Safir
Safir (Gökyakut), demir, titanyum, kobalt, kurşun, krom, vanadyum, magnezyum, bor ve silisyum gibi eser miktarda element içeren alüminyum oksitten (α-Al2O3) oluşan, çeşitli mineral korindonlardan oluşan bir değerli taştır. Safir adı Latince sapphirus kelimesinden türetilmiştir ve kendisi de lapis lazuli'ye atıfta bulunan Yunanca sappheiros σάπφειρος kelimesinden gelir.[2]
 | |
| Genel | |
|---|---|
| Kategori | Mineral |
| Formül (tekrarlayan birim) | Alüminyum oksit, Al2O3 |
| Kristal ikizlenme | Hem büyüme ikizleri (çeşitli yönlerde) hem de eşkenar dörtgen üzerinde polisentetik kayma ikizliği [1011 |
| Kristal yapı | Oksit minerali |
| Kimyasal Özellikler | |
| Renk | Genellikle mavidir ancak değişiklik gösterir |
| Kristal biçimi | Kristaller halinde, masif ve granüler |
| Dilinim | Zayıf |
| Kırık | Konkoidal, kıymıklı |
| Mohs sertlik ölçeği sertlik | 9,0 |
| Çizgi rengi | Renksiz |
| Saydamlık | Şeffaf ila neredeyse opak |
| Özağırlık | 3,98–4,06 |
| Optik özellikler | Tek eksenli (–), Abbe sayısı 72,2 |
| Kırılma indisi | nω = 1,768–1,772 nε = 1,760–1,763 |
| Çift kırılma | 0,008 |
| Diğer | ısıl genleşme katsayısı (5,0–6,6)×10−6/K bağıl geçirgenlik at 20 °C ε = 8,9–11,1 (anizotropik)[1] |
Safir, genellikle mavidir ancak doğal "süslü" safirler sarı, mor, turuncu ve yeşil renklerde de bulunur; "parti safirleri" iki veya daha çok rengi gösterir. Korindonun kırmızı renkli olanları (yakut) hariç bütün diğer çeşitlerine safir denir.[3]
Doğal olarak bulunur ya da üretilebilir. Genellikle doğal safirler kesilip cilalanarak değerli taşlara dönüştürülür ve mücevherlere takılır. Ayrıca laboratuvarlarda endüstriyel veya dekoratif amaçlarla büyük kristal toplar halinde sentetik olarak oluşturulabilirler.
Safirin sertliği Mohs sertlik ölçeğine göre 9'dur. 10 puanlık elmas ve 9,5 puanlık mozanitten sonra safir en sert üçüncü mineraldir.
Safirlerin olağanüstü sertlikleri nedeniyle ayrıca kızılötesi optik bileşenler, çok dayanıklı pencereler, kol saati kristalleri ve hareket yatakları ve özel amaçlı katı hâl elektroniklerinin yalıtım alt katmanları olarak entegre devreler ve GaN esaslı mavi LED'ler olarak kullanılan çok ince elektronik levhalar gibi süsle ilgili olmayan bazı uygulamalarda da kullanılır.
Safir, Eylül ayının doğum taşı ve 45. yıldönümü mücevheridir. 65 yıl sonra safir jübilesi yapılır.[4]
Doğal safirler
değiştir
Safir, korendonun iki değerli taş çeşidinden biridir, diğeri yakuttur (kırmızı tonunda korindon olarak tanımlanır). Her ne kadar en bilinen safir rengi mavi olsa da, gri ve siyah dahil diğer renklerde de bulunur ve renksiz de olabilir. Pembemsi turuncu bir safir çeşidine padparadscha denir.
