Nome Census Area

Nome Census Area, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinin Eskimo halklarından Yupik ve İnyupiklerlerce meskun olan bir sayım bölgesi. Örgütlenmemiş borough olduğu için bir yönetim merkezi de yoktur. En gelişmiş şehri geçmişte Nome Altına Hücumu hareketinin yaşandığı Nome'dir.

Büyük ölçüde Seward Yarımadasının batı ve güneyini kapsar.

Coğrafya

Toplam alanı 73,253 km² olup, 13,681 km² kara ve 13,681 km² de sudur. Yöre nüfusunun yaklaşık % 14'ü St. Lawrence Adasındaki iki kasabada (Gambell ve Savoonga) yaşar.

Nüfus

2002 sayımına göre nüfusu 2.693 hane, 1.898 aile ve 9.196 kişidir. Amerika yerlisi % 75.20, Beyaz % 19.32, Siyah % 0.38, Asyalı % 0.67, Pasifik adalı % 0.02, diğerleri % 0.20 ve iki ya da çok ırklı % 4.21.

Amerika yerlisi olarak, toprak alanı bakımından İnyupikler çoğunlukta olmalarına karşın nüfus olarak Yupikler ve Sibirya Yupikleri % 16.32 ile önde gelir. Onları 8.75 ile İnyupikler takip eder.

Yerli Halk

Yörede üç ayrı dil ve etnik grup bulunur. Sibirya Yupikçesi konuşan Sibirya Yupikleri okyanusta St. Lawrence Adasında bulunurlar. Küçük Diomede ile King adalarında İnyupikçe konuşan İnyupikler yaşarlar. Anakarada İnyupikler ile Yupikçe konuşan Yupikler arasında bir sınır çizmek gerekirse, Solomon'un kuzey ve batısında kalan yerler İnyupiklerin, doğu ve güneyinde kalan yerler ise Yupiklerin topraklarıdır.^[1]

İnyupikler

Dövmeli (kakiñiq) İnyupik kadınları, King Adası, 1910

Açık mutfak, Nome, 1916

Yöredeki İnyupikler, Seward Yarımadası İnyupikçesi (İngilizce Seward Peninsula Inupiaq) konuşurlar ve bunlar Northwest Arctic Borough ilçesinde yaşayan komşuları Malimiut İnyupiklerinden belirgin biçimde şivece ayrılırlar. Şiveleri ve konuşan kabileleri şöyledir :

Bering Boğazı İnyupikçesi (İngilizce Bering Strait Inupiaq)
- Diomede şivesi (İngilizce Diomede subdialect)
  - İngalik İnyupikçesi (kendilerince Ingalikmiut; İngilizce Ingalikmiut Eskimo). ABD'ye bağlı Küçük Diomede (Little Diomede) adasında az sayıda konuşanı vardır.
  - İmaqliq İnyupikçesi (kendilerince Imaqłit; Rusça имакликский диалект). Rusya Federasyonuna bağlı Büyük Diomede (Остров Ратманова, Большой Диомид) adasında konuşulan bu şive 1948 yılında yok oldu.
- Wales İnyupikçesi (İngilizce Wales subdialect)
  - Kiŋikmiut
  - Tapqaġmiut
- Ukiuvaŋmiut (İngilizce King Island subdialect)
Qawiaraq İnyupikçesi (İngilizce Qawiaraq, Kawerak)
- Batı Qawiaraq İnyupikçesi (İngilizce Teller subdialect, Qawiaraq proper)
  - Siñġaġmiut
  - Qaviaraġmiut
  - Ayaqsaaġiaaġmiut
  - Aziagmiut. Sledge (Aziak, Ayak) adasında konuşulur.
- Doğu Qawiaraq İnyupikçesi (kendilerince Iġałuiŋmiut; İngilizce Fish River subdialect)

Yupikler

Yörede Unaliq Yupikleri (Unalirmiut) St. Michael ile Stebbins kasabalarında bulunur ve bunların şiveleri Wade Hampton Census Area yöresindeki güney komşusu olan Pastulirmiut Yupiklerinin şivesiyle birlikte Unaliq-Pastuliq Yupikçesi (İngilizce Norton Sound Yup’ik) adı altında toplanır. Daha güneydeki Yukon ve Kuskokwim Yupiklerinden şivece belirgin biçinde ayrılırlar. Kabileleri şöyledir :

Atnegmiut
Kuuyuŋmiut
Eŋlutaleġmiut
Caxtulegmiut
Uŋallaqłiŋmiut
Tacirmiut

Malimiut İnyupikleriyle Yupiklerin evliliklerinden oluşan aileler Koyuk, Shaktoolik ve Unalakleet yörelerinde bulunurlar.

