Vikipedi

Seyid Azim Şirvani

1 Eylül 2024 tarihinde kontrol edilmiş kararlı sürüm gösterilmektedir. İnceleme bekleyen 3 değişiklik bulunmaktadır.

Seyid Azim Şirvani (Azerice: Seyid Əzim Şirvani; 1835 - 1888), Azeri şair ve öğretmen.

Seyid Azim Şirvani
Doğum9 Temmuz 1835(1835-07-09)
Şamahı
Ölüm1 Haziran 1888 (52 yaşında)
Şamahı
MeslekŞair, Öğretmen

Şamahı'da doğdu, 7 yaşında bir din adamı olan babası Seyid Mehemmed öldü ve annesi Dağıstan'a Yaksay köyüne göçtü, burada anne tarafdan dedesi Molla Hüseyn'in yanında ilk tahsilini aldı, Arap, Fars dillerini öğrendi.

1853'te Şamahı'ya dönerek medrese eğitimi aldı. 1855 yılında Bağdat'a gitti, önce burada, daha sonra ise Suriye'nin Şam şehrinde, yüksek dini medreselerde okudu. İkinci kez (tahmini 1857 yılında) Mısır'a gitti ve birkaç ay Kahire'de yaşayarak buradaki alimler ve şairleriyle tanıştı.

1869-1870 yıllarında Şamahı'da laik eğitimi esas alan okulu açtı. Azerbaycan Türkçesi, Farsça ve Rusça dillerinin öğretildiği okulda, tarih, coğrafya, matematik ve diğer pozitif bilimleri de kapsayan dersler verilirdi. Azerbaycan'ın ünlü mizah şairi Mirza Alekber Sabir ilk tahsilini bu mektepte aldı.

Seyid Azim Şirvani yalnız Şamahı'nın eğitim, kültürel ve edebi hayatında önemli rol almakla kalmamış, Bakü şehrinde Hasanbey Zerdabi'nin başyazarlığıyla çıkan ilk Azerbaycan gazetesi "Ekinci"'nin faaliyetine ilk katılanlar arasında olmuş, gazetenin sayfalarında halkı kültüre ve eğitime davet eden şiirlar yayınlatmıştır. Ekinci kapatıldıktan sonra, diğer gazetelerde kendi şiirleri ile geriliğe ve cahilliğe karşı mücadele vermişti.[1]

Pedagoji faaliyeti

değiştir

1830-1858 yılları arasında Şuşa, Nuha, Bakü, Gence, Nahçıvan ve Şamahı gibi şehirlerde yeni tip okullar açmasıyla başlar. Bu okullarda Azerbaycan, Arap, Fars ve Rus dilleri öğretilirdi. 1869-1870 yıllarında ise Şamahı'da "Meclis" adlı yeni bir okul açarak modern bir eğitim modeli sunmuştur. Seyid Azim'in bu okulunda, geleneksel mollahanaların aksine öğrencilere Azerbaycan, Rus, Fars dillerinin yanı sıra modern bilim dallarında da temel bilgiler verilmekteydi. Transkafkasya tedris dairesi, Seyid Azim Şirvani'nin eğitim alanındaki hizmetlerini takdir ederek onu 1886 yılında gümüş madalya ile ödüllendirmiştir. Bu ödülün orijinal belgesi, uzun süre bilinmeyen bir şekilde Azerbaycan SSR İçişleri Bakanlığı arşivinde muhafaza edilmiştir ve sonradan 1966 yılında Azerbaycan SSR İçişleri Bakanlığı arşiv yöneticisi M. Şekinski tarafından bulunarak "Azerbaycan müellimi" dergisine yayınlanması için teslim edilmiştir. Seyid Azim'in "Meclis" okulu hakkında resmi ve güvenilir bilgi, 1889 yılında Poti şehrinde yaşayan Mingrel şehir okul müdürü A. Zaharov tarafından yazılan "Народное обучение у Закавказских татар"[2]

