Tatyos Efendi

Ermeni asıllı Osmanlı keman sanatçısı ve besteci (1855-1913)

Tateos Ekserciyan (Osmanlı Türkçesi: طاتيوس اكسرجيان , Ermenice: Թադեոս Էքսէրճեան), (d. 1858, Ortaköy, İstanbul - ö. 16 Mart 1913, İstanbul), Osmanlı Ermenisi müzisyen ve bestekar.

Kemani Tatyos Efendi
Genel bilgiler
DoğumTateos Ekserciyan
1858
Ortaköy, İstanbul
Ölüm16 Mart 1913 (55 yaşında)
İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Başladığı yerİstanbul
TarzlarKlasik Türk müziği
MesleklerMüzisyen, bestekar
Tatyos Efendi'ye ait Hicazkâr makamında Yok Mudur Ey Mahpeyker Zerre İnsafın Senin (Osmanlı Türkçesi: يوقميدر اي مهپيكر زره انصافك سنك) bestesini gösterir nota defteri.

Osmanlıca yazımda Türkçedeki artdamak n'si, kef üzerine üç nokta ile yazılırdı. Elyazısında bu noktalar konmazdı, bu yüzden kef (ك) harfi ince k, artdamak n'si (ñ, ng) ve ince g için kullanılan ortak harf olduğundan, kimilerince yanlışlıkla Ekserciyan diye yanlış okunduğu olur. Ekser, bir tür çivinin adıdır. 16 Mart 1913 tarihinde hayatını kaybetti.

Babası Monakyan, Ortaköy Ermeni Kilisesi musikişinaslarındandır. Ortaköy'deki Ermeni okulunu bitirdi. Zanaatkâr olması için bir çilingire ve bir saatçiye çırak olarak verildi. Musikiye düşkünlügü sebebiyle dayısı Movses Papazyan'dan kanun dersi almaya başladı. Amatör topluluklarda bir süre kanun çalmasının ardından kanunu bıraktı. Kemanî Kör Şebüh'dan keman çalmasını öğrendi. Andon ve Civan kardeşlerden ve Hanende Asdik Ağa'dan ders aldı. Hanende Karakaş, Tanburî Ovakim, Kanunî Şemsi gibi sanatkârlarla Galata'daki Pirinççi Gazinosu başta olmak üzere, uzun yıllar fasıllar yönetti. O zamanki gazino sözü, günümüz gazinolarıyla karıştırılmamalıdır.

Ünlendikten sonra Ahmet Rasim Bey, Civan ve Andon kardeşler, Şevki Bey, Kemençeci Vasilaki, Tanburi Cemil Bey ile arkadaşlık yaptı ve beraber çaldı. Bu arkadaşlıkların olumlu etkisiyle saz eserlerinde de başarılı oldu.

Eserlerinin çoğu kayıt altına alınamadığı için nota bilmesine rağmen unutulmuştur. Tatyos Efendi, birçok eserine de güfte yazmıştır. Çağının gerekleri ve sanat anlayışına göre güzel saz ve söz eserleri bestelemiş, Klasik Türk müziği makamlarının geleneksel ifade özelliklerini başarı ile yansıtmıştır. Tatyos Efendi'nin, saz eseri olarak bestelediği karcığar, suzinak, rast peşrevleri; hüseyni, suzinak, rast saz semaileri ile birlikte bazı şarkıları meşhurdur.

Sağlığı bozulduktan sonra Tatyos Efendi, Ahmet Rasim ve Kemençeci Vasilaki gibi birkaç dostunun dışında yalnız kaldı. Ölüm kaydı, kilise defterine Türk müziğinde önemli bir sanatçı olmasına rağmen "Çalgıcı" olarak kaydedilmiştir. Sanatçının cenazesi Ahmet Rasim Bey'le beraber on-on beş kadar kişi tarafından kaldırılmış ve Hasanpaşa Uzunçayır'da bulunan Kadıköy Ermeni Mezarlığı'na defnedilmiştir.

