Vikipedi

Stephan Beşlisi

(Stephan Dörtlüsü sayfasından yönlendirildi)

Stephan Beşlisi, Kanatlıat takımyıldızı yönünde beş gökadadan oluşan görsel bir gökada grubudur. Keşfedilen ilk gökada grubuydu.[2] Fransız gök bilimci Édouard Stephan tarafından 1877'de Marsilya Gözlemevi'nde keşfedildi.[3] Karmaşık bir etkileşim süreci içinde olan diğer dört gökada bir süre sonra birbirleriyle birleşecekler. Bu grup, üzerinde en çok çalışılan yoğun gökada grubudur.[2] Görsel grubun en parlak üyesi (aslında grubun tek üyesi olmayan), aktif yıldız oluşumunun meydana geldiği kırmızı lekeler olarak tanımlanan geniş H II bölgelerine sahip olan NGC 7320'dir. Yaklaşık olarak 44,68 MIy (13,7 Mpc)uzaklığıyla NGC 7320'nin bize diğerlerinden sekiz kat daha yakın olduğu 1961 yılına kadar keşfedilememişti. HCG 92 olarak tanımlanan ve etkileşim halinde gerçek bir grup oluşturan diğer dört gökada, muhtemelen birleşeceklerdir.

Stephan Beşlisi
HUT tarafından elde edilen Stephan Beşlisi fotoğrafı.
Gözlem verisi (Dönem J2000)
TakımyıldızKanatlıat
Sağ açıklık (α)22sa 35d 59.1s[1]
Dik açıklık (δ)+33° 57′ 31″[1]
En parlak üyeNGC 7318B[1]
Galaksi sayısı5 (HCG 92)[1]
Özellikler
Kırmızıya kayma (z)0,020411[1]
Dikey hız ()6119 km/s[1]
Uzaklık257,66 MIy (79 Mpc)
Katalog belirtmeleri
Stephan's Quintet • HGC 92 • Arp 319 • VV 288 • RSCG 82 • WBL 683 • HOLM 792[1] • SQ[2]

Stephan Beşlisi, ilk resmi bilim görüntülerinin yayınlanmasının bir parçası olarak James Webb Uzay Teleskobu tarafından gözlemlenen beş kozmik cisimden biri olarak seçildi.[4]

Gözlem bilgisi

değiştir
 
Stephan Beşlisi için gökyüzü haritası

Stephan Beşlisi, bir dürbün veya küçük bir teleskopun gücünün ötesinde 12,6 ila 13,9 görünür büyüklükteki gökadalardan oluşur. Karanlık bir gökyüzünün altında en az 300 mm'lik bir mercek gereklidir. Doğrudan tespit edilmeleri zordur, fakat küçük bir teleskopla bile daha parlak görünecek olan grup dışındaki gökada NGC 7331 ile gözleme başlamak uygun olacaktır. Matar olarak da bilinen parlak yıldız η Pegasi'nin yaklaşık 4,5° NNW'sinde (KKB) bu gökadayı tanımladıktan sonra, güneybatı yönünde bir dereceden daha az hareket etmek yeterlidir. 200 mm diyafram açıklığına ve iyi bir büyütme oranına sahip bir teleskop, beşlinin bileşenlerini tanımlamanıza izin verebilir fakat bunlar önlenmiş görme tekniğiyle daha iyi görülebilen cisimler olduğundan, astrofotoğrafçılık ile daha belirgin hale getirmek mümkündür.

Grubun dik açıklığı kuzeydedir ve yaklaşık 34° N'de (Kuzey) bulunur, böylece ideal koşullarda kuzey yarımküreden kolayca gözlemlenebilir. Akşam gökyüzünde gözlem için en ideal dönem Temmuz ve Ocak ayları arasındadır. Güney yarımküreden gözlemi biraz daha zordur.

Özellikler

değiştir
 
Stephan Beşlisi, James Webb Uzay Teleskobu tarafından görüntülendi.
 