adlı geniş makalede yer almaktadır. A. Zaharov, Seyid Azim'in bu okulu 18 yıldır yönettiğini belirtmiştir. Okulda öğrenci sayısı 33 kişiydi ve bunlardan bazıları haftalık 15, 20 ve 25 kepik (para birimi) ödemekteydi. Seyid Azim, bir süre sonra bu dersleri derleyerek "Mecmueyi-asari-Hacı Seyid Azim Şirvani" adlı bir ders kitabı hazırlamıştır. Bu kitap, o dönemde kori seminerinin Tatar bölümü müdürü A. O. Çernyayevskiy'e gönderilmiş ve Çernyayevski, kitaptan bazı hikâyeler alarak "vatan dili" ders kitabını hazırlamış ve yayınlamıştır. Seyid Azim'in ölümünden sonra oğlu Mir Cefer, babasının hazırladığı ve el yazması olarak bulunan materyalleri toplamış ve düzenlemiştir. 1895 yılında Tebriz'de taş baskı ile bir kitap yayınlamıştır. Bu kitap, mollahanalarda ve mahalle okullarında ders kitabı olarak kullanılmıştır.

Seyid Azim Şirvani, maddi ve manevi zorluklara rağmen 18 yıldan fazla süreyle kendi okulunda öğretmenlik yapmıştır. Ancak hem muhafazakar düşüncelere sahip kişilerin ve dini liderlerin çeşitli bahanelerle ona saldırıları, hem de devletin Şamahı'da açtığı şehir okulunun etkisiyle kendi okulunu kapatma kararı almak zorunda kalmıştır. Bunun üzerine Seyid Azim Şirvani, Şamahı'da açılan bu şehir okuluna öğretmen olarak atanmış ve ömrünün sonuna kadar orada Azerbaycan dili ve edebiyatı dersleri vermiştir.

Seyid Azim'in "Mecmueyi-asari-Hacı Seyid Azim Şirvani" adlı ders kitabının yanı sıra "Tacül-kütüb" adlı bir ders kitabı da yazdığı bilinmektedir. Bu ders kitabında, şairlerden ve çeşitli edebi kaynaklardan yaptığı çeviriler de yer almaktadır.[3]

Basınla ilişkileri

değiştir

Seyid Azim Şirvani'nin yaratıcılığında "Ekinçi" gazetesinin önemli bir rolü vardır. Bu gazetenin sayfalarında şairin 10'dan fazla şiiri yayımlanmıştır. Şirvaninin görüşüne göre, "Ekinçi" Azerbaycan halkının hayatında büyük bir rol oynamış ve gazetenin birçok üstünlüğü bulunmaktaydı. Dünyanın çeşitli yerlerinden bilgi toplayıp okuyucuya ulaştırması, eğitim faaliyetleri yürütmesi, bilim tohumları ekmesi ve ana dilin temizlenmesi için verilen mücadele, Şirvani'ye göre basının üstünlüğünü gösteriyordu. Gazete, onun elinde eğitim ideallerinin yayıldığı bir medya platformuna dönüşmüştü. Şirvani, okuyuculara "Ekinçi"nin imkanlarından yararlanmalarını tavsiye ederdi:[4]

Neçe müddetdir ki, Hasan beyi zar,
Hüsnü-tedbir ile o fahri-kibar,
Öz kadimi misalimizde heman,
Gazete basımın edip ünvan.

İzin hasil kılıptır devletten,
Biz gerek dem vurak seadetten
Özüne gerçi yoktur faydası,
Lakin var, halka feyzi-zaidesi.

Seyid Azim, "Ekinçi" gazetesinin yayınına ilişkin gönderdiği tebrik mektubunda bu matbaa organını ve Zerdabi'nin "ehli-islamı" olarak tanımladığı, halkı kendi ana diliyle günlük güncel sorunlarla tanıştırdığı için övmüştü.[4] Ona göre, "Ekinçi" gazetesinin gelişi ruhu tazeliyordu, sabah melhem insanı rahatlatırken "Ekinçi" de Müslüman alemini uykusundan uyandırıyordu. Şair, gazetenin düzenli yayınına duyduğu özlemi dile getiriyordu.

