Sayram
Sayram, (Kazakça: Сайрам; Farsça: اسپیجاب), Saryam, Saryom, İsbicâb veya Beyza şu anda Şımkent eyaletinin merkezi olan Şımkent şehri sınırları içinde kalan Siri Derya (Seyhun) havzasında Kazakistan'nın güney doğusunda Sayram Su nehri kıyısında ve aynı isimdeki Sayram Su dağlarının yamaçında yerleşik olan ülkenin en eski bir tarihi şehridir. Kazakistan'da ilk Cami burada yapılmıştır.
| Sayram Сайрам | |
|---|---|
 | |
 Sayram'ın Kazakistan'daki konumu | |
| Ülke |  Kazakistan |
| Vilayet | Güney Kazakistan vilayeti |
| Kuruluş | Milâttan önce 10.yüzyılda |
| İdare | |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 10 km² |
| Rakım | 676 m |
| Nüfus (2007) | |
| • Toplam | 41.000 |
| Zaman dilimi | UTC+06.00 (BTT +7) |
| • Yaz (YSU) | UTC |
| Posta kodu | 160812 |
| Alan kodu | +7 72531 |
Konumu
değiştirSayram, Maveraünnehir (Arapça: ما وراء النهر, mā warā'a n-nahr, Farsça: فرارود, Farārood) bölgesinin en eski yerleşim yeridir.[1] Sayram ayrıca şehirden geçen nehrin de adıdır. Nehrin kaynağı aynı isimde dağda 4000 metrede, yerel kamp alanı ve elma bahçeleri olan bir yerdedir. Dağın adı atlas (harita kitabı)'larda Sayram Su'dur ki Türkçede Sayram su veya Sayram nehri anlamındadır. Farslı tarihçi Reşideddin Fazlullah (1247 - 1318) Sayram'a Kary Sailam denildiğini, kırk kapılı büyük bir şehir olduğunu ve şehri geçmek bütün bir gün aldını yazmıştır.
Tarih
değiştirÖn Tarihi
değiştir1999 yılında çağdaş şehir Sayram, kuruluşunun 3000. yılını[2] kutlamıştır.
7. yüzyılda, beş Tu-lu ve beş Nu-shih-pi boylarından oluşan batı Türk birliği, Çinlilerin de Shih Hsing (on boy) dediği gibi, toplu olarak On-ok bilinirdi.[3] 642 yılında Tu-lu Türk boyunun Hakanı Nu-shih-pi boyundan Sayrama sığınmıştı.[4]
Arap fetihi
değiştir
Sayram Arap fetihinden önceki yüzyıllarda zaten önemli bir ticaret bir yeri idi.[5] İslam Sayram'a ve onun yakınındaki şehirlere, önceden müslüman olmuş güneydeki ülkelerden Arap ve Arapça-konuşan müslüman-askerler tarafından getirilmiştir. Araplar kente İsfijab adını vermişler. Sayram, İslami ülke ile çok tanrılı (payen) Türkler arasında bir sınır kent görevini yapmıştır.[6] Sayram'da İshak Baba olarak anılan, Arap fetihini idare eden İshak'tır. Sayram ahalisi İslâm dinini benimsedikten sonra İshak Baba'nın yaptırdığı ilk cami'de cuma namazından sonra İsbicâb (İsfijab) adı verilmiştir. Müslüman askerlerin sancağını taşıyan Abd al Aziz-baba'dır. Günümüze kadar ulaşan Nasabname adındaki bir el yazmasında, İshak Baba komutasındaki Müslüman savaşçıların Sayram'a nasıl geldiğini anlatır.
Sayram'da Samanîler ve Karahanlılar
değiştirSamanî hanedanlığı 840 yılında Sayram şehrini ele geçirdiler.[7] Sayram ayrıca İslami Samanîler ile Turfan, Kaşgar ve Koçu'da ki Türk Kağanlığı arasında önemli ilişki kurmuştur. Farab ve Sayram üzerinden doğuya doğru ana güzergâha, yedek güney güzergâhı hasım taraflar tarafından kontrol edilmektedir.[8]Karahanlılar Sayram'ı Samanî hanedanı II. Nuh'un saltanatı sırasında 980 yılında ele geçirdiler.
Kaşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'te;
"سيرم Sayram" "اسپیجاب İsbicâb" dahi denen" "بأيزَ Beyza şehrinin adı.", "سيرم سوڤ sayram suw" "topuktan yukarı çıkmıyan su, sığ."[9][10] ve "ساى say" "kara taşlık yer." olarak tanımlamıştır. Türkler eskiden küçük taşlı kayalık nehir yataklarına, dağ derelerine say adını kullanırlardı ki çoğunlukla bugünkü coğrafi adlar dizini ile kuru nehiryatağı, çakıl, sığ yer anlamındadır.[11][12]
Ahmet Yesevi
değiştirEtkileri günümüze kadar ulaşan Ahmet Yesevi (Ahmet bin İbrahim bin İlyas Yesevi), 11. Yüzyılın ikinci yarısında bugünkü Kazakistan'ın Çimkent şehrinin doğusundaki Sayram kasabasında doğmuştur. Sayram, o dönemde önemli bir kültür ve ticaret merkezidir. Babasının ölümünden sonra, ablası ile birlikte Sayram yakınlarındaki Yesi'ye yerleşen Yesevi, burada "Arslan Baba" adlı bir Türk şeyhinden ilk eğitimini almaya başlamıştır. Türbesi Yesi yakınındaki Otrar'da bulunan Arslan Baba, rivayete göre; Muhammed'in emanet ettiği hurmayı Ahmet Yesevi'ye ulaştırmak görevini üstlenmiştir. Mezar-ı Şerif'te bulunduğu bir dönem, İmam Rıza'nın öğrencisi olduğu belirtilen Arslan Babanın, Yesevi'nin manevi yücelmesinde önemli bir yeri vardır.
