Pluripotent

Pluripotent, gelişen bir embriyo'nun erken safhalarında var olan, canlıyı oluşturan özelleşmiş tüm hücre tiplerine dönüşebilme yeteneğindeki henüz farklılaşmamış hücreler için kullanılan bir tanımlama.

Totipotent hücrelerin soyundan gelen pluripotent hücreler, blastokistin iç hücre kitlesi (İHK)'nde bulunurlar ve üç germ tabakasına (ektoderm, endoderm ve mezoderm), dolayısıyla ileride canlıyı oluşturacak tüm hücre ve doku tiplerine kaynaklık ederler. Vücut dokularının yanı sıra, gebeliği destekleyen bazı embriyo dışı dokuları da oluştururlar (örn. vitellüs kesesi, amniyon, allantoyis). Fakat, plasenta gibi trofoblast kökenli embriyo dışı dokulara dönüşemedikleri için, totipotent hücrelerin aksine, tek başlarına yeni bir birey oluşturamazlar.

Teoride in vitro ortamda sonsuza kadar kendilerini yenileyebilen bu hücreler özelleşmiş hücre tiplerine farklılaştıkça pluripotent özellikleri ve kendini yenileme kapasiteleri kaybolur.

Pluripotent hücrelerin asıl kaynağı embriyo olmasına rağmen, farklılaşmış hücrelerden de laboratuvar ortamında değişik yöntemlerle indüklenmiş (programlanmış) pluripotent kök hücreler elde edilebilmektedir. İlk olarak 2006 yılında Takahashi ve Yamanaka retroviral transfeksiyon yöntemiyle aktardıkları 4 genin (Oct4, Sox2, c-Myc ve Klf4) fare fibroblastlarını pluripotent hale getirdiğini bildirmişlerdir.

Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü

Sir John B. Gurdon ve Shinya Yamanaka erişkin hücrelerin yeniden programlanarak pluripotent hücrelere dönüşebileceğini gösterdikleri çalışmalarıyla 2012 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'nü kazanmışlardır.

John B. Gurdon o zamana kadar tek yönlü olduğu kabul edilen hücre farklılaşmasını sorgulamıştır. 1962 yılında çekirdeğini çıkarttığı kurbağa yumurtasına, iribaş bağırsağından alınmış yetişkin hücre çekirdeğini yerleştirerek gelişmiş iribaşlar oluşturmayı başarmış ve daha sonraki deneylerde canlı klon kurbağalar elde etmiştir. Gurdon bu deneyle organizmayı meydana getiren tüm hücre tiplerini oluşturacak bilginin, özelleşmiş olsa bile, hücre çekirdeğinde halen saklı olduğu ortaya koymuştur.

Shinya Yamanaka ise yaklaşık 40 yıl sonra, 2006'da, dışarıdan aktarılan genlerle erişkin hücrelerin pluripotent hücrelere dönüştürülebileceğini göstermiştir. Yamanaka ve çalışma arkadaşları doğal yollarla elde edilmiş kök hücreleri pluripotent halde tutan faktörleri belirledikten sonra bunların farklı kombinasyonlarını yetişkin hücrelere aktararak yalnızca dört genin (Oct4, Sox2, c-Myc ve Klf4) bu hücreleri programlayabildiğini kanıtlamıştır.