Ozmış Kağan
Ozmış Kağan[1] (Eski Türkçe: 𐰆𐰔𐰢𐱁𐱅𐰃𐰏𐰤 Ozmış Tégin,[2] Orta Çince: 烏蘇米施可汗 Wu-su-mi-shih Ke-han[3]), Göktürk Kağanlığı'nın son kağanıdır.[4][5]
| Ozmış Kağan Eski Türkçe:         Çince: 乌苏米施可汗 | |
|---|---|
| İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın VII. kağanı | |
| Hüküm süresi | 742 – 6 Ocak 744 |
| Önce gelen | Tengri Kağan |
| Sonra gelen | Devlet yıkıldı. |
| Ölüm | 6 Ocak 744 Ordu Balık |
| Çocuk(lar)ı | Kulun Bey Ke-la-to |
| Hanedan | Aşina |
| Babası | Pan Kül Tigin |
| Dini | Tengricilik |
Adı
değiştir"Ozmış" Eski Türkçede kurtulmuş anlamına gelmektedir.[6] Birçok kaynakta rastlanılan Özmiş adlandırması yanlıştır. Moyen Çor, Ozmış ile olan savaşını Moyen Çor Yazıtı'nda şu sözlerle anlatılmaktadır:
Ozmış Tigin kan bolmış. Kony yılka yorıdım, ikinti süngüş (düm i) ki ay altı yangıka t(okıdım). Tutdum, katunın anta altım. Türk bodun anta ınagaru yok boltu.
(Ozmış Tigin kağan olmuş. Koyun yılında (744) üzerine yürüdüm. İkince defa savaştım. İki ay altı gün vuruştum. K10. Tuttum, hatununu
orda tutsak ettim. Köktürk boyu orada tamamen yok oldu.)[7]
Yaşamı
değiştirBabası, Bilge Kutluk Tengri Kağan'a bağlı bir şaddı. Buna rağmen, babası Pan Kül Tigin; Tengri Kağan'a isyan ederek, onu tahttan indirmişti. Ancak, bu karışıklıklardan yararlanmak isteyen Basmiller ile girdiği mücadelede Pan Kül Tigin öldürüldü. Bunun üzerine kısa bir süre tahta çıkan Kutluk Yabgu Kağan ülkedeki otoriteyi tekrar sağlamayı denediyse de başarılı olamadı. Bunun üzerine 742'de Ozmış, Toygun'da kağan olarak seçildi.
Bu yüzyılda, Tang Çini'nin politikası, Çin'in kuzey sınırlarındaki halkları derebeylikler hâline dönüştürmekti. Ozmış'tan de bu tutuma uyması bekleniyordu. Başlangıçta Ozmış, Çin'in bu isteğine uygun davrandı. İmparator Xuanzong'u sarayında ziyaret etti. Ancak, ülkedeki otoritesi sağlamlaşmaya başlayan Ozmış; bu politikasından vazgeçerek; tam bağımsız bir yönetim sergilemeye başladı. Bu politikadan rahatsız olan Çin, General Wang-Chung-ssu'yu Ozmış'ı tutuklaması için görevlendirdi. Bunun üzerine Basmiller, Uygurlar ve Karluk gibi Türk boylarının da desteğini alan Wang-Chung-ssu, Ozmış'ın üzerine yürüdü. Yapılan savaşta Ozmış yenildi. Ancak, Ozmış kaçmayı başardı. Çin ve müttefiki Türk boylarına karşı yaptığı son savaşta yenilerek, 744'te öldürüldü.[8] Ozmış'ın ölümü üzerine, Çin egemenliğini tanımayan Türk boyları; onun oğlu Kulun Bey'i yeni kağan ilan edilse de, Ozmış öldükten sonra Türk Kağanlığı dağıldı.[5]
Moyen Çor Yazıtı
değiştirMoyen Çor Yazıtı'nda, Uygur kumandanı Moyen Çor'un Çin ordusunun müttefiki olarak Ozmış Kağanı yenerek öldürmesi anlatılmaktadır.
Kaynakça
değiştir- ^ Alyılmaz, Cengiz (2013), Karı Çor Yazıtı, UTEKED, S. 2/2, s.4.
- ^ "TURK BITIG". bitig.kz. 26 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024.
- ^ "資治通鑑/卷215 - 维基文库，自由的图书馆". zh.wikisource.org (Çince). 25 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024.
- ^ Ural-Altaische Jahrbücher - 28-29. ciltler - Sayfa 38
- ^ a b Kumilyov, Lev (1993), Qədim Türklər, s.298-9.
- ^ Gabain, Eski Türkçenin Grameri, TDK Yayınları.
- ^ Moyen Çor Yazıtı[ölü/kırık bağlantı], Kuzey: 9. ve 10. satır.
- ^ Ahmet Taşağıl:Göktürkler, AKDTYK yayınları, ISBN 978-975-16-2460-4, p. 358-9