Spitzer Uzay Teleskobu tarafından kızılötesi olarak görüntülenen beş gökada. Şok dalgası yeşil yay şeklinde bir yapı olarak belirgindir.

Doksanlı yılların sonlarına doğru grubun tarihsel evrimini yeniden inşa etmek için bir teşebbüste bulunuldu. Kuzeydoğu köşesinde yer alan soluk gökada NGC 7320C'nin birkaç yüz milyon yıl önce grubun içinden geçtiği keşfedildi. Bu etkileşim sonucu NGC 7319 gökadasındaki gazın bir kısmı parçalandı ve bir kısmı da gökadanın kuzeydoğu bölgesinde kutuplaşmış olarak kaldı. Bu geçiş sadece 10-20 milyon yıl önce başlayan[5] şiddetli bir yıldız oluşumu (starburst) dönemine yol açtı.[6]

X ışınları

değiştir

NGC 7318B gruptaki gazla çarpıştığında Samanyolu'ndan daha büyük bir şok dalgası gökadalar arasındaki ortama yayılır, gazın bir kısmını milyonlarca dereceye varan sıcaklıklarda ısıtır ve NASA Chandra X ışını Gözlemevi ile tespit edilebilen X ışınları yayar.[7][8][9]

Moleküler hidrojen emisyonu

değiştir

Kızılötesi radyasyonu tespit eden NASA Spitzer Uzay Teleskobu, gökadalar arasındaki şok dalgası boyunca yönlendirilmiş devasa bir moleküler hidrojen bulutunun varlığına dair bir iz tespit etti. Bu oldukça rahatsız edici gaz, şimdiye kadar görülen en çalkantılı moleküler hidrojendir. Yalnızca gazın şiddeti değil, aynı zamanda emisyonun inanılmaz gücü de şaşırtıcıdır. Bu olağanüstü şey, Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü'ndeki bilim adamları tarafından yönetilen ve Avustralya, Almanya ve Çin'den bilim adamlarının da dahil olduğu uluslararası bir ekip tarafından keşfedildi. Moleküler hidrojen emisyonunun bu kadar güçlü olmasının nedeni henüz tam olarak anlaşılamamıştır.[10]

Kızılötesi

değiştir

James Webb Uzay Teleskobu'nun Orta Kızılötesi Aygıtı (MIRI) kullanılarak, beş gökadadan dördünde büyük şok dalgaları, gelgit kuyrukları ve önceden gizli kalmış yıldız oluşum alanları dahil olmak üzere, tozdan dolayı görünür ışıkta gözlenemeyen ayrıntılar ortaya çıkarıldı. Bu yeni ayrıntılar, gökada evrimi hakkındaki anlayışa katkıda bulunacaktır.[11]

 
James Webb Uzay Teleskobu ile MIRI kullanılarak görüntülenen Stephan Beşlisi'nin dört gökadası (NGC 7317 eksik).

Üyeler

değiştir

Görsel olarak gruba dahilmiş gibi görünen NGC 7320 çok küçük bir kırmızıya kayma değerine (760 km/s) sahipken diğer dört gökada çok daha hızlı hareket ediyor (yaklaşık 6600 km/s). Kırmızıya kayma değerine göre NGC 7320 bizden sadece 32 milyon ışık yılı mesafede olabilir,[2][12] diğer dört gökada ise 280 ila 340 milyon ışık yılı arasındaki mesafelerdedir. Gökadalardan üçü, NGC 7317, NGC 7318A ve NGC 7319, 6600 km/s'den 50 km/s sapma içerisinde ortak bir kırmızıya kayma değeri gösterirler. NGC 7320C, 5985 km/s'lik bir kırmızıya kayma değerine dayanarak yaklaşık olarak 280 milyon ışık yılı uzaklıkta olup, bu da Stephan Beşlisi'nin ortalama mesafesine yakındır. Yani ön plandaki bir gökada olan NGC 7320'nin aksine, NGC 7320C (PGC 69279) grubun bir üyesi olabilir.[13] NGC 7319, tip 2 Seyfert çekirdeğine sahiptir.