Şirvani'nin "Ekinçi"ye ithaf ettiği şiir örneklerinden açıkça görüldüğü üzere, o, döneminin birçok aydını gibi basının imkanlarını çok değerli bulur, halkın ilerlemesi ve gelişimi için önemli bir araç olduğunu vurgulardı. "kezet nedir" adlı şiirinde "Ekinçi" gazetesinin amacını, hedeflerini ve görevlerini okuyuculara iletirdi. Hasan Bey'in ifadesiyle, Şirvani sadece eğitimi yaymakla kalmaz, aynı zamanda yeni tip okulların açılmasını da desteklerdi. Eğitimin temel prensibi olarak bilginin cehaletten üstün tutulmasını benimseyen Şirvani, oğlunu Şamahı'da açılan yeni bir okula göndererek bu inancını pratiğe dökmüştü. Şirvani'nin oğluna yazdığı öğüt dolu şiir "Ekinçi" tarafından yayımlandı ve redaksiyon notunda belirtiliyordu:[4]


Ailesi

değiştir

Seyid Azimin annesinin adı Gülsüm idi. Seyid Azim 19 yaşında iken annesinin iyi tanıdığı Meşedi Mövsümün kızı Ceyran hanım adlı bir kızla evlenmiştir. 1856 yılında Seyid Azimin oğlu Mir Cefer dünyaya gelmiştir. Seyid Azimin Mir Cefer dışında Seyid Hecer hanım ve Seyid Fatma hanım adında kızları da olmuştur. 1864-65 yıllarına kadar Seyid Azimin ne annesinin, ne de eşinin, ne de kızlarının adları bilinmiyordu. Bu konuda Fatma hanımın oğlu, Seyid Azimin 57 yaşlı yeğeni Mehemmed ehmedov Sadık Hüseynova bilgi vermiştir. XIX yüzyılın 70'li yıllarında şair oğlu Mir Cefer, okuması için annesiyle birlikte Bakü'ye göndermiştir. 1875 yılında oğluna yazdığı bir mektuptan anlaşıldığına göre, Mir Cefer annesiyle amcasının yanında kalıyormuş. 1876 yılında Zerdabiye yazdığı mektuptan anlaşıldığına göre, artık anneyle oğul o yılın başında Bakü'den Şamahı'ya dönmüşlerdir. 1859 yılı Mayıs ayının 30'unda Şamahı şehrinde bir deprem olmuş ve deprem şehir halkına büyük zarar vermişti. Depremden Seyid Azimin ailesi de büyük zarar görmüştü.[3]

Mir Cefer (Seyid Azim Şirvani'nin oğlu)

değiştir

Mir Cefer, 1902 yılındaki zelzeleden sonra[5] kendi ve kız kardeşlerinin aileleriyle birlikte Bakü şehrine göç etmiş, öncelikle "Şamahı yolu" denilen bölgede yerleşmiş ve bir yıl sonra babasının Buzovna ve Merdekan'dan olan şair dostları tarafından köylerine davet edilmiştir. Mir Cefer, önce Merdekan'da, ardından ise hayatının geri kalanında Buzovna köyünde yaşamıştır. Mir Cefer, 1937 yılında Buzovna köyünde vefat etmiş ve köy mezarlığında defnedilmiştir. Onun mezar taşını köy sakini Abdulla Selimov koymuştur. Mir Ceferin Buzovna kesebesindeki mezar taşında doğum tarihi olarak yanlışlıkla 1832 yazmaktadır. Bazı kaynaklarda ölüm tarihi olarak 1937 gösterilse de, bu tarih tartışmalıdır.[6] Mir Cefer, aslen Salyanlı ve Şamahı'da yaşayan Seyid Süleyman'ın kızı Bike hanımla (Seyid Bike) evlenmiştir. Onların Mir Kamil, Mir Fazil, Mir Mustafa, Mir Adil adında dört çocukları olmuştur. Mir Kamil küçük yaşta vefat etmişken, diğerleri geçen yüzyılın 90'lı yıllarına kadar yaşamışlardır.

