Vikipedi

Sun Yat-sen

Çin Cumhuriyeti'nin kurucusu (1866–1925)

Sun Yat-sen (孫逸仙, hao: 中山/中山, Chung-shan/Zhongshan; 12 Kasım 1866 - 12 Mart 1925), geçici ilk başkan olarak görev yapan Çinli bir devlet adamı, doktor ve siyaset filozofuydu.[1] Çin Cumhuriyeti ve Kuomintang'ın (Çin Milliyetçi Partisi) ilk lideridir. Çin Cumhuriyeti'nde "Ulusun Babası" ve Xinhai Devrimi sırasında Çing hanedanının devrilmesindeki önemli rolü nedeniyle Çin Halk Cumhuriyeti'nde "Devrimin Öncüsü" olarak anılır. Sun, hem Çin'de hem de Tayvan'da geniş saygı görmesiyle 20. yüzyıl Çinli liderleri arasında benzersizdir.

Sun Yat-sen
孫逸仙
1911 yılında Sun Yat-sen
1. Çin Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı
Görev süresi
1 Ocak 1912 (1912-01-01) - 10 Mart 1912 (1912-03-10)
Yerine geldiği Puyi (Çin imparatoru)
Yerine gelen Yuan Shikai
1. Kuomintang Başkanı
Görev süresi
10 Ekim 1919 (1919-10-10) - 12 Mart 1925 (1925-03-12)
Yerine geldiği Makam kuruldu.
Yerine gelen Zhang Renjie
Kişisel bilgiler
Doğum Sun Deming (孫德明)
12 Kasım 1866(1866-11-12)
Cuiheng, Guangdong, Çing Hanedanı
Ölüm 12 Mart 1925 (58 yaşında)
Çin Pekin, Çin Cumhuriyeti
Defin yeri Çin Sun Yat-sen Anıt Mezarı, Nanjing, Jiangsu
Partisi Kuomintang
Evlilik(ler)
Lu Muzhen
(e. 1885; b. 1915)

Kaoru Otsuki
(e. 1903; b. 1906)

Soong Ching-ling (e. 1915–1925)
İlişkiler Chen Cuifen (cariye)
(1892-1925)
Haru Asada (cariye)
(1897-1902)
Çocuk(lar) Sun Fo
Sun Yan
Sun Wan
Fumiko Miyagawa
Bitirdiği okul Hong Kong Üniversitesi (MD)
Queen's College
Mesleği Doktor ve politikacı
İmzası
Bu bir Çin adıdır; soyadı Sun.

Sun, modern Çin'in en büyük liderlerinden biri olarak kabul edilir, ancak siyasi hayatı sürekli bir mücadele ve sık sık sürgündeydi. Devrimin 1911'deki başarısından sonra, yeni kurulan Çin Cumhuriyeti'nin Başkanlığından hızla istifa etti ve bakanlığı Yuan Shikai'a bıraktı. Kısa süre sonra kendi güvenliği için Japonya'ya sürgüne gittikten sonra Güney'de devrimci bir hükûmet kurmak için Çin'e geri döndü. 1923'te Komintern'in temsilcilerini Kuomintang'ı yeniden yapılandırmaları için Kanton'a davet etti ve aynı zamanda Çin Komünist Partisi ile kırılgan bir ittifak kurdu. Partisinin ülkeyi Kuzey Seferi'nde halefi Çan Kay-şek altında birleştirdiğini görecek kadar yaşamadı. 12 Mart 1925'te Pekin'de safra kesesi kanserinden öldü.[2]

Sun'ın ölümünden sonra geride bıraktığı başlıca mirası, Üç Halk İlkesi olarak bilinen politik felsefesidir: (1) Mínzú (Çince: 民族主義, Mínzú Zhǔyì) veya milliyetçilik (yabancı egemenliğinden bağımsız),[3] (2) Mínquán (Çince: 民權主義, Mínquán Zhǔyì) veya "halkın hakları" (bazen "demokrasi" olarak çevrilmiştir) ve (3) Mínshēng (Çince: 民生主義, Mínshēng Zhǔyì) veya insanların geçim kaynağı (bazen "cemaatçilik" veya "refah" olarak çevrilir).[4]

İlk yılları

değiştir
 
Sun Yat-sen'in ailesi

Doğum ve İlk Yıllar

değiştir

Sun Deming, 12 Kasım 1866'da Sun Dacheng ve Madame Yang'ın oğlu olarak Guangdong, Xiangshan ilçesi (şimdiki Zhongshan Şehri), Cuiheng köyünde dünyaya geldi.[1] Hakka[5][6] ve Kanton kökenli Sun'un babasının çok az arazisi vardı ve Macau'da terzi, kalfalık ve hamal olarak çalışmaktaydı.[7] İlköğretimi bitirdikten sonra, ağabeyi Sun Mei tarafından desteklenen mütevazı bir servet ile rahat bir yaşam sürdüğü Hawaii Krallığı'ndaki Honolulu'ya taşındı.[8][9][10][11] Hawaii'de orta öğretim gördü.[12]

Eğitimi

değiştir

Sun, 10 yaşında okula gitmeye başladı ve okulda çocukluk arkadaşı Lu Haodong ile tanıştı. Sun, 1878'de 13 yaşına geldiğinde, birkaç yıl Çin'de eğitim gördükten sonra, abisi Sun Mei (孫 眉) ile Honolulu'da yaşamaya başladı. Sun Mei, Sun Yat-sen'in eğitimini finanse etti ve daha sonra Mançular'ın devrilmesine büyük katkıda bulunacaktı.

