Sadri Alışık
Sadri Alışık, kimlik adıyla Mehmet Sadrettin Alışık (5 Nisan 1925, İstanbul - 18 Mart 1995, İstanbul), Türk tiyatrocu, sinema oyuncusu ve komedyendir.[1]
Sadri Alışık | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Mehmet Sadrettin Alışık 5 Nisan 1925 Paşabahçe, Beykoz, İstanbul, Türkiye |
| Ölüm | 18 Mart 1995 (69 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul |
| Milliyet | Türk |
| Vatandaşlık | Türkiye |
| Eğitim | Erkek Lisesi, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi, İstanbul |
| Meslek | Oyuncu, komedyen |
| Etkin yıllar | 1939-1995 |
| Evlilik | Neriman Esen (e. 1951; b. 1957) Çolpan İlhan (e. 1959; ö. 1995) |
| Çocuk(lar) | Kerem Alışık |
| Ödüller | Tüm Liste |
1964'ten başlayarak canlandırdığı Turist Ömer ve Ofsayt Osman tipleriyle tanındı. Yaşamı boyunca 200'ü aşkın filmde rol aldı.
Hayatı
değiştir5 Nisan 1925 tarihinde İstanbul'da, Paşabahçe, Beykoz'da doğdu. Annesi Saffet Hanım, babası Kaptan Rafet Bey'dir.[2] Çocukluk yıllarında tiyatroya ilgi duydu; okul piyeslerinde rol aldı. Sahneye ilk defa 1939'da Eminönü Halkevi'nde amatör olarak çıktı. Beykoz Ortaokulundan (bugünkü adıyla Ziya Ünsel İlköğretim Okulu)[3] ve ardından İstanbul Erkek Lisesinden mezun oldu.
Lise yıllarında Cağaloğlu Halkevi'nde tiyatro eğitimine başladı. Bu arada Ankara Devlet Konservatuvarı sınavına girip kazanmasına rağmen gözleri miyop olduğu için kayıt yaptıramadı ve İstanbul'a dönüp tiyatroya halkevinde devam etti.[4] Bir süre Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümünde eğitim gördü.[5]
Profesyonel oyunculuğa 1943'te Raşit Rıza Tiyatrosu'nda başladı. Onu halkevindeki bir oyunda izleyen ve beğenen sinema yönetmeni Faruk Kenç'in teklifi üzerine 1944 yılında Günahsızlar adlı filmde rol alarak sinemaya başladı. 19 yaşındayken çevirdiği bu film ile tanındı. Üç yıllık askerlik dönemi nedeniyle bu filmin ardından sinemaya ara verdi. 1950'li yıllarda sinemaya döndüğünde Yeşilçam filmlerinde daha çok yan rollerde görev aldı. Özellikle tarihî filmlerde küçük rollerde oynadı.[4]
1951’de Küçük Sahne Tiyatrosu’nun kadrosuna girdi. Küçük Sahne’nin ardından Karaca, Site, Oda, Kent Oyuncuları ve Oraloğlu tiyatrolarında pek çok oyunda rol aldı. Bu dönemde ayrıca yerli ve yabancı filmlere seslendirme yaptı.[4] 1951'de ilk evliliğini tiyatro sanatçısı Neriman Esen ile yaptı. Bu evlilik 1957'de sona erdi.[6]
1950'lerin sonunda sinema filmlerindeki rolleri büyümeye başladı. Başrolde oynadığı ve bir sokak şarkıcısını canlandırdığı Hicran Yarası filmi o yılın en çok izlenen iki filminden biri oldu. Aynı yıl Kurtuluş Savaşı'nı anlatan Düşman Yolları Kesti ve Kalpaklılar filmlerinde birbirinden zıt karakterler canlandırdı. 1959 yapımı Zümrüt filmindeki "Doktor Fuat" rolü ile Gazeteciler Cemiyeti Türk Film Festivali’nde en iyi erkek oyuncu ödülüne değer görüldü. Aynı yıl Yalnızlar Rıhtımı filminde Çolpan İlhan ile başrolleri paylaştı ve rol arkadaşı Çolpan İlhan ile 20 Ağustos 1959'da evlendi. Bu evlilikten oğulları Kerem Alışık (1960) dünyaya geldi.
1960'ların başında ya paraya, kumara, kadına düşkün kötü adam ya da salon komedilerinde sevimli delikanlı, jönün sempatik arkadaşı rollerinde oynadı. 1961’de çekilen Nejat Saydam'ın yönettiği, başrollerinde Ayhan Işık ve Belgin Doruk'un yer aldığı Küçük Hanımefendi filminde canlandırdığı Bülent Soysal karakteri Alışık'ın film yıldızlığına yükselişinde ilk basamak oldu.[4] Filmin başarısı üzerine serinin diğer filmleri çekildi. Devam filmlerinde Bülent karakterinin hikâyedeki yeri ve önemi giderek arttı.