Tatyos Efendi'nin Kadıköy Ermeni Mezarlığı'ndaki anıtmezarı

değiştir

Yakın dostu Ahmet Rasim Bey, sözlerini de kendisinin yazdığı uşak makamındaki:

Gamzedeyim devâ bulmam
Garibim bir yuva kurmam
Kaderimdir hep çektiğim
İnlerim hiç rehâ bulmam

güfteli eseri için "onun ömrünün hâsılasıdır" demiştir.

Tatyos Efendi'nin; çatık kaşlı, pos bıyıklı, kısa boylu, tıknaz yapılı, kalender yaradılışlı, hafif şehlâ gözlü bir kişi olduğu söylenir.

Türk Mûsikî repertuvarında sekiz peşrev, altı saz semaisi, bir beste denemesi, muhtelif makam ve usûllerden bestelediği kırk yedi şarkısı bulunmaktadır.

Atatürk'ün sevdiği şarkılardan "Mani oluyor halimi takrire hicabım" şarkısı da Tatyos Efendi'nindir.

Tatyos Efendi'nin çok bilinen 'Gamzedeyim Deva Bulmam' şarkısını Barış Manço, Müzeyyen Senar, Cansu Koç, Gaye Su Akyol, Kubat gibi pek çok sanatçı tarafından seslendirmiştir.