Önemli safir yatakları Avustralya, Afganistan,Kamboçya, Kamerun, Çin (Şantung), Kolombiya, Etiyopya, Hindistan Cemmu ve Keşmir (Fular, Kishtwar), Kenya, Laos, Madagaskar, Malavi, Mozambik, Myanmar (Burma), Nijerya, Ruanda, Sri Lanka, Tanzanya, Tayland, Amerika Birleşik Devletleri (Montana) ve Vietnam'da bulunur.[5]:431–707 Safir ve yakutlar genellikle aynı coğrafi ortamda bulunur ancak genellikle farklı jeolojik oluşumları vardır. Örneğin, Myanmar'ın Mogok Taş Yolu'nda hem yakut hem de safir bulunur, ancak yakutlar mermerden, safir ise granitik pegmatitlerden veya korundum siyenitlerden oluşur.[5]:403–429
Her safir madeni çeşitli kalitelerde taş üretir ve menşei kalite garantisi değildir. Safir için Jammu ve Keşmir en karlı yerlerdir ancak Burma, Sri Lanka ve Madagaskar da büyük miktarlarda kaliteli mücevher üretir.[3]
Doğal safirlerin maliyeti rengine, berraklığına, boyutuna, kesimine ve genel kalitesine göre değişir. Tamamen işlenmemiş safirler, işlem görmüş safirlerden çok daha değerlidir. Coğrafi kökenin de fiyatta önemli bir etkisi vardır. Bir karat veya daha çok değerli taşlar için, alıcılar genellikle satın alma işlemi yapmadan önce GIA, Lotus Gemology veya SSEF gibi saygın bir laboratuvardan bağımsız rapor talep eder.[6]
Renkler
değiştirMavi dışındaki renklerdeki safirlere "süslü" (ya da fantezi) safirler denir. "Parti safir", farklı renklerde (tonlarda) bölgelere sahip, ancak farklı tonlarda olmayan çok renkli taşlar için kullanılır.[7]
Süslü safirler sarı, turuncu, yeşil, kahverengi, mor, mor ve hemen hemen her tonda bulunur.[8]
Mavi safir
değiştir
Değerli taş rengi renk tonu, doygunluk ve ton açısından tanımlanabilir. Ton genellikle değerli taşın "rengi" olarak anlaşılır. Doygunluk, renk tonunun canlılığını veya parlaklığını ifade eder ve ton, renk tonunun açıklığından koyuluğuna kadar olanıdır.[5]: 333–401 Mavi safir, birincil (mavi) ve ikincil tonlarının çeşitli karışımlarında, çeşitli ton düzeylerinde (tonlar) ve çeşitli doygunluk düzeylerinde (canlılık) bulunur.
Mavi safirler mavi renk tonlarının saflığına göre değerlendirilir. Mor ve yeşil mavi safirlerde bulunan en yaygın ikincil tonlardır.[5]:333–401 En yüksek fiyatlar saf mavi ve canlı doygunluğa sahip mücevherler için ödenir. Doygunluğu düşük olan veya tonu çok koyu veya çok açık olan taşların değeri daha az olur. Ancak renk tercihleri, tıpkı dondurmanın tadı gibi, kişisel bir zevktir.[5]: 333–401
Washington, DC'deki Ulusal Doğa Tarihi MüzesiNational Museum of Natural History'de bulunan 423-carat (84,6 g) Logan safiri, var olan en büyük yönlü mücevher kalitesinde mavi safirlerden biridir.
Houston Doğa Bilimleri Müzesi'ndeki 422,66 ct Serendip Sireni [9] halka açık sergilenen Sri Lanka safirinin bir başka çarpıcı örneğidir.
Renkli safirleri
değiştirRenkli safirler (veya iki renkli safirler), tek bir taş içinde iki veya daha fazla renk sergileyen taşlardır.[8] Renkli veya iki renkli safirlerin istenip istenmediği genellikle renklerinin bölgelerine veya konumlarına, renk doygunluğuna ve renklerinin kontrastına göre değerlendirilir.[10] Avustralya, renkli safirlerin en büyük kaynağıdır; ana akım mücevherlerde yaygın olarak kullanılmazlar ve nispeten bilinmezlet. Çok renkli safirler sentetik olarak yapılamaz ve yalnızca doğal olarak oluşur.[10]
Pembe safirler
değiştir
Pembe safirler açık pembeden koyu pembeye kadar tonlarda oluşur ve krom miktarı arttıkça rengi koyulaşır. Pembe renk ne kadar derin olursa, parasal değeri o kadar yüksek olur. Amerika Birleşik Devletleri'nde, yakut olarak adlandırılabilmesi için minimum renk doygunluğunun karşılanması gerekir, aksi takdirde taşa pembe safir denir.[11]
Padparadscha
değiştir
Padparadscha, ilk olarak Sri Lanka'da bulunan,[12] fakat aynı zamanda Vietnam'daki ve Doğu Afrika'nın bazı bölgelerindeki yataklarda da bulunan, hassas, hafif ila orta tonlu, pembe-turuncu ila turuncu-pembe renkli bir korindondur.
