Sabiha Sultan
Sabiha Sultan veya Rukiye Sabiha Osmanoğlu (Osmanlıca: رقیہ صبیحه سلطان 19 Mart 1894, İstanbul - 26 Ağustos 1971, İstanbul), son Osmanlı padişahı Sultan Vahdettin’in kızı ve son İslam Halifesi Abdülmecid Efendi'nin gelini.
| Sabiha Sultan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Doğum | 19 Mart 1894 Feriye Sarayı, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu | ||||
| Ölüm | 26 Ağustos 1971 (77 yaşında) Sarıyer, İstanbul, Türkiye | ||||
| Defin | Aşiyan Mezarlığı | ||||
| Eş(ler)i | Ömer Faruk Efendi (e. 1920; b. 1948) | ||||
| Çocuk(lar)ı | Neslişah Sultan Hanzade Sultan Necla Sultan | ||||
| |||||
| Hanedan | Osmanlı Hanedanı | ||||
| Babası | VI. Mehmed | ||||
| Annesi | Emine Nazikeda Kadınefendi | ||||
| Meslek | Piyanist | ||||
İlk yılları
değiştirSabiha Sultan, 19 Mart 1894'te Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti İstanbul'daki Feriye Sarayı'nda doğdu.[1][2] Babası son Osmanlı padişahı Sultan Vahdettin, annesi ise Vahdettin’in ilk eşi olan Emine Nazikeda Kadınefendi’dir. Fatma Ulviye Sultan adlı bir ablası ve babasının Şadiye Müveddet Kadınefendi ile evliliğinden olma Mehmed Ertuğrul adlı erkek kardeşi vardır. Sabiha Sultan, kimi sözlü kaynaklara göre Emine Nazikeda Kadın Efendi babasını ziyaret için Adapazarı’nda bulunduğu sırada doğum yaptığından dedesinin Adapazarı Beynevit'te bulunan köy evinde dünyaya gelmiştir ve bu sebeple Adapazarlı kabul edilir.[3]
Sabiha Sultan sık sık annesi Emine Hanım ile Adapazarı’ndaki dedesinin yanına giderek çiftlik ve köy hayatını deneyimledi.[4] İstanbul'daki sarayda ise bir prenses olarak büyütüldü ve ablası Ulviye Sultan ile birlikte Mlle Voçino’dan piyano dersleri aldı.[5][6]
Yaşamı
değiştirTalipleri
değiştirBabası Vahdettin 1918'de tahta çıktığında Sabiha Hanım hala bekârdı ama birkaç hayranı vardı. Onu tanıyanlar her zaman onun Osmanlı ailesinin diğer kadınlarına benzemediğini zekası ve güzelliği ile farklı olduğunu söylerdi. Türk şair Yahya Kemal Beyatlı, "Sabiha Sultan farklıydı" demişti.[4] Sadrazam Tevfik Paşa’nın oğlu İsmail Hakkı Okday ile evli olan ablası Ulviye, kardeşinin gönül işleriyle yakından ilgilendi. Damatlığa en yakın olanlar içinde Müşir Ahmet Paşa’nın yeğeni Mehmet Ali Bey'in adı öne sürüldü. Trablusgarp ve Balkan Savaşları ile adı duyulan Rauf Orbay evlilik için uygun adaylardan birisi olarak düşünüldü. Ulviye Sultan durumu eşi İsmail Hakkı Bey’e, o da konuyu Rauf Orbay'a açtı. Orbay'ın cevap olarak "Ben askerim, Sultan’ın dizinin dibinde geçirecek vaktim yok!" ifadelerini kullandığı rivayet edildi. Başka bir iddia da ise, evlilik talebinin Rauf Bey’den geldiği fakat asıl reddedenin Sabiha Sultan olduğu öne sürüldü.[4][6]
