Türkiye-Ukrayna Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması
Türkiye-Ukrayna Dostluk Antlaşması, Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Türkiye arasında imzalanan 1922 tarihli antlaşmadır.
Arka plan
değiştirÇarlık döneminde, henüz I. Dünya Savaşı başlamadan Ukrayna'da Rusya'ya karşı artan bağımsızlık isteği ile Ukrayna Kurtuluşu Birliği kurulmuştu. 1914 yılından itibaren yapılandırdığı birçok şubeden birini de İstanbul'da açmasıyla Türkiye, Ukrayna ile tekrar birebir ilişki kurulmuştur.[1]
1917 yılında Bolşevik İhtilaliyle başlayan Brest Litovsk Müzakereleri döneminde, Osmanlı Devleti ve Ukrayna arasında 9 Şubat 1918 yılında bir barış antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmayla Ukrayna'nın bağımsızlığı da tanınmıştır.[1]
Bu dönemden sonra ikili ilişkiler dostane bir seyir izlemiştir. İki devlet arasında savaş dönemi boyunca esir edilen asker ve sivillerin geri verilmesi için 12 Şubat 1918 ve daha sonra 17 Eylül 1921 tarihlerinde antlaşmalar imzalanmıştır. Bundan sonra diplomatik ilişkiler yoğunluk kazanmış ve karşılıklı olarak Türk-Ukrayna elçilik heyetleri gönderilmiştir. Yapılan ticari antlaşmalarla her iki taraf ticari haklar kazanmış ve ortak ticari faaliyetlerde bulunmuşlardır.[1]
Diğer yandan, 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması ile, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ile (Türkiye) Büyük Millet Meclisi Hükûmeti arasında barış, hattâ yardımlaşmaya varan bir dostluk dönemi başlamıştı. Ardından Ekim 1921 tarihinde imzalanan Kars Antlaşması ile Türkiye'nin doğu bölgesindeki günümüzdeki sınırlar çizilmişti.[2] Bu ortamda SSCB içindeki ikinci önemdeki Ukrayna SSC'nin de Ankara Hükûmeti ile ilişkisini arttırmasının şartları oluşmuştu.
Antlaşmanın gerçekleşmesi
değiştirO dönemde Ukrayna SSC dışişlerinde bağımsız politika izleyebiliyordu. Ukrayna SSC ile resmi ilişkilerin başlangıcını Ukrayna Bolşevik Partisi Merkez Komite delegelerinden ve SSCB Merkez Komitesi üyesi Mihail Vasilyeviç Frunze'nin ve 40 kişilik bir heyetinin 26 Kasım 1921 tarihinde başlayan Türkiye ziyareti oluşturmuşturdir. Heyet önce deniz yoluyla Trabzon'a gelir ve birkaç gün burada kalır.[3][4] Aralık ayında Ankara'ya gelinir. 25 Aralık günü TBMM heyetiyle bir araya gelirler ve Ukrayna-Türkiye konferansı başlar. Dostluk havası içinde geçen konferans, 2 Ocak 1922 tarihinde Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Türkiye arasında, Türkiye-Ukrayna Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması imzalanmasıyla sonuçlanmıştır.[5][6] Antlaşmayı Ankara Hükûmeti adına Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal (Tengirşenk), Ukrayna SSC adına daha önce Ukrayna'nın Ankara büyükelçiliği de yapmış olan SSCB Merkez Komitesi üyesi Mihail Frunze imzaladı.
Antlaşmanın maddeleri
değiştirAntlaşmanın, iki devletin karşılıklı olarak birbirini tanıması, Karadeniz'e kıyısı olan devletlerin katıldığı konferansta Karadeniz’in ve içine dökülen nehirlerin uluslararası statüsünün belirlenmesi, Karadeniz ülkelerinin onayı olmadan İstanbul ve Çanakkale boğazlarında özel bir rejimin uygulanmaması, diplomatik ilişkilerin kurulması gibi maddeleri vardı.[7]
Antlaşma sonrası
değiştirAntlaşma ile yeni bir boyut kazanmış olan ilişkiler, Mayıs 1922'deki ticaret antlaşması ile daha da güçlenmiştir.[1]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b c d Dağkıran, Sinem (2013). "TÜRKİYE-UKRAYNA SİYASİ İLİŞKİLERİ (1914-1922)". Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi - Sosyal Bilimler Enstitüsü. 7 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2019.
- ^ Treaty of Moscow. Encyclopædia Britannica Online. 24 Mart 2017. 25 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2019.
- ^ Karaman, Sami Sabit (2002). Trabzon ve Kars Hatıraları 1921-1922 İstiklâl Mücadelesi ve Enver Paşa. Ankara: Arma Yayınları. s. 65. ISBN 9757336289.
- ^ İliçev, Yakov (1963). "S Dobroy Missiyey". Zvezda Dergisi (Rusça), 4. Moskova. s. 152.
- ^ Yavuz, Ahmet (1992). Türkiye Cumhuriyetinin Andlaşmaları. Ankara: T. C. Dışişleri Bakanlığı Yayını.
- ^ Soysal, İsmail (1989). Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye'nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945). 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. s. 39. ISBN 9789751601841.
- ^ Kupchik, Doç Dr. Oleg (Güz 2011). "1920'lerin Başında Türkiye'deki Sovyet-Batı Mücadelesinde Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (USSC)" (PDF). Karadeniz Araştırmaları, 31. Ankara: Karadeniz Araştırmaları Merkezi. ss. 87-88. 10 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Nisan 2019.