Padparadscha safirleri nadirdir; en nadide olanı ise hiçbir yapay işlem belirtisi olmayan, tamamen doğal olan çeşittir.[13]
Adı, lotus çiçeğine (Hint lotusu) benzeyen bir renk olan Sanskritçe padma ranga 'dan (padma = lotus; ranga = renk) türetilmiştir.[14]
Süslü (mavi olmayan) safirler arasında doğal padparadscha en yüksek fiyatları çeker. 2001'den bu yana, berilyumun yapay kafes difüzyonu sonucunda bu renkte daha fazla safir piyasaya çıktı.[15]
Dış bağlantılar
değiştir
|
Commons'ta dosyalar |
 | Malzeme ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
Kaynakça
değiştir- ^ Harman, Alang Kasim; Ninomiya, Susumu; Adachi, Sadao (1994). "Optical constants of sapphire (alpha-Al2O3) single crystals". Journal of Applied Physics. 76 (12). ss. 8032-8036. Bibcode:1994JAP....76.8032H. doi:10.1063/1.357922.
- ^ "Greek Word Study Tool". www.perseus.tufts.edu. 5 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022.
- ^ a b "Sapphire". GIA. Gemological Institute of America Inc. 30 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2016.
- ^ "Queen's Sapphire Jubilee: Gun salutes mark 65 years on the throne". BBC News. 6 Şubat 2017. 25 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2018.
- ^ a b c d e Hughes, Richard W.; Manorotkul, Wimon; Hughes, E. Billie (2017). Ruby & Sapphire: A Gemologist's Guide. RWH Publishing/Lotus Publishing. ISBN 978-0-9645097-1-9.
- ^ "Gem Testing Labs • Tips on Choosing a Colored Gem Testing Lab". Lotus Gemology. Lotus Gemology Co. Ltd. 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2019.
- ^ The Mineral Industry (İngilizce). Scientific Publishing Company. 1921. 23 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ a b "Sapphire Description". GIA. Gemological Institute of America Inc. 2 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2016.
- ^ "Siren of Serendip". hmns.org. Houston Museum of Natural Science. 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2019.
- ^ a b "Parti Sapphires: the Colored Gemstones for 2021". International Gem Society (İngilizce). 20 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2021.
- ^ Matlins, Antoinette Leonard (2010). Colored Gemstones. Gemstone Press. s. 203. ISBN 978-0-943763-72-9. 23 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2016.
- ^ "Properties of Sapphire". Lazaro SoHo. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2014.
- ^ Hughes, Richard W. (Aralık 1997). Ruby & Sapphire. Boulder, CO: RWH Publishing. ISBN 978-0-9645097-6-4.
- ^ Crowningshield, Robert (İlkbahar 1983). "Padparadscha: What's in a Name?". Gems & Gemology. 19 (1). ss. 30-36. doi:10.5741/GEMS.19.1.30. 28 June 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2014.
- ^ Emmett, John L.; Scarratt, Kenneth; McClure, Shane F.; Moses, Thomas; Douthit, Troy R.; Hughes, Richard; Novak, Steve; Shigley, James E.; Wang, Wuyi; Bordelon, Owen; Kane, Robert E. (İlkbahar 2003). "Beryllium diffusion of ruby and sapphire" (PDF). Gems & Gemology. 39 (2). ss. 84-135. doi:10.5741/GEMS.39.2.84. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Kasım 2019.