Sarıkolca
Sarıkolca[a] ya da Sarikoli,[4] Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerden biridir (öbürü Vahanca). Çin'de "Tacik dili" olarak bilinse de aslında Tacikistan'da konuşulan ve Batı İran dili olan Tacikçeden farklı bir dildir.
| Sarıkolca | |
|---|---|
| Tujik ziv | |
| Bölge | Sincan Uygur Özerk Bölgesi |
| Etnisite | Pamirler ("Çin Tacikleri") |
| Konuşan sayısı | 16.000 (2000)[1] |
| Dil ailesi | Hint-Avrupa
|
| Yazı sistemi | Uygur Arap yazısı (gayriresmî)[2] |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | srh |
| Glottolog | sari1246[3] |
 Sincan Uygur Özerk Bölgesi haritası; Sarıkolcanın konuşulduğu bölgeler açık mavi rengiyle gösterilir. | |
Dilin ismi
değiştirSarıkol dilinin Çin'deki resmî ismi "Tacik dili"dir (Çince: 塔吉克语; pinyin: Tǎjíkèyǔ). Buna rağmen, Sarıkolca aslında Tacikistan'da konuşulan Tacik dili ile aynı değildir; Sarıkolca, Tacikistan ile Afganistan'daki Bedahşan bölgelerinde konuşulan diğer Pamir dilleri ile yakın bir akraba iken, Tacikçe, İran Farsçası ve Darice ile beraber Batı İran dili olan Farsçanın üç merkezinden birini teşkil eder.[5] Sarıkolca, Sarıkol Krallığı'nın antik başkenti olan ve günümüz Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'ne bağlı olan Taşkurgan kasabasına bir atıf olarak "Taşkurganî" (Tashkorgani) ismiyle de anılır,[6] fakat araştırmacıların arasında bu ismin kullanımı yaygın değildir.
Bu dil hakkında İngilizcede yazılmış en erken kaynaklar 1870'lere dayanır ve bu dile atfen "Sarikoli" ismini kullanırlar.[7] Günümüzde bu dil üzerinde çalışan Çinli araştırmacılar, kendi yayınlarında hem "Tacik" hem de "Sarıkol dili" isimlerini kullanırlar.[2][8][b]
Ortografi
değiştirDilin resmî bir yazı sistemi yoktur. Çin'de yayın yapan araştırmacı Gāo Ěrqiāng/Gawarjon (高尔锵), Sarıkolca hakkında yazdığı kitap ve sözlükte Uluslararası Fonetik Alfabe'yi kullanır;[5][9] Rusya'da yayın yapan Pakhalina ise Vahancanın yazı sistemine benzeyen bir alfabe kullandı.[10][11]
Son senelerde Çin'de Sarıkolca konuşanlar, kendi dillerini yazmak için Uygur Arap yazısını kullanmaya başlamıştır.[2]
Söz varlığı
değiştirSarıkolcadaki söz varlığının diğer Doğu İran dillerine çok benzemesine rağmen, Sarıkolca ve bunun yakın akrabası olan Şugnan dilinde Vahanca, Peştuca veya Avestaca gibi diğer Doğu İran dillerinde rastlanmayan birçok sözcük vardır.
