustafa Kemal'in başına gelmiş bir kaza değildi - Magazin Haberleri". web.archive.org. 16 Temmuz 2023. 16 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2023. 
  15. ^ "Topal Osman'ın kellesini niye kestiler?". Star. 19 Kasım 2012. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2014. 
  16. ^ "Atatürk'ün Fedaisi Topal Osman: Cumhuriyete Giden Yol". 21 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2017. 
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Topal_Osman&oldid=33816036" sayfasından alınmıştır