 
Kemal Gürses tarafından yapılan çalıntıları
Makam (mode) Türü Şarkı adı Usul
Bestenigar Peşrev Bestenigar Peşrev Fahte
Hicaz Şarkı Bilsen ne bela geçti şu bi–çare serimden Sengin Semai
Hicaz Şarkı Gülşen–ı zevk–ı hayatın şimdi mehcurlardan Ağır Aksak
Hicaz Şarkı Nev–bahar–ı dehr içinde harsız gül mü olur Aksak
Hicaz Şarkı Neydi maksudun senin bu hale koymaktan Aksak
Hicaz Şarkı Şu mahzun gönlümü yar şad eylesin Curcuna
Hicazkar Şarkı Ben çare ararken dil–ı bi–çareye senden Sengin Semai
Hicazkar Şarkı Mani oluyor halimi takrire hicabım Curcuna
Hicazkar Şarkı Tir–ı çeşmin ta ciğer–gahımda hançerler vur Ağır Aksak
Hicazkar Şarkı Yok mudur ey mah–peyker zerre insafın ban Türk Aksağı
Hüseyni Şarkı Çektim elimi gayrı bu dünya hevesinden Curcuna
Hüseyni Şarkı Gönül düştü yine gülzar–ı zevka Curcuna
Hüseyni Peşrev Hüseyni Peşrev Devr–i Kebir
Hüseyni Saz Semai Hüseyni Saz Semaisi Aksak Semai
Hüseyni Şarkı Meskenim kuşe–ı zillet olalı şam–u seher Aksak
Hüseyni Şarkı Ölürüm terk edemem ey gül–ı nev–reste seni Curcuna
Hüseyni Şarkı Sakı–ı bezm–ı elest–ı ruh iken şirin–güvar Düyek
Hüseyni–Aşîran Saz Semai Hüseyni–Aşiran Saz Semaisi Aksak Semai
Hüzzam Şarkı Açtım yüzünü talat–ı didarına baktım Curcuna
Hüzzam Şarkı Gözüm hasretle giryandır Aksak
Isfahan Şarkı Akl–u sabrım gitti mahzun oldum ah Aksak
Karcığar Şarkı A gözüm bakma hevayi sözüne Aksak
Karcığar Şarkı Göz süzüp yan bakışınlaa yine aldatma beni Aksak
Karcığar Şarkı Güldün eğlendin perişan hal–u kaalimle bug Ağır Aksak
Karcığar Şarkı Hatırım rahatsız etmezse seni Curcuna
Karcığar Peşrev Karciğar Peşrev Çifte Düyek
Karcığar Saz Semai Karciğar Saz Semaisi Aksak Semai
Karcığar Şarkı Kemend–ı zülf esiri zülf–ı yar oldum Aksak
Karcığar Beste O mah–tabı aceb gösterir mi bana felek Zencir
Karcığar Şarkı Söyle çeşm–ı ela sen nur–ı imanım mısın Ağır Aksak
Kürdilihicazkâr Şarkı Ehl–ı aşkın neşvegahı kuşe–ı meyhanedir Ağır Aksak
Kürdilihicazkâr Şarkı Hoş geçen eyyamı cana her nefes ah özlerim Aksak
Kürdilihicazkâr Şarkı İltiyam–ı zahm–ı aşkın ah doktor çaresi Aksak
Kürdilihicazkâr Peşrev Kürdi'li Hicazkar Peşrev Devr–i Kebir
Kürdilihicazkâr Saz Semai Kürdi'li Hicazkar Saz Semaisi Aksak Semai
Kürdilihicazkâr Şarkı Sohbetinle hoş geçen eyyamı cana özlerim Aksak
Muhayyer Şarkı Uyandı bahtım artık etmem şekva felekten Sengin Semai
Müstear Şarkı Tağyir olunmuş guya havası Türk Aksağı
Neva'da Uşşak Şarkı Gam–zedeyim deva bulmam Sofyan
Nihavend Şarkı Cana firkatinle sinemi ben dağlarım Aksak
Nihavend Şarkı Geçtikçe demler sehharelendi Sengin Semai
Nihavend Şarkı Meftunu gönül oldu o şuhane nigahın Sengin Semai
Rast Şarkı Beni dilgir ederken ah visali Aksak
Rast Şarkı Bir gönlüme bir hal–ı perişanıma baktım Sengin Semai
Rast Şarkı Çeşm–ı celladın ne kanlar döktü Kağıdhane Ağır Aksak
Rast Şarkı İftirak–ıy can kederinle senin ey gül–beden Ağır Aksak
Rast Şarkı Mavi atlaslar giyersin Türk Aksağı
Rast Şarkı Mey–ı lalinle dil mestane olsun Curcuna
Rast Peşrev Rast Peşrev Düyek
Rast Saz Semai Rast Saz Semaisi Aksak Semai
Segah Şarkı Nice feryad edeyim ah aşk senden Aksak
Suzinak Şarkı Afet misin ey hüsn–i mücessem bu ne halet Sengin Semai
Suzinak Şarkı Atf etme sakın hançer–ı müjganını nagah Sengin Semai
Suzinak Şarkı Cevher–ı ruhum musun ey melek Aksak
Suzinak Şarkı Çeşm–ı celladı boyandı girdi artık kaanıma Ağır Aksak
Suzinak Şarkı Efendim nev–civanımsın Sengin Semai
Suzinak Şarkı Gel ela gözlüm efendim yanıma Müsemmen
Suzinak Şarkı Gülşen–ı zevk–ıy hayatın şimdi mehcurlarda Ağır Aksak
Suzinak Şarkı Güzelim gözlüğünü çeşmine tak Aksak
Suzinak Şarkı Hasretinle gün–be–gün olmakta halim ah bet Curcuna
Suzinak Peşrev Suzinak Peşrev Çenber
Suzinak Saz Semai Suzinak Saz Semaisi Aksak Semai
Suzinak Şarkı Suznak–ı ateş–ı gam yetiş feryada gel Aksak
Suzinak Şarkı Suznak–ı fasl–ı aşkın söyleyim dinle yeter Aksak
Şehnaz Şarkı Sevdi bir şuh–ı cihanı kim gönül Devr–i Hindi
Uşşak Şarkı Bu akşam gün batarken gel Aksak
Uşşak Şarkı Nail–ı vuslat olan zinet–ı dünya bilmez Müsemmen
Uşşak Şarkı Ol kadar ağlattın ki gülmek bana oldu haram Ağır Aksak
Uşşak Şarkı Rahmi yok bir yare düştüm el–aman gonca Ağır Aksak
Uşşak Şarkı Ruhum musun ey ruh–ı safa–bahş–ı cihanın Türk Aksağı
Uşşak Peşrev Uşşak Peşrev Devr–i Kebir
Uşşak Saz Semai Uşşak Saz Semaisi Aksak Semai