Honolulu'da kaldığı süre boyunca Sun Yat-sen, ʻIolani Okulu'na gitti ve burada İngilizce, İngiliz tarihi, matematik, bilim ve Hristiyanlık okudu. Başlangıçta İngilizce konuşamasa da, Sun Yat-sen dili çabucak öğrendi ve 1882'de mezun olmadan önce Kral David Kalākaua'dan akademik başarı ödülü aldı.[13] [19] Daha sonra bir dönem Oahu Koleji'nde (şimdi Punahou Okulu olarak bilinir) eğitimine devam etti.[14] 1883'te kardeşi Sun Yat-sen'in Hristiyanlığı benimsemeye başlamasından endişelenmeye başlayınca Çin'e eve gönderildi.

Sun, 1883'te 17 yaşında Çin'e döndüğünde, çocukluk arkadaşı Lu Haodong ile Cuiheng Köyü'ndeki bir tapınak olan Beijidian'da (北極 殿) tekrar buluştu. Tapınakta pek çok köylünün Beiji (kelimenin tam anlamıyla Kuzey Kutbu) İmparatoru-Tanrı'ya ibadet ettiğini gördüler ve köylülerin eski şifa yöntemlerinden medet ummalarından hoşnutsuz oldular. İbadet edilen heykeli kırdıktan sonra köylülerin gazabından kaçmak için Hong Kong'a kaçtılar.[15][16] 1883'te Hong Kong'dayken Diocesan Boys School'da eğitim gördükten sonra 1884'ten 1886'ya kadar The Government Central School'da eğitimine devam etti.[17]

1886'da Sun, Guangzhou Boji Hastanesinde Hristiyan misyoner John G. Kerr'in gözetiminde tıp eğitimi aldı. "Londra'da Kaçırıldı" adlı kitabına göre, 1887'de Sun, Hong Kong Çin Tıp Koleji'nin açılacağını duyduğu zaman hemen okulda okumaya karar verdi.[18] Nihayetinde, 1892'de oradan tıp doktoru olarak Hristiyan uygulama lisansını aldı. 12 öğrencilik sınıfından Sun, mezun olan iki kişiden biriydi.

Ayrıca bakınız

değiştir

  Wikimedia Commons'ta Sun Yat-sen ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

Görseller

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b "Chronology of Dr. Sun Yat-sen". National Dr. Sun Yat-sen Memorial Hall. 16 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2014. 
  2. ^ Barth, Rolf F.; Chen, Jie (2 Eylül 2016). "What did Sun Yat-sen really die of? A re-assessment of his illness and the cause of his death". Chinese Journal of Cancer. 35 (1): 81. doi:10.1186/s40880-016-0144-9. PMC 5009495 $2. PMID 27586157. 
  3. ^ "Three Principles of the People". Encyclopedia Britannica. 9 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2017. 
  4. ^ Sun Yat-sen (3 Ağustos 1924). "三民主義：民生主義 第一講 [Üç Halk İlkesi: İnsanların Yaşaması İçin]". 國父全集 [Father of the nation's scripts]. 中山學術資料庫系統 (Çince). ss. 0129-0145. 11 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2019. 我們國民黨提倡民生主義，已經有了二十多年，不講社會主義，祇講民生主義。社會主義和民生主義的範圍是甚麼關係呢？近來美國有一位馬克思的信徒威廉氏，深究馬克思的主義，見得自己同門互相紛爭，一定是馬克思學說還有不充分的地方，所以他便發表意見，說馬克思以物質為歷史的重心是不對的，社會問題才是歷史的重心；而社會問題中又以生存為重心，那才是合理。民生問題就是生存問題...... 
  5. ^ 门杰丹 (4 Aralık 2003). 浓浓乡情系中原—访孙中山先生孙女孙穗芳博士 [Central Plains Nostalgia-Interview with Dr. Sun Suifang, granddaughter of Sun Yat-sen]. China News (Çince). 8 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ Bohr, P. Richard (2009). "Did the Hakka Save China? Ethnicity, Identity, and Minority Status in China's Modern Transformation". Headwaters. 26 (3): 16. 28 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 
  7. ^ Sun Yat-sen. Stanford University Press. 1998. s. 24. ISBN 978-0-8047-4011-1. 
  8. ^ Kubota, Gary (20 Ağustos 2017). "Students from China study Sun Yat-sen on Maui". Star-Advertiser. Honolulu. 20 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017. 
  9. ^ KHON web staff (3 June 2013). "Chinese government officials attend Sun Mei statue unveiling on Maui". KHON2. Honolulu. 22 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017. 
  10. ^ "Sun Yat-sen Memorial Park". Hawaii Guide. 1 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017. 
  11. ^ "Sun Yet Sen Park". County of Maui. 22 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017. 
  12. ^ Gonschor, Lorenz (2 Ocak 2017). "Revisiting the Hawaiian Influence on the Political Thought of Sun Yat-sen". The Journal of Pacific History. 52 (1): 52-67. doi:10.1080/00223344.2017.1319128. ISSN 0022-3344. 
  13. ^ "Dr. Sun Yat-Sen (class of 1882)". ʻIolani School website. 20 July 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ Brannon, John (16 Ağustos 2007). "Chinatown park, statue honor Sun Yat-sen". Honolulu Star-Bulletin. 3 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2007. 
  15. ^ 基督教與近代中國革命起源:以孫中山為例. Big5.chinanews.com:89. 28 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2011. 
  16. ^ 歷史與空間：基督教與近代中國革命的起源──以孫中山為例 – 香港文匯報. Paper.wenweipo.com. 2 Nisan 2011. 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2011. 
  17. ^ 中山史蹟徑一日遊. Lcsd.gov.hk. 2 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2011. 
  18. ^ Yat-sen, Sun. Kidnapped in London. 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Sun_Yat-sen&oldid=33759298" sayfasından alınmıştır