Sibirya Yupikleri

Yalnızca St. Lawrence Adasında yaşarlar.

Tarih

Arkeolojik Wales Sitesi

Nome City yakınlarında Cape Denbigh yöresinde bulunan ve binlerce yıl öncesine dayanan bir arkeolojik site. 20 Ocak 1961 tarihinde National Historic Landmark tarafından belirlenmiştir.

Bugün Northwest Arctic Borough ilçesinde bulunan Selawik ve Kobuk Irmakları yöresinden 160 yıl önce çiçek hastalığı salgını ve yerel ren geyiği sürülerinin kaybolmasıyla başgösteren muhtemelen bir kıtlık sonucu göç eden küçük İnyupik grupları bölgenin güneyindeki Norton Sound yöresini işgal ettiler. Daha sonra, Malimiut İnyupikleriyle Yupiklerin evliliklerinden oluşan aileler Koyuk, Shaktoolik ve Unalakleet yörelerine yerleştiler.^[1]

Wales (Kiŋigin)'deki ilk Hristiyan misyonerlik faaliyetleri 1890 yılında William Thomas Lopp ve Harrison Robertson Thornton tarafından açılan Protestan Congregational misyonu ve okulu ile başladı. 1893 yılında Thornton suikaste uğrayınca, misyon ve okul bir yıl kapalı kaldı. Teller'e ren geyiği istasyonunu yönetmek için dönen Lopp, 1894 yılında tekrar Wales'e gelerek misyonu yeniden açar.^[2]

Ekonomi

4 Temmuz geçidi, Nome, 1916

Geleneksel yerli Eskimo avcılığı ve toplayıcılığı yapılır. İçbölgede Qawiaraq gibi İnyupik kabileleri ren geyiği avcılığı ve tatlı su balıkçılığı yaparlar. Norton Sound yöresinde Yupiklerden Unaliq halkı deniz memelileri, balık ve ren geyiği avcılığı yaparlar. Okyanustaki Diomede Adası, King Adası ve St. Lawrence Adasında deniz memelileri revaçtadır.

İnyupiklerin aġviq dediği Grönland balinası (Balaena mysticetus) avına Alaska'da yalnızca on yerleşim yerinde Uluslararası Balinacılık Kurulu (IWC) tarafından izin verilmektedir. Bunlardan dört tanesi Nome Census Area yöresindedir. İkisi, Küçük Diomede ile Wales (Kiŋigin) İnyupik coğrafyasına aittir. Diğer ikisi (Savoonga ve Gambell) ise Sibirya Yupiklerine aittir.^[3]

Yöredeki en büyük işverenler:^[4]

Bering Strait School Dist
Norton Sound Health Corp
Kawerak Inc
State of AK (excludes U of A)
Norton Sound Economic Development
Nome Public Schools
Bering Straits Reg Housing Authority
AK Commercial Co
Native Village of Gambell
Bering Air Incorporated

Yerli Yapılanması

Yöredeki yerliler 20 köyde yirmi kabile hükûmeti (tribal government) tarafından temsil edilir. Bu köylerin 16 tanesi sabit yerleşim olup yıl boyunca kalınır. 4 tanesi ise sabit olmayıp mevsimliktir. Bu hükûmetler Indian Reorganization Act of 1934 yasası altında yeniden yapılandırılıp adlandırılmıştır.