"Turist Ömer" serisi
değiştir
Sadri Alışık'ın canlandırdığı Turist Ömer karakteri ilk defa 1963 yılında Ayhan Işık'ın başrolde olduğu Helal Olsun Ali Abi adlı polisiye-komedide bir yan karakter olan "Turist Ömer" rolünü canlandırmasıyla başladı. Yönetmen Hulki Saner'in amcası Rasih Bey'den[7] esinlenerek yarattığı bu karaktere Sadri Alışık da bir asker arkadaşından esinlendiği çarpık selamı ve kendi gözlemlerini kattı.[4] Bu filmin başarısının ardından 1964’te Yeşilçam’ın popüler çocuk yıldızı Ayşecik ile Turist Ömer'i bir araya getiren ve Turist Ömer'in yine yan karakter olduğu Ayşecik Cimcime Hanım ve Ayşecik Çıtı Pıtı Kız filmleri çekildi. Bu filmlerin gişedeki başarısının üzerine Alışık, 1964 yılında Turist Ömer'in ana karakter olduğu Turist Ömer filminde başrol oynadı. Alışık, ilk Turist Ömer filminden sonra on yıl içinde 7 filme ulaşacak olan Turist Ömer serisinde başrol oynadı ve geniş kitleler tarafından tanınıp sevildi.
"Avare" karakteri
değiştirToplam on yedi film çektiği 1964 yılı, Sadri Alışık'ın kariyerinin en üretken yılı idi. 1964 yılında başrolde oynadığı filmlerden birisi de 1951 yapımı Aware adlı Hint filminden uyarlanan Avare (1964) filmi idi. Alışık, bu filmle birlikte avare, gariban karakterler ile özdeşleşti.[4] Bu filmdeki repliklerinden biri zaman içinde ikonlaşarak Sadri Alışık imajının bir parçası oldu:
| “ | ...Sokak köpeklerine selam vermek, adam olmaya çeyrek var demektir! | „ |
"Ofsayt Osman" karakteri
değiştir1965’te Şaka ile Karışık filminde Ofsayt Osman karakterini canlandırdı. Özellikle filmin final sahnesindeki performansı çok beğenildi.[8] Film, hiçbir işte başarılı olamamasından, "hiç gol atamamasından" dolayı adı Ofsayt'a çıkmış sevimli bir serseri tip olan Osman'ın şu repliği ile hatırlandı:
| “ | Bu da mı gol değil be? Adaletine insanlığına kurban olayım hâkim bey bu da mı gol değil?" [8] | „ |
"Haşmet İbriktaroğlu" karakteri
değiştir1966 yılında kara komedi tarzındaki Ah Güzel İstanbul filminde Ayla Algan ile başrolü paylaştı. Alışık'ın canlandırdığı varını yoğunu miskinliği yüzünden kaybetmiş Haşmet İbriktaroğlu karakteri, Türk sinema tarihinin en kült karakterlerinden birisi hâline geldi.[9]
Müzisyenliği
değiştirAlışık, 1964-1970 yılları arasında filmlerde seslendirdiği şarkılardan oluşan üç kırkbeşlik plak çıkardı. 1968 yılında ise hem şarkı söylediği hem de hikâyeler anlattığı gazino programlarına başladı. Gösterisini tek kişilik bir piyese çeviren Alışık, 1980’e kadar sürdürdüğü gazino programlarını "dünün meddahını bugüne uyarlamak istedim" diye anlatmıştır. Sahne şovunda anlattığı "Müjgan" hikâyesi çok beğenilince 1970’te Ah Müjgan Ah adıyla sinemaya aktarılmıştır.[4] Gazino programlarının ardından şarkıcılığını öne çıkardığı Acı İle Karışık (1969), Menekşe Gözler (1969), Üvey Ana (1971) gibi filmler çevirdi.
Son filmleri
değiştirAlışık, Afacan Küçük Serseri'deki rolüyle 1971 Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Ödülü'nü kazandı. 1970'li yılların ikinci yarısında Yeşilçam filmlerinin seyirci kitlesi azalmaya başlayınca gazino programlarına ağırlık verdi. 1977'de Atıf Yılmaz'ın yönettiği Acı Hatıralar filminde başrol oynadıktan sonra sinemaya 9 yıl ara verdi. Yakın dostu Ayhan Işık’ın 1979'da ölümü ile çok sarsıldı ve âdeta hayata küsen sanatçı 1986'da Şalvar Bank filmi ile sinemaya geri döndü.
Son zamanları
değiştir1986'nın ardından, geçirdiği karaciğer rahatsızlığı sebebiyle oyunculuğa yeniden ara verdi. 1990’da dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın sağladığı imkânlarla karaciğer nakli için ABD'ye gitti.[10] Döndükten sonra bir özel televizyon kanalında Sadri Alışık Halk Show adlı bir program sundu ancak ilk sezon tamamlanınca bu programdan ayrıldı.
Uzun bir hastalık döneminin ardından 1994 yılında son filmi Yengeç Sepeti'ni çekti. Bu filmindeki rolüyle de Mehmet Aslantuğ'la beraber 1994 Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Erkek Oyuncu Ödülü'nü kazandı.
