Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği
Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği, Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki 8 ilde başlayan ve bu illerde terörle mücadele ederek güvenliği sağlamak amacıyla 19 Temmuz 1987 tarihinde göreve başlayan bölge valiliğidir.[1] Bu valiliğin kurulmasıyla birlikte bu illerde olağanüstü hâl uygulanmaya başlandı. Olağanüstü hâl uygulanan iller zamanla değişmekle birlikte 30 Kasım 2002 tarihinde kaldırıldı. Valiliğin merkezi Diyarbakır'da yer almaktaydı.
| Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği | |
|---|---|
Olağanüstü hâl valiliği | |
 Kırmızı: OHAL bölgesi, turuncu: mücavir iller (komşu iller), 1987–2002 | |
| Ülke |  Türkiye |
| Kuruluş | 19 Temmuz 1987 |
| Lağvedilmesi | 30 Kasım 2002 |
| Merkez | Diyarbakır |
Valilik, 19 Temmuz 1987'de Diyarbakır, Hakkâri, Siirt ve Van ilerindeki sıkıyönetimin kaldırılmasıyla birlikte yürürlüğe girdi. İlk Olağanüstü Hâl Bölge Valisi, Başbakan Turgut Özal tarafından atanan Hayri Kozakçıoğlu'dur.
Tarihçe
değiştirKurulması
değiştir1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, normal yönetim ve sıkıyönetimin yanında olağanüstü hâl yönetimini de getirdi. Anayasaya göre seferberlik, iç savaş gibi durumlarda sıkıyönetim, silahlı şiddet ve kamu düzeni gibi olaylarda ise olağanüstü hâl uygulanması kararlaştırıldı. 27 Ekim 1983 tarihinde çıkarılan "Olağanüstü Hâl" kanunu ile Olağanüstü hâl durumundaki uygulamalar, sınırötesi operasyon ve kurumlar arası ilişkiler düzenlendi. Bu kanunla askerî silahlı birliklerin terörle mücadele etmesi yasal zemin kazandı ve "Jandarma Asayiş Komutanlığı" kuruldu.
1983'te çıkarılan bir kanun hükmünde kararnameye göre kamu hizmetinin daha etkin sağlanması amacıyla Türkiye sekiz bölgeye ayrıldı.[2] Bir yıl sonra ise bu hükmü sağlayan 3036 sayılı yasa TBMM tarafından iptal edildi ve bu uygulama son buldu.[3]
1978'de bölgede sıkıyönetim uygulanmaya başlanmıştı.[4] 1980'li yıllarda Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde PKK örgütünün yaptığı faaliyetler ile sıkıyönetim kanunu çerçevesinde mücadele ediliyordu. Sıkıyönetim 10 Temmuz 1987'ye kadar devam etti ve aynı tarihli kanun hükmündeki kararname ile Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği kuruldu. 19 Temmuz 1987'den itibaran sıkıyönetim kanunu yerine olağanüstü hâl kanunu uygulanmaya başlandı ve bölge Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği ile yönetilmeye başlandı.
Uygulama
değiştirOlağanüstü hâl süresince 6 vali görev yaptı. Olağanüstü hâl valileri diğer valilerden daha çok yetkiye sahip olduğu için kamuoyunda "Süper vali" olarak da adlandırıldılar.[4] İlk Olağanüstü Hâl Bölge Valisi 4,5 yıl[5] süreyle en uzun süre görev yapan Hayri Kozakçıoğlu'dur. Daha sonra bu görevi Necati Çetinkaya, Ünal Erkan, Necati Bilican, Aydın Arslan ve Gökhan Aydıner yürüttü.[5] Valilik binası ilk olarak Diyarbakır'ın Şehitlik semtindeydi.[5] Daha sonra Seyrantepe semtindeki Bölge Asayiş Komutanlığı yeni binasına taşındı.
İlk olarak 8 ilde uygulanmaya başlandı: Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hakkâri, Mardin, Siirt, Tunceli ve Van. Daha sonra Adıyaman, Bitlis ve Muş mücavir (komşu) il olarak dahil oldu. 1990'da Batman ve Şırnak'ın il olmasıyla bu sayı 13'e yükseldi. Bitlis, 1994'te mücavir il yerine olağanüstü hâl kapsamına alındı.[4] Zamanla terörün azalmasıyla 1996'da ilk olarak Elazığ, daha sonra Mardin, Muş, Bingöl, Batman, Bitlis, Siirt ve Van kapsam dışına alındı.
Olağanüstü hâl her 4 ayda bir olmak üzere 46 kez uzatıldı.[4]
Olağanüstü hâlin kaldırıldığı 30 Kasım 2002 günü Diyarbakır ve Şırnak Olağansütü hâl kapsamında, Batman, Bingöl, Bitlis, Hakkâri, Mardin, Muş, Siirt, Tunceli ve Van ise mücavir il kapsamındaydı.[4] Olağanüstü hâl 1987'de başlasa da, 1978'den beri bölgede sıkıyönetim vardı.
Köy koruculuğu
değiştir1985'te askerî kolluk kuvvetlerine destek amacıyla köy koruculuğu uygulaması başlatıldı. İlk olarak Siirt'in Eruh ilçesinde gönüllü olarak 4 kişiyle başladı. Daha sonra geçici köy koruculuğu uygulaması da başladı.[kaynak belirtilmeli]
Lağvedilmesi
değiştir30 Temmuz 2002 de toplanan Bakanlar kurulunun almış olduğu bir kanun hükmünde kararname ile olağanüstü hâl uygulamasının 30 Kasım 2002 tarihinde kaldırılması kararlaştırılarak, anılan tarih itibarıyla kaldırıldı. Daha sonra çeşitli kanun hükmündeki kararnemeler ile Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği, Asayiş Komutanlığı gibi olağanüstü hâl örgütlenmeleri lağvedildi.
Görev yapan valiler
değiştir- Hayri Kozakçıoğlu (1987-1991)
- Mehmet Necati Çetinkaya (1991-1992)
- Ünal Erkan (1992-1995)
- Necati Bilican (1996-1997)
- Aydın Arslan (1997-1999)
- Gökhan Aydıner (1999-2002)
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Güneydoğu'da Yeni Dönem". Milliyet Gazetesi. 20 Temmuz 1987. s. 6.
- ^ "Bölge Valiliği Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" (PDF). T.C. Resmî Gazete. 14 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Haziran 2022.
- ^ "Bölge Valiliği Hakkında 71 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Reddine Dair Kanun" (PDF). T.C. Resmî Gazete. Erişim tarihi: 15 Haziran 2022.
- ^ a b c d e "23 yıl sonra resmen 'olağan hal'". Hürriyet Gazetesi. 30 Kasım 2002. Erişim tarihi: 5 Mart 2011.
- ^ a b c "Olağanüstü Hal 14 yaşında". ntvmsnbc. 18 Temmuz 2000. 18 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2011.