 
Stephan Beşlisi'ndeki gökadalar. Dikdörtgenle gösterilen bölüm 1998–99 yılları arasında Hubble Uzay Teleskobu fotoğrafının kapsadığı alanı göstermektedir.
HCG 92 üyeleri
Adı Tipi[14] S.A. (J2000)[14] D.A. (J2000)[14] Kırmızıya kayma (km/sn)[14] Görünen parlaklık[14]
NGC 7317 E4 22sa 35d 51.9s +33° 56′ 42″ 6599 ± 26 +14.6
NGC 7318A
(UGC 12099) 		E2 pec 22sa 35d 56.7s +33° 57′ 56″ 6630 ± 23 +14.3
NGC 7318B
(UGC 12100) 		SB(s)bc pec 22sa 35d 58.4s +33° 57′ 57″ 5774 ± 24 +13.9
NGC 7319 SB(s)bc pec 22sa 36d 03.5s +33° 58′ 33″ 6747 ± 7 +14.1
NGC 7320C (R)SAB(s)0/a 22sa 36d 20.4s +33° 59′ 06″ 5985 ± 9 +16.7

Diğer görüntüler

değiştir

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c d e f g "NED results for object Stephan's Quintet". NASA/IPAC EXTRAGALACTIC DATABASE. 15 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2022. 
  2. ^ a b c d Moles, M.; Marquez, I.; Sulentic, J. W. (1998). "The observational status of Stephan's Quintet". Astronomy and Astrophysics,. Cilt 334. ss. 473-481. 
  3. ^ Stephan, M. E. (1877). "Nebulæ (new) discovered and observed at the observatory of Marseille, 1876 and 1877, M. Stephan". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. Cilt 37. ss. 334-339. 
  4. ^ Garner, Rob (8 Temmuz 2022). "NASA Shares List of Cosmic Targets for Webb Telescope's 1st Images". NASA. 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2022. 
  5. ^ Xu, Cong; Sulentic, Jack W.; Tuffs, Richard (1999). "Starburst in the Intragroup Medium of Stephan's Quintet". The Astrophysical Journal. 512 (1). ss. 178-183. doi:10.1086/306771. 
  6. ^ Gallagher, Sarah C.; Charlton, Jane C.; Hunsberger, Sally D.; Zaritsky, Dennis; Whitmore, Bradley C. (2001). "Hubble Space Telescope Images of Stephan's Quintet: Star Cluster Formation in a Compact Group Environment". The Astronomical Journal. 122 (1). ss. 163-181. doi:10.1086/321111. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2022. 
  7. ^ "Stephan's Quintet: Intruder Galaxy Shocks Tightly-Knit Group". chandra.harvard.edu. 25 Mayıs 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2019. 
  8. ^ Than, Ker. "What a Shock! Galaxies Caught Colliding". Space.com. 14 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2019. 
  9. ^ "Gigantic cosmic cataclysm in Stephan's Quintet of galaxies". phys.org. 25 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2019. 
  10. ^ "A Shocking Surprise in Stephan's Quintet". spitzer.caltech.edu. 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2022. 
  11. ^ "Stephan's Quintet (MIRI Image)". James Webb Space Telescope. 12 Temmuz 2022. 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022. 
  12. ^ "Stephan's Quintet". UA Astronomy. 15 Temmuz 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2022. 
  13. ^ Seligman, Courtney. "PGC 69279 (="NGC 7320C")". 28 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2022. 
  14. ^ a b c d e "NASA/IPAC Extragalactic Database". Çeşitli gökadalar için sonuçlar. 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2006. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Stephan Beşlisi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Stephan_Beşlisi&oldid=31568478" sayfasından alınmıştır