Saray'a izdivaç için ilk resmî talepte bulunan kişi ise Harbiye Nazırı Müsteşarı Mahmud Kemal Paşa oldu. Üst düzey bir isim olmasına rağmen sarayın etraflıca giriştiği araştırma sonucunda babasının bir dönem seyislik yaptığı bilgisi öğrenildi ve bu istek reddedildi.[4] İçerideki taliplerin yanı sıra yurtdışından da evlenme talepleri geldi. İran Şahı Ahmed Şah Kaçar, Sultan Vahdettin'in damadı İsmail Hakkı Okday ve İstanbul'daki İran büyükelçisi aracılığı ile Sabiha Sultan'a evlenmek için talip oldu. Konuyu öğrenen Sultan Vahdettin, damadı İsmail Hakkı Bey’e "..Sünni bir İslam Halifesi, kızını Şii bir hükümdara veremez!" yanıtını vererek bu isteği geri çevirdi.[4][7]
Mustafa Kemal Atatürk genç bir subay ve Sultan Vahdettin'in yaveri olarak Çanakkale Savaşından sonra Sabiha Sultan’a üçüncü taraflar aracılığı ile evlenme teklifinde bulundu.[8] Sabiha Sultan, Mustafa Kemal Paşa’nın evlilik talebinden yakın dostlarına sonraki senelerde bahsederken hadiseyi doğrulayarak amcası Abdülmecid Efendi’nin oğlu şehzade Ömer Faruk Efendi’ye aşık olduğu için izdivaç teklifini geri çevirdiğini açıkladı. Sabiha Sultan o günlerden 40 yıl sonra, Türkiye Cumhuriyeti başbakanlığı yapan ve ortanca kızı Hanzade Sultan’ın dünürü olan Suat Hayri Ürgüplü’ye yazdırdığı hatıratta; "Evet, istemiş. Benimle konuşmuş değildir ama ben çekindim ve istemedim. Zira, önümde hiç de iyi örnek olmayan Enver Paşa ile Naciye Sultan’ın hayatı vardı. Sonra, tanınmış bir kumandanla aile hayatı kurabileceğime inancım yoktu." ifadelerini kullandı.[5] Tarihçi İlber Ortaylı, 2011 yılında 19 Mayıs etkinlikleri çerçevesinde düzenlenen "Mütareke Dönemi ve İstanbul’dan Samsun’a Uzanan Yolda Atatürk" başlıklı panelde Sabiha Sultan ile Mustafa Kemal arasındaki hikâyeyi doğrulayarak, "Mustafa Kemal ile Sabiha Sultan’ın görüştüklerini, Sultan’ın kendisini beğendiğini ama bu işin daha sonra olmadığını" ifade etti.[4]
Evliliği
değiştir
Şehzade Ömer Faruk Efendi, İsviçre’de bulunduğu yıllarda eski diplomatlardan Berlin büyükelçisi Mahmud Muhtar Paşa’nın kızı ile evlendirilmek istendi fakat bu niyet sonuçsuz kaldı. Yurda dönen şehzadenin amcasının kızı Sabiha Sultan'a karşı yıllar öncesinde başlayan gönül muhabbeti aşka dönüştü. Fakat, Osmanlı Hânedanı içinde akraba evliliği gibi, Sabiha Sultan’ın Ömer Faruk Efendi’den dört yaş büyük olması da hoş karşılanmadı.[9] Buna rağmen, Sabiha Sultan ve Ömer Faruk Efendi 29 Nisan 1920 tarihinde Şeyhülislam Haydarîzade İbrahim Efendi'nin kıydığı nikah ile Yıldız Sarayı'nda evlendi.[10] Sabiha Sultan'ın nikah şahitliğini Serkâtib-i şehriyâriden Fuad Bey, Hazîne-i Hâssa Müdürü Refik Bey, Dârü’ssaâde Ağası Salim Ağa yaparken Ömer Faruk Efendi’nin şahitleri ise Serkarîn Ferîk Ömer Yâver Paşa, Seryâver Miralay Naci Bey ve Yâver Binbaşı İsmail Hakkı Bey idi.[9]
Sultan Vahdettin, Nişantaşı’nda Çifte Saraylar olarak bilinen konaklardan birini büyük kızı Ulviye Sultan'a ötekini ise küçük kızı Sabiha Sultan'a hediye etti. Rumelihisarı’nda Taş Yalı olarak bilinen bina ise padişah tarafından kızına düğün hediyesi olarak verildi.[9] Sabiha Sultan ve Ömer Faruk Efendi yazın Rumelihisarı’nda yalıda kışın ise Nişantaşı'ndaki konakta yaşadılar.[9] Çiftin Neslişah, Hanzade, Necla adında 3 kızları oldu. Ailesiyle birlikte bir süre Tophane Müşiri Zeki Paşa Yalısı’nda yaşadı.