Eğitiminin ilk aşamasını tamamladıktan sonra dönemin en önemli merkezi olan ve değişik bölgelerden binlerce öğrencinin akınına uğrayan Buhara'ya giden Yesevi, burada dönemin önde gelen din bilginlerinden olan Şeyh Yusuf Hemedani'ye (Abu Yaqub Yusuf Hamdani) bağlanmıştır.[13] Türbesi Merv'de bulunan Hemedani'den yoğun bir tasavvuf eğitimi alan Yesevi, Şeyhin dört halifesinden üçüncüsü olmuş ve ilk iki halifeden sonra şeyhinin yerine geçmiştir.
Hamedani'den aldığı bir işaretle buradaki irşad makamını Şeyh Adülhalik Gücdûvani(Arapça: اپدُل خهَلِق گَجَدوَنِ; Abdul Khaliq Gajadwani)'ye bırakarak Yesi'ye dönen Yesevi, büyük bir etki alanına ulaşacak olan Yeseviye Ocağı'nı kurmuştur. Abdülhalik Gücdüvani ise öğrencisi Muhammed Bahaüddin Nakşbend'i (Arapça: بَهَ ُد ضِن نَقسهبَند بُكهَرِ; Baha-ud-Din Naqshband Bukhari) yetiştirerek, o dönemde Yeseviye Ocağı dışında ortaya çıkan iki büyük tarikattan birinin öncülüğünü yapmıştır. Buhara'da kurulan Nakşibendiye (Arapça: النقشبندية, Farsça: نقشبندی, Osmanlıca: ﻪﻴﺪﻨﺒﺸﻘﻧ) tarikatı, zamanla Afganistan, Hindistan ve Anadolu'ya yayılmıştır.
Yesevi, öğretisini hocası Arslan Baba'dan aldığı "ehl-i beyt" sevgisi ve bu doğrultudaki tasavvuf anlayışı üzerine kurmuştur. Bir Türk sufi tarafından kurulan bu ilk büyük "Türk tarikatı", önce Maveraünnehir, Taşkent ve çevresi ile batı Türkistan'da etkili olmuştur. Daha sonra Horasan, İran ve Azerbaycan'da yaşayan Türkler arasında yayılan Yesevi tarikatı, 13 yüz yıldan başlayarak göçlerle Anadolu'ya, oradan da Balkanlara ulaşmıştır.[14]
Notlar
değiştir- ^ Kazakhstan: Coming of Age Michael Fergus and Zhanar Zhandosova, Stacey International Publishers, March 2004 (ISBN - 1900988615)
- ^ Sayram Region, 75th Anniversary. Yerkin Nurazxan, editor 2003. Published independently.
- ^ The Cambridge history of early Inner Asia. By Denis Sinor. Published by Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-24304-1, 9780521243049.
- ^ Early mystics in Turkish literature. By Mehmet Fuat Köprülü, Gary Leiser, Robert Dankoff. Published by Routledge, 2006. ISBN 0-415-36686-0, 9780415366861.
- ^ History of civilizations of Central Asia Published by Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-1540-8, 9788120815407.
- ^ A history of inner Asia, by Svatopluk Soucek. Published by Cambridge University Press, 2000.
- ^ The Ghaznavids: their empire in Afghanistan and eastern Iran, 994 : 1040. By Clifford Edmund Bosworth. Published by University Press, 1963.
- ^ The passion of Al-Hallaj: mystic and martyr of Islam. By Louis Massignon, Herbert Mason. Published by Princeton University Press, 1994. ISBN 0-691-01919-3, 9780691019192.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt III, sayfa 176.
- ^ É. M. Murzaev, the Elected Türkic geographical lexicon - Onomastika the East. М., 1980, p. 81.
- ^ A. N. Baskakov, geographical the nomenclature in toponyms of Mountain Altai - Toponyms of the East. Researches and materials. M, Science, 1969. sayfa 66.
- ^ I.G. Donidze, Hydronimiche terms in Türkic languages - Onomastika. M, Science, 1969. sayfa 166.
- ^ Y. N. Öztürk: The Eye of the Heart (Redhouse Press Istanbul 1988), p.49
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2008.
Kaynakça
değiştir- Nurazxan, Yerkin (yazar), Sayram Region, 75th Anniversary, 2003
Dış bağlantılar
değiştirResimler
değiştir