Alışık, ağırlıklı olarak İstanbul için yazdığı şiirlerinin toplandığı bir şiir kitabı yayımlamış ve yağlı boya ve kara kalem tablolara da imza atmıştır.
Vefatı
değiştir
Karaciğer, böbrek ve solunum yetmezliği ile kemik iliği hastalığı nedeniyle tedavi görmekte olan Alışık, 18 Mart 1995 tarihinde İstanbul’da 69 yaşında yaşamını yitirdi. Zincirlikuyu Mezarlığı'nda toprağa verildi.
Sanatçının anısına, eşi Çolpan İlhan tarafından kurulan Sadri Alışık Kültür Merkezince her yıl Sadri Alışık Sinema ve Tiyatro Ödülleri verilmektedir.
Üzerine Yapılmış Akademik Çalışmalar
değiştirSadri Alışık üzerine Türk Sinemasında Erkek Yıldız Olgusu[11] ve Yeşilçam'da Kural Dışı Bir Yıldız: Sadri Alışık adlı yüksek lisans tezleri hazırlanmıştır.[12] Turist Ömer ile ilgili olarak da Turist Ömer: Yeşilçam'da Bir Müphem adlı yüksek lisans tezi bulunmaktadır.[13] Bir bölümü Turist Ömer ile ilgili olan Yeşilçam Dönemi Seri Komedi Filmleri: Cilalı İbo ve Turist Ömer Örneği[14] ve Türk Sinemasında Fantastik Tür Filmlerinin Anlatı Yapısı (Drakula İstanbul'da, Turist Ömer Uzay Yolunda ve Ulak Filmleri Üzerine Bir İnceleme)[15] adlı yüksek lisans tezleri de mevcuttur.
Sadri Alışık ile ilgili olarak Tamer Bayrak'ın Sinemada Karakter Olgusu: Bir Karakter Oyuncusu olarak Sadri Alışık[16] ve Hacer Aker'in Gri Alanlarda "Sanki Gibi Bir Şey": Turist Ömer[17] adlı makaleleri bulunmaktadır.
Filmleri
değiştirÖzel yaşamı
değiştirBir süre sinema oyuncusu Neriman Esen'le evli kalan Alışık, ardından Çolpan İlhan'la evlendi. Bu evlilikten tek çocuğu Kerem Alışık dünyaya geldi.
Plakları
değiştir- 1964: Avare / Dalgamıza Bakalım - Serengil Plak 10003
- 1964: Tophane Rıhtımında / Turist Ömer - Melodi Plak 2161
- 1970: Turist Ömer Arabistan'da / Turist Ömer - Saner Plak 1003
Ödüller
değiştirAyrıca bakınız
değiştirKonuyla ilgili yayınlar
değiştir- Tamer Bayrak, Sinemada Karakter Olgusu:Bir Karakter Oyuncusu Olarak Sadri Alışık 26 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
değiştir- ^ "Sinematürk' te Sadri Alışık". 7 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022.
- ^ 40'LAR KULÜBÜ, KOLEKTİF, Sinemanın Kırk Yüzü, s. 65
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2013.
- ^ a b c d e f g Diler, Özden Sevgi. "Yeşilçam'da kural dışı bir yıldız: Sadri Alışık". Kadir Has Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2020. Erişim tarihi: 5 Nisan 2021.
- ^ "Bir süre güzel sanatlar akademisi resim bölümünde okudu". 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Bulovalı, Aişe Hümeyra. "Yeşilçam'ın unutulmaz karakteri 'Turist Ömer': Sadri Alışık". AA.com.tr, 17 Mart 2021. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2021.
- ^ Mehmet Akif Ertaş, Ihlamur Dergisi: 40, s. 26
- ^ a b Öziş, Polat. "Karşınızda Ofsayt Osman: Şaka İle Karışık (1966)". Otekisinema.com, 12 Ağustos 2016. 14 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2021.
- ^ Öziş, Polat. "Hüzünler Kulübesi: Ah Güzel İstanbul". Filmarasidergisi.com, 21 Mayıs 2016. 24 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2021.
- ^ "Organ Nakli Doğru, Rakam Yanlış". Milliyet.com.tr. 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2021.
- ^ Nilgün Kara, 2008, Tez no: 221430
- ^ Özden Sevgi Diler, 2020, Tez no: 616610
- ^ Ayris Alptekin, 2017, Tez no: 469443
- ^ Ferdi Şah, 2018, Tez no: 535128
- ^ Buşra Karaduman, 2021, Tez no: 677780
- ^ Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 4 (2), 105-122
- ^ Art Vision, 28(48), 33-42
Dış bağlantılar
değiştir- Beyazperde'de Sadri Alışık
- IMDb'de Sadri Alışık
- SinemaTürk Profili 17 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- SinemaPark Profili[ölü/kırık bağlantı]
- Sadri Alışık (Filmden kesim)
- sinematik.blogspot.com19 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- (Gumusperde.com Online Sadri Alisik Filmleri)
- Sadri Alışık Filmlerinden Kesitler
- Sinemalar.com'da Sadri Alışık
- TSA´de Sadri Alışık 14 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.