Vikipedi

Akçakale, Çıldır

(Tetra Tsihe sayfasından yönlendirildi)

Akçakale, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

Akçakale
Köy
Harita
Ardahan'ın konumu
Ardahan'ın konumu
Ardahan üzerinde Akçakale
Akçakale
Akçakale
Akçakale'nin Ardahan'daki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArdahan
İlçeÇıldır
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
Rakım2044 m
Nüfus
 (2022)
 • Toplam199
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0478
İl plaka kodu75
Posta kodu75110

Tarihçe

değiştir

Akçakale köyünün eski adı Tetrtsihe'dir. Gürcüce bir yer adı olan Tetrtsihe (თეთრციხე) "ak kale" anlamına gelir. Nitekim 1561-1587 dönemi olaylarını anlatan Meshuri Davitnis Kronika („მესხური დავითნის ქრონიკა“) adlı Gürcüce vakayinamede "Tetr-Tsihe" (თეთრ-ციხე) şeklinde geçer.[3] Bu yer adı Türkçeye Ağca Kala şeklinde çevrilmiş, daha sonra Akçakale'ye dönüşmüştür.[4] Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde "Ağca Kala" (اغجە قلعە) ve 1940 genel nüfus sayımında "Akçakale" olarak geçer.[5][6]

Tetrtsihe veya Ağca Kala köyünün bulunduğu tarihsel Palakatsio bölgesi Orta Çağda Gürcistan'ın sınırları içinde kalıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köydeki eski kilise ve kaleler de buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[7][8]

Ağca Kala köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterde göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Çıldır livasının Canbaz nahiyesine bağlı köylerden biriydi. Köyün nüfusu 6 Hristiyan haneden oluşuyordu. Hane reislerinin adları buranın bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir. Bu deftere göre köyde buğday, arpa, çavdar, keten tohumu tarımı ile arıcılık yapılıyor ve domuz besleniyordu.[9][10][11]

Ağca Kala köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus tespitinde "Agcakala" (Агджакала) şeklinde kaydettiği yerleşim, Ardahan sancağının Çıldır kazasına bağlı Çala nahiyesinin dokuz köyünden biriydi. Köyün nüfusu, 85'i erkek ve 93'ü kadın olmak üzere, 21 hanede yaşayan 178 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Karapapak olarak kaydedilmiştir.[12] Çıldır kazasının diğer köylerinde olduğu gibi Terekeme de denen Karapapaklar Ağca Kala köyüne Kazah ve Borçalı mezralarından göç edip gelmişlerdi.[13]

Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli'nin verdiği bilgiye göre, Ağca Kala'da sadece Karapapaklar yaşıyordu. Köyden Tetri Tsihe olarak söz eden Martvileli, köyün tepesinde beyaz taştan inşa edilmiş bir kale bulunduğunu, bu kalenin neredeyse tamamen yıkılmış olduğunu, biraz uzağında küçük bir beyaz kalenin daha var olduğunu, ancak orada kimsenin yaşamadığını ve buranın sadece eski bir köy yerleşimi olduğunu yazmıştır.[14]

Ağca Kala veya Tetrtsihe köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Akça Kala" (اقچە قلعە) şeklinde yazılmıştır. Bu tarihte bu yerleşim Kars vilayetinin Çıldır kazasına bağlı Cala nahiyesinin köylerinden biriydi.[15] 1940 genel nüfus sayımında köy aynı idari statüye sahipti ve nüfusu 215 kişiden oluşuyordu.[16] 1965 genel nüfus sayımında köyün nüfusu 419 kişiye çıkmıştı ve bu nüfus içinde 116 kişi okuma yazma biliyordu.[17]

Akçakale köyü ile Çıldır Gölü’ndeki ada, daha 19. yüzyılda taş dolguyla oluşturulmuş bir yolla bağlanmıştır. Bu adada eskiden bir kentin kurulu olduğu bilgisi çeşitli kaynaklarda geçer. Bu kentten geriye kale, kilise, kule ve başka yapıların kalıntıları kalmıştır. Beyaz taşlarla inşa edildiği için Gürcüce Tetri Tsihe (თეთრი ჩიხე) veya Tetrtsihe (თეთრციხე) adını taşıyan kalenin bazı kısımları bugüne ulaşmıştır. Türkçeye çevrilmiş adıyla Akça Kale, irili ufaklı taşlarla inşa edilmiştir. Bazı duvarlar harç kullanılmadan örülmüştür. Günümüze ulaşan duvarların yüksekliği 1 metreyi bulur. Yarımadadaki kule göl kıyısında yer alır. İri taşlarla kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Silindirik bir forma sahip kulenin duvarları yıkılmıştır. Kulenin içten çapı 3,8 metredir. Duvarların kalınlığı 2,2 metreden 3,3 metreye kadar değişmektedir. 10. yüzyıldan kalma Gürcü kilisesi olan Tetrtsihe Kilisesi, görece daha sağlam kalmıştır.[18]

Akçakale köyünün sınırları içinde kuru duvar tekniğinde iki adet yapı kalıntısı tespit edilmiştir. Bunlardan biri köyün kuzeyindeki bir sırtın eteğinde yer alır ve toprak seviyesine kadar yıkılmış olan duvarın uzunluğu 190 metredir. İkinci kalıntı Akçakale Adası'nda bulunmaktadır. Buradaki kalıntılar arasında yuvarlak forma sahip yapılar ve daranlar yer alır.[19]

Coğrafya

değiştir

Akçakale köyü, Ardahan il merkezine 62 km, Çıldır ilçe merkezine ise 20 km uzaklıktadır.[20]

Nüfus

değiştir
Yıllara göre köy nüfus verileri
2022 199[2]
2021 205[2]
2020 210[2]
2019 217[2]
2018 213[2]
2017 193[2]
2016 186[2]
2015 179[2]
2014 190[2]
2013 198[2]
2012 219[2]
2011 212[2]
2010 218[2]
2009 235[2]
2008 250[2]
2007 250[2]
2000 248[20]
1990 371[21]
1985 409[22]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Akcakale, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 24 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Çıldır Akçakale Köy Nüfusu". Nufusune.com. 10 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  3. ^ "Kristine Şaraşidze, "სამხრეთ საქართველოს ისტორიის მასალები XV-XVI სს.", Tiflis, 1961, s. 44". 21 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2024. 
  4. ^ Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 56.
  5. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 392". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  6. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 355.
  7. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 70, 84. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
  8. ^ 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 43. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
  9. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 392". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023. 
  10. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 265". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023. 
  11. ^ "" 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre "Gürcistan Vilayeti"nin etnik haritası". 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  12. ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 405". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023. 
  13. ^ "V. Koptonaşvili, "Bir Yolcunun Notlarından - Ardahan "Sancağı"nda Gürcü Gezgin" (ვ. კოპტონაშვილი, "მგზავრის დღიურიდან" - ქართველი მგზავრი ადრაჰანის "სანჯახში", İveria, 21 Temmuz 1894, sayı: 155" (PDF). 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023. 
  14. ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi, 4 Ekim 1917, sayı: 217". 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021. 
  15. ^ "Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 763". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2023. 
  16. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 351.
  17. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 357.
  18. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 70-73. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
  19. ^ 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 43-44. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
  20. ^ a b "Akçakale Köyü". YerelNet.org.tr. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020. 
  21. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  22. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Akçakale,_Çıldır&oldid=33704264" sayfasından alınmıştır