Seyid Hecer (Seyid Azim Şirvani'nin kızı)

değiştir

Bazı araştırmacılara göre, Seyid Hecer 1869 yılında dünyaya gelmiştir. Şamahı şehrinde doğan Seyid Hecer, S.e. Şirvani'den ilk ev eğitimini almıştır. Seyid Hecer, ailesini tanıdıkları ve ticaretle uğraşan Keble Kulu adlı biriyle kurmuştur. Onlar da 1902 yılında kardeşleriyle birlikte Bakü şehrine, birkaç yıl sonra da Aşkabat'a - Şamahılı akrabalarının yanına göç etmişlerdir.[7] Bir yıl sonra Seyid Fatma da ailesiyle birlikte kız kardeşinin yanına taşınmıştır. Seyid Hecerin iki kız çocuğu olmuştur: Seyid Sure ve Seyid Sayad. Bazı araştırmacılara göre Seyid Hecer, 1938 yılında Düşenbe şehrinde vefat etmiş ve orada defnedilmiştir. Onun mezarını şair Arif Sefa tanıyordu, ki o da geçen yıl vefat etmiştir.

Seyid Fatma (Seyid Azim Şirvani'nin kızı)

değiştir

Bazı araştırmacılara göre, Seyid Fatma 1870 yılında dünyaya gelmiştir. Seyid Fatma, Meşedi ehmed adlı bir akrabasıyla evlenmiştir. Ailesiyle önce Bakü'ye, sonra kız kardeşi Seyid Hecergilin yanına Aşkabat'a göç etmişlerdir. Ticaretle uğraşan eşiyle bir oğlu olan Mehemmed ve iki kızı Seyid Sedef ve Seyid hedice olmuştur. Bazı araştırmacılara göre, Seyid Fatma 1936 yılında vefat etmiş ve mezarı Aşkabat'tadır. Eşi Meşedi ehmed, Fatma'dan sonra uzun süre yaşamış ve 90 yaşında vefat etmiştir. Seyid hedice'nin kızı, Seyid Azimin soyundan gelen Fatma hanım, 1933-37 yılları arasında Düşenbe'de tanınmış bir aile olan Seyid Fatma'nın mal varlığını ele geçirdiklerini söyler. Seyid Fatma'nın ölüm tarihini ise 1934 olarak gösterir. Mir Mehemmed'in ailesi 1960'lardan sonra Bakü'ye yerleşmiştir. Vasiyyeti gereği, Şamahı'da babası S.e. Şirvaninin yanına defnedilmiştir. 1994 yılında doğanları Şamahı'ya getirip, S.e. Şirvaninin mezarının yanına defnetmişlerdir.

1966 yılında Taşkent'te deprem oldu ve onlar Düşenbe'ye taşındılar. 1992 yılında Düşenbe'de bir dava başladı. Tekrar Taşkent'e taşındılar. Seyid hedice ise Taşkent'te defnedildi.[8]

Seyid Fatma'nın diğer kızı Seadet ise 1938 yılında İran'a sürgüne gönderildi. Eğer bu sözlerin yazarı Seyid Azim Şirvaninin soyundan gelen Fatma hanım ise, o zaman Seyid Fatma'nın kızının adının Seyid Sedef olması tartışmalıdır. Hedice'nin kızı Fatma hanım Kuliyeva, Taşkent'in kenarında Sergili rayonunda, Sovyet döneminden kalma bir aile dairesi ortamında kızı Nergiz hanım ve 22 yaşındaki yeğeni Teymur'la zor bir durumda yaşıyorlar. Seyid Azim'in çocukları gibi o da sürgünde zor zamanlar geçirdi, ihtiyaç içinde yaşadı. Dostlarına sürgünden yazdığı şiirsel mektuplarda şairin cesareti açıkça ifade edilmiştir:

"Diyari-Şame ol gün kim, beni hükmi-kaza çekdi,

Ne mihnetler gör ol viraneden bu bineva çekdi."