| Sözcük anlamı | Batı İran dilleri | Doğu İran dilleri | |||
|---|---|---|---|---|---|
| Farsça[12] | Tacikçe[13] | Şugnanca[14] | Sarıkolca[9] | Vahanca[15] | |
| oğul (isim) | [pisær] (پسر) | [pisar] (писар) | [put͡s] (пуц) | [pɯt͡s] (püts) | [pətr] (pətr) |
| buğday (isim) | [ɡændum] (گندم) | [ɡandum] (гандум) | [ʒindam] (жиндам) | [ʒandam] (zyandam) | [ɣɯdim] (ɣ̆ədīm) |
| göz (isim) | [t͡ʃæʃm] (چشم) | [t͡ʃaʃm] (чашм) | [t͡sem] (цем) | [t͡sem] (tsem) | [t͡ʂəʐm] (č̣əẓ̆m) |
| ateş (isim) | [ɑtiʃ] (اتش) | [otaʃ] (оташ) | [joːt͡s] (йоц) | [jut͡s] (yuts) | [rɯχniɡ] (rыxnīg) |
| su (isim) | [ɑb] (اب) | [ob] (об) | [xat͡s] (x̆ац) | [xat͡s] (cats) | [jupk] (yupk) |
| el (isim) | [dæst] (دست) | [dast] (даст) | [ðust] (δуст) | [ðɯst] (zzüst) | [ðast] (δast) |
| et (isim) | [gʉʃt] (گوشت) | [gʉʃt] (гўшт) | [guːxt] (гӯx̆т) | [gɯxt] (güct) | [guʂt] (gūṣ̌t) |
| diş (isim) | [dændan] (دندان) | [dandon] (дандон) | [ðindʉn] (δиндẙн) | [ðandun] (zzandun) | [dɯndɯk] (dыndыk) |
| ayak (isim) | [pɑ] (پا) | [po] (по) | [poːð] (поδ) | [peð] (pezz) | [pɯð] (pāδ) |
| at (isim) | [æsb] (اسب) | [asp] (асп) | [voːrd͡ʒ] (ворӌ) | [vurd͡ʒ] (vurj) | [jaʃ] (yaš) |
| bulut (isim) | [æbr] (ابر) | [abr] (абр) | [abri] (áбри) | [varm] (varm) | [mur] (mūr) |
| yüksek (sıfat) | [bulænd] (بلند) | [baland] (баланд) | [biland] (билāнд) | [bɯland] (büland) | [bɯland] (bəland) |
| büyük (sıfat) | [kælan] (كلان) | [kalon] (калон) | [ʁulaː] (ғула) | [lour] (lour) | [lup] (lup) |
| uzak (sıfat) | [dʉr] (دور) | [dur] (дур) | [ðar] (δар) | [ðar] (zzar) | [ðir] (δīr) |
| iyi (sıfat) | [χʉb] (خوب) | [χub] (хуб) | [χub] (хӯб) | [t͡ʃard͡ʒ] (qarj) | [baf] (baf) |
| yeni (sıfat) | [næu] (نو) | [nau] (нав) | [nau] (наw) | [nɯd͡ʒ] (nüj) | [ʂəɣd] (ṣ̌ə̄ɣ̆d) |
| küçük (sıfat) | [χurd] (خرد) | [χurd] (хурд) | [d͡zul] (ʒул) | [d͡zɯl] (dzül) | [d͡zəqlai] (ʒəqlay) |
| çok (zarf) | [bisjar] (بسيار) | [bisjor] (бисёр) | [bisjoːr] (бисйор) | [pɯr] (pür) | [təqi] (təqi) |
| beş (sayı) | [pænd͡ʒ] (پنج) | [pand͡ʒ] (панҷ) | [piːnd͡z] (пӣнӡ) | [pind͡z] (pindz) | [pand͡z] (pānʒ) |
| yedi (sayı) | [hæft] (هفت) | [haft] (ҳафт) | [uːvd] (wӯвд) | [ɯvd] (üvd) | [ɯb] (ыb) |
| yemek (fiil) | [χwurd] (خورد) | [χʉrd] (хўрд) | [χiːd] (хӯд) | [χiɡ] (hig) | [jitn] (yitn) |
| demek (fiil) | [ɡuft] (گفت) | [ɡuft] (гуфт) | [lʉvd] (лẙвд) | [levd] (levd) | [xənak] (x̆nak) |
| görmek (fiil) | [did] (ديد) | [did] (дид) | [wiːnt] (wӣнт) | [wand] (wand) | [winɡ] (wīng) |
| yapmak (fiil) | [kærd] (كرد) | [kard] (кард) | [t͡ʃiːd] (чӯд) | [t͡ʃeiɡ] (qeig) | [t͡sərak] (cərak) |
Ayrıca bakınız
değiştir
Dipnot
değiştir- ^ Ayrıca bakınız: Sarıkol Dağları
- ^ Çin kaynaklarında birçok farklı transkripsiyona rastlanır; ör. 萨里库尔语 Sàlǐkù'ěryǔ, 萨雷阔勒语 Sàléikuòlèyǔ, 色勒库尔语 Sèlèkù'ěryǔ ya da 撒里科里语 Sǎlǐkēlǐyǔ.