1924 yılında Osmanoğulları ailesinin diğer fertleri ile birlikte sürgün edildi. Birkaç ay İsviçre’de sonra Fransa’da ve ardından Mısır’da yaşadı. Kızlarının üçünü de Mısır Hıdiv ailesinin fertleriyle evlendirdi. Sultan Vahdeddin’in ölümünden sonra Ömer Faruk Efendi ve Sabiha Sultan’ın aşkı eskisi gibi olmadı.[11] Ömer Faruk, yirmi sekiz yıllık evliliğin ardından 5 Mart 1948'de Sabiha Sultan'dan boşanarak Mihrişah Sultan ile evlendi.[6][8]
Son yılları ve ölümü
değiştirBoşanmasının ardından Sabiha Sultan, büyük kızı Prenses Neslişah'a daha yakın olabilmek için Kahire'nin diğer ucundaki Maadi'deki evini terk etti. Yanına birkaç eşya alarak Heliopolis'te küçük bir daireye taşındı. Mobilyalarını ikinci kızı Hanzade Sultan'ın Kahire'deki evine gönderdi. Ancak 1952 Mısır Devriminden sonra orada sahip olduğu her şeye, kızının ve damadının tüm eşyalarına el konuldu.[12]
Sabiha Hanım daha sonra bir süreliğine Paris'e giderek kızı Hanzade'nin yanında yaşamaya başladı. Oradan İsviçre'nin Montrö şehrine geçerek Neslişah'ın yanında kaldı. Burada Seniha Sultan'ın oğlu, kuzeni Prens Sabahaddin Bey'i ziyaret etti. 1952’de Osmanlı Hanedanı’nın hanım mensuplarının Türkiye’ye dönüşüne izin verilmesi üzerine 26 Ağustos 1952'de ülkesine döndü ve Türk vatandaşlığına geçti.[13] İstanbul'a yerleşen Sabiha Sultan “Osmanoğlu” soyadını alırken, Nişantaşı Bostan Sokak'ta küçük bir daire kiraladı ve Mısır'da elinde kalan birkaç eşyayı İstanbul'a gönderdi.[12]
26 Ağustos 1971’de kızı Hanzade Sultan’ın Yeniköy’deki yalısında 77 yaşında öldü. Naaşı Aşiyan Mezarlığı’na defnedildi.[2]
Kaynakça
değiştir- ^ Coşkun, Alev (13 Ocak 2020). Ataturk's planning of the Turkish revolution: The unknown 6 months in Istanbul (İngilizce). Atatürk Araştırma Merkezi. s. 1165. 23 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.
- ^ a b Bardakçı, Murat (7 Aralık 2014). "Hünkâr kızından saray işi hünkârbeğendinin tarifi". Habertürk. Habertürk. 23 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.
- ^ "İrfan Nişancık, Çanakkale Kahramanı'nın Gönlünü Fetheden "Ada"lı Sultan, Sakarya Yeni Haber Gazetesi, 08.06.2008". 23 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2011.
- ^ a b c d e f Dora Mengüç (26 Ağustos 2021). "Mustafa Kemal ile evliliğin kıyısından dönen kadın: Sabiha Sultan". The Independent. 20 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.
- ^ a b Murat Bardakçı (18 Ocak 2006). "İşte, Atatürk'ün evlenmek istediği Osmanlı sultanı". Hürriyet. 20 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
- ^ a b c Sakaoğlu, Necdet (2008). Bu mülkün kadın sultanları: vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık. s. 520. ISBN 978-975-329-623-6. 23 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.
- ^ Osmanoğlu, Abdulhamid Kayıhan (17 Haziran 2019). Sürgün. Motto Yayınları. s. 150. ISBN 978-605-82577-8-8. 23 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.
- ^ a b İpek Çalışlar (2023). Hanedandan bir Sultan: Sabiha (PDF). Yapı ve Kredi Yayınları. s. 16. ISBN 9789750859090. 23 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.
- ^ a b c d Lale Uçan (2019). Son Halife Abdülmecid Efendi'nin Hayatı: Şehzadelik, Veliahtlık ve Halifelik Yılları (PDF). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Doktora Tezi. İstanbul: istanbul Üniversitesi. s. 264. 4 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Temmuz 2024.
- ^ Süleyman İnan (2011). Son Osmanlı Damatlarının Millî Mücadele’yle İlişkileri. DergiPark. s. 120. 23 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.
- ^ ""İstanbul'un 100 Sevdası" Kültür A.Ş. Yayınları'ndan Çıktı". İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. 12 Mayıs 2016. 23 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.
- ^ a b Bardakçı, Murat (2017). Neslishah: The Last Ottoman Princess (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-977-416-837-6. 23 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024.
- ^ Cahide Sınmaz Sönmez (2014). SÜRGÜNDEN VATANA: OSMANLI HANEDANININ GERİ DÖNEN İLK ÜYELERİ (1924‐1951) (PDF). ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ. s. 101. 29 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Temmuz 2024.