Seyid Azimin soyundan gelen Fatma Kuliyeva, ninesinin zorluklarını anlatırken, Seyid Azimin bu dörtlüğünü hatırlamıştı. Bugün Özbekistan, İran'ın Meşhed ve Tebriz şehirlerinde de Seyid Azim Şirvaninin soyundan gelenler yaşamaktadır. Şu anda Bakü'de Seyid Azim Şirvaninin 40'tan fazla akrabası bulunmaktadır.[3]

Seyid Aziminin dine münasebeti

değiştir

Seyid Azim, kendi eserlerinde din ve tarikatları eleştirse de, bu eleştirilerin Allah'ın adıyla hiçbir bağlantısı olmadığını iddia ederdi. O, Ahundov gibi ateist değildi; dünya görüşüne dinin güçlü bir etkisi açıkça görülürdü. Ancak Seyid Azim, modern bir düşünür olarak dini ahlaka karşı çok kayıtsız ve pasif bir tutum sergilemiştir.[3]

Edebiyat

değiştir
  • Mecmueyi letife: Divan / Seyid Azim Şirvani. Yayınevi: Tebriz, 1895, sayfa sayısı- 282
  • Temsiller, menzum hikayeler ve öğütler / Seyid Azim Şirvani. Yayınevi: Bakü: Gençlik, 1979, sayfa sayısı: 59.[9]
  • Gazeller / Seyid Azim Şirvani. Redaktör ve lüğetin tertipçisi: S. Gafarlı. Yayınevi: Bakü: Azerneşr, 1960. Sayfa sayısı: 658.[10]
  • Seyid Azim Şirvani [monografiya] / K. Mir Bagirov. Editör: F. Kasımzade.Yayınevi: Bakü: Uşakgencneşr, 1959. Sayfa sayısı: 235.[11]
  • Seyid Azim Şirvani / S. M. Hüseynov. Editör: Z. Askerli. Yayınevi: Bakü: Yazıcı, 1987.Sayfa sayısı: 121.
  • Seyid Azim Şirvani / Askerli Zaman. İlmi redaktör: N. Memmedov.Yayınevi: Bakü: Elm, 2005. Sayfa sayısı: 64.[12]
  • Seyid Azim Şirvani anadilli poeziyasında vezn / Memmedzade B. M.. İlmi redaktör: V. M. Memmedeliyev.Yayınevi: Bakü, 1999. Sayfa sayısı: 44[13]
  • Gazeliyyati-Seyid Şirvani / Seyid Azim Şirvani. Naşir: M. C. Seyidzade. I cild. Yayınevi: Bakü, 1902 (1319 h.). Sayfa sayısı: 244.
  • Seçilmiş şeirleri / Seyid Azim Şirvani. Ön söz: H. Zeynallı. Yayınevi: Bakü: Azerneşr, 1930. Sayfa sayısı: 277.[14]
  • Seyid Azim Şirvani ocağı / S. Ganiyev. Ön söz: T. Gani. Elmi redaktör: k. Paşayev. Yayınevi: Bakü: Elm ve tehsil, 2014. Sayfa sayısı: 182[15]
  • Poet`s of Shirvan: Khagani Shirvani, Nasimi Imadeddin, Said-Azim Shirvani, Mirza-Alekber Sabir, Abbas Sahhat / Rafael Huseynov. Çeviri: Ilgar Majidli. Dsr: Kabira Hashimova. Editör: Jasarat Gasimov. Yayınevi: Baku: Elm ve Tehsil, 2012. Sayfa sayısı: 120
  • Çocuk edebiyatı örneklerinin tahlil ve tedrisi hususiyetleri :K.Zakir, S.A.Şirvani, C. Memmedkuluzade ve M. Dilbazinin eserleri esasında.İ. E. Oruceliyev. İlmi redaktör: R. O. Gafarov. Yayınevi: Bakü: Müellim, 2015. Sayfa sayısı: 158.[16]
  • Şamahı toprağının yetiştirdiği büyük Azerbaycan şairleri : ilmi-kitlevi makaleler / B. Nebiyev. İlmi redaktör: A. Rüstemli. Yayınevi: Bakü: Ozan, 2012.Sayfa sayısı: 287.
  • Şirvan şairleri / R. Hüseynov. Ressam: S. Şatikov. Yayınevi: Bakü: bilim ve eğitim, 2012.Sayfa sayısı: 107.[17]
  • XIX y.y Azerbaycan edebiyatı : derslik / F. Kasımzade. Yayıma hazırlayan: Y. N. İsmayılova. İlmi redaktör: T. H. Hüseynov. Yayınevi: Bakü: bilim ve eğitim, 2017.Sayfa sayısı: 550.[18]