Kaynakça
değiştir- ^ "Sarikoli". Ethnologue. 2015. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2020.
- ^ a b c Yang, Yi-fang; Tursun, Abdurahman; Zangbek, Aray; Qian, Wei-liang (2017). "基于"一带一路"战略视角的中国塔吉克语言文字保护与传承问题分析" ["Bir Kuşak, Bir Yol" stratejisi bakış açısına dayalı olarak Çin Tacikleri arasında Tacik dili ve yazılarının koruması ve mirası üzerine bir analiz]. 佳木斯敎育学院学报 (Jiamusi Eğitim Enstitüsü Akademik Dergisi) (Çince). doi:10.3969/j.issn.1000-9795.2017.04.176.
近代以来,我国塔吉克族使用阿拉伯维吾尔文拼写高山塔吉克语
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Sarikoli". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Çakmak, Serkan (2017). "Sarikoli-Türkçe Dil İlişkileri ve Sarikoli Dilindeki Kopyalanmış Türkçe Kodlar". Dil Araştırmaları. 0 (20). s. 83 - 107. ISSN 1307-7821.
- ^ a b c 高尔锵 (Gāo Ěrqiāng) (1985). 《塔吉克语简志》 (Tacikçeye Genel Bakış) (Çince). Pekin, Çin: 民族出版社 (Minzu Yayınevi).
- ^ Rudelson, Justin Jon (Ocak 2005). Lonely Planet Central Asia Phrasebook: Languages Of The Silk Road [Lonely Planet Orta Asya Konuşma Kılavuzu: İpek Yolu Dilleri] (İngilizce). Lonely Planet Publications. ISBN 1-74104-604-1.
- ^ Shaw, Robert (1876). "Ghalchah languages" [Ghalchah Dilleri (Vahanca ve Sarıkolca) Hakkında]. Journal of the Asiatic Society of Bengal (İngilizce). Asiatic Society of Bengal. XIV.
- ^ Kurban, Xiren; Zhuang, Shu-ping (2008). "中国塔吉克语色勒库尔方言概述" [Çin'deki Tacik Sarıkol Lehçesine Bir Bakış]. 语言与翻译 (Dil ve Tercüme) (Çince). doi:10.3969/j.issn.1001-0823.2008.01.003. ISSN 1001-0823.
- ^ a b 高尔锵 (Gāo Ěrqiāng) (1996). 《塔吉克汉词典》 [Tacikçe-Çince Sözlük] (Çince). Çengdu, Çin: 四川民族出版社 (Siçuan Minzu Yayınevi). ISBN 7-5409-1744-X.
- ^ Pakhalina, Tatiana N. (1966). The Sarikoli Language (Сарыкольский язык/Sarykol'skij Jazyk) [Sarıkol Dili]. Moskova, SSC: SSCB Bilimler Akademisi.
- ^ Pakhalina, Tatiana N. (1971). Sarikoli-Russian Dictionary (Сарыкольско-русский словарь/Sarykol'sko-russkij slovar'). Moskova, SSCB: SSCB Bilimler Akademisi.
- ^ 《汉语波斯语词典》 [Çince - Farsça Sözlük] (Çince). Pekin, Çin: 北京大学伊朗文化研究所、德黑兰大学德胡达大词典编纂所 (Pekin Üniversitesi İran Kültürü Araştırma Merkezi, Tahran Üniversitesi Sözlük Derleme Enstitüsü). Ekim 1996. ISBN 9787100016292.
- ^ "Словари - Dictionary - English - Russian - Tajik" [İngilizce - Rusça - Tacikçe Sözlük] (Tacikçe). 2007. 25 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2013.
- ^ Карамсхоев, Додхудо (Karamskhoyev, Dodkhudo); Грюнберг, Александр Леонович (Grünberg, Aleksandr Leonoviç) (1988). Шугнанско-русский словарь, том 1 - 3 [Şugnanca-Rusça Sözlük: 1-3. Cilt] (Rusça). Moskova, SSCB: SSCB Bilimler Akademisi.
- ^ Пахалина, Т.Н. (Pakhalina, T.H.) (1975). Ваханский язык [Vahanca] (Rusça). Moskova, SSCB: SSCB Bilimler Akademisi.