Ayrıca bakınız

değiştir

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "СЕИ́Д АЗИ́М ШИРВАНИ́" (Rusça). feb-web.ru. 5 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2011. 
  2. ^ Transkafkasya Tatarları arasında halk eğitimi. SMOMPC (Kafkasya'nın bölgelerini ve kabilelerini anlatan materyallerin toplanması) (Rusça). Тифлис. 1890. 
  3. ^ a b c d "Seyid Əzim Şirvaninin ailəsinin qürbətdəki taleyi" (Azerice). 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ a b c Akif Aşırlı, Azərbaycan mətbuat tarixi, (1875–1920), Bakı.
  5. ^ "Как это было: Шемахинское землетрясение 1902 года". azerhistory.com (Rusça). 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ Seyfəddin Qəniyev. "Seyid Əzim Şirvani" (Azerice). 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ "Seyid Əzim Şirvaninin ailəsinin qürbətdəki taleyi" (Azerice). 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ "Seyyid Əzim Şirvaninin xələfləri Azərbaycan Prezidentindən kömək istədilər" (Azerice). 26 Kasım 2013. 1 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ "SЕYİD ƏZİM ŞİRVАNİNİN YAZDIĞI MƏKTƏB DƏRSLİKLƏRİNDƏ ELM VƏ MAARİFÇİLİK MƏSƏLƏLƏRİ / MOTIVES OF SCIENCE AND UPBRINGING OF SEYİD AZİM SHIRVANİ IN THE TEXTBOOK". 
  10. ^ Qəzəllər - Seyid Əzim Şirvani. 
  11. ^ Seyid Əzim Şirvani [monoqrafiya] /K. Mir Bağırov; red. F. Qasımzadə (PDF) (Azerice). 1959. 
  12. ^ Əsgərli, Tərtib edəni: Zaman (2005). "XIX əsr Azərbaycan şeiri antologiyası". Milli Kitabxana. 
  13. ^ Seyid Əzim Şirvani anadilli poeziyasında vəzn /Məmmədzadə B. M. (Azerice). 
  14. ^ "Seçilmiş şeirləri /Seyid Əzim Şirvani ; [ön söz. H. Zeynallı]. Bakı: Azərnəşr, 1930. 277 s." anl.az. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024. 
  15. ^ "Seyid Əzim Şirvani ocağı /S. Qəniyev [ön söz], T. Qəni ; elmi red. Q.Paşayev. Bakı: Elm və təhsil, 2014. 182 s." anl.az. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024. 
  16. ^ Uşaq ədəbiyyatı nümunələrinin təhlil və tədrisi xüsusiyyətləri : Q.Zakir, S.Ə.Şirvani, C. Məmmədquluzadə və M. Dilbazinin əsərləri əsasında: tədris-metodik vəsait /İ. Ə. Orucəliyev ; elmi red. R. O. Qafarov; Azərb. Resp. Təhsil Nazirliyi, Azərb. Müəllimlər İn-tu. Bakı: Müəllim, 2015. 158 s. (PDF) (Azerice). 
  17. ^ Şirvan şairləri /R. Hüseynov ; [rəssam S. Şatikov]. Hüseynov, Rafael. Bakı: Elm və təhsil, 2012. 107 s (Azerice). 
  18. ^ XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı (Azerice). 2017. 

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Seyid_Azim_Şirvani&oldid=33738024" sayfasından alınmıştır