Yerleşim	Kabile hükûmetlerinin BIA (Bureau of Indian Affairs) tarafından kabul edilen resmi adları^[5]
Gambell	Native Village of Gambell
Savoonga	Native Village of Savoonga
King Adası	King Island Native Community
Diomede	Native Village of Diomede
Shishmaref	Native Village of Shishmaref
Wales
Brevig Mission	Brevig Mission Traditional Council
Mary's Igloo	Mary's Igloo Traditional Council
Teller
Nome	Nome Eskimo Community
Solomon	Village of Solomon
Council	Native Village of Council
White Mountain
Golovin	Chinik Eskimo Community
Elim	Native Village of Elim
Koyuk	Native Village of Koyuk
Shaktoolik	Native Village of Shaktoolik
Unalakleet
St. Michael	Native Village of St. Michael
Stebbins	Stebbins Community Association

ANCSA Yapılanması

Alaska Yerli Bölge Şirketleri dağılım haritası

ABD'nin Alaska'yı 1867 yılında Ruslardan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) gereği ayrılan 12 coğrafi bölgeden (geographic region) biri de Bering Boğazı Bölgesi (Bering Straits Region) coğrafi bölgesidir. Nome Census Area tamamını kapsayan bölgede Bering Straits Native Corporation (BSNC) adlı bölge şirketi (regional corporation) kurulmuş ve buna bağlı olarak da 14 tane köy şirketi (village corporation) oluşturulmuştur. Bölge şirketi arazinin yeraltı hakkına, köy şirketleri de yerüstü hakkına sahiptir.

Öncesinde, ANCSA yasa tasarısının geçmesi için Bering Boğazı Bölgesindeki Yerli Köylerinin (Native Village) bir derneği olarak 1967 yılında kurulan Bering Straits Native Association (BSNA) adlı yerli derneği (native association) vardır. Johnson Administration bünyesindeki Office of Economic Opportunity den ilk hibeyi alan dernek, ANCSA yasası onaylandıktan sonra 1973 yılında eyalet yasaları altında anonim kâr amacı gütmeyen Kawerak şirketini organize etti. Kawerak 2006 yılında 4 alt bölüm olarak yeniden yapılandı.^[6]

BSNC 1973 yılında kurulduğunda 6000 den fazla hissedarı bulunuyordu. Her bir hissedarın hem bölge şirketinde 100 hem de köy şirketinde 100 hissesi vardı ve bugün bu hisselerin bir kısmı miras yoluyla yerli olmayanların eline geçse de onların herhangi bir oy hakkı bulunmamaktadır^[7]

BSNC bölge şirketine bağlı köy şirketleri ve bulunduğu yerler:

Brevig Mission Native Corporation : Brevig Mission
Council Native Corporation : Council
Elim Native Corporation : Elim Reserve, St. Lawrence Adası
King Island Native Corporation : King Adası
Koyuk Native Corporation : Koyuk
Mary's Igloo Native Corporation : Mary's Igloo
St. Michael native Corporation : St. Michaels
Shaktoolik Native Corporation : Shaktoolik
Shishmaref Natrive Corporation : Shishmaref
Solomon Native Corporation : Solomon
Stebbins Native Corporation : Stebbins
Teller Native Corporation : Teller
Unalakleet Native Corporation : Unalakleet
Wales Native Corporation : Wales

Eğitim

Yörede 3 okul bölgesi (School District) bulunmaktadır:

Nome Okul Bölgesi (kısaltması NCSD, İngilizce Nome City School District) : Bağlı olan okullar: Nome Elementary, Nome-Beltz Junior/Senior High, Anvil City Science Academy.
Nome Public Schools
Bering Boğazı Okul Bölgesi (kısaltması BSSD, İngilizce Bering Strait School District) : Unalakleet'te konuşlanan bölgeye bağlı olan okullar: Brevig Mission, Diomede, Elim, Gambell, Golovin, Koyuk, St. Michael, Savoonga, Shaktoolik, Shishmaref, Stebbins, Teller, Unalakleet, Wales, White Mountain.^[8]

Milli Parklar ve Koruma alanları

Kasaba ve köyleri

Sınır komşuları

Dipnotlar

^ ^a ^b "Arşivlenmiş kopya". 24 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2010.
^ "Ernest S. Burch, Jr (1994), The Inupiat and the Christianization of Arctic Alaska" (PDF). 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2010.
^ "Tikigaq : Hunting". 11 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2010.
^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2010.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2010.
^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2010.
^ "Bering Straits Native Corporation resmi web sitesi". 30 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2010.
^ "Bering Boğazı Okul Bölgesi resmi web sitesi". 19 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2010.

[ref529-1] "Arşivlenmiş kopya". 24 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2010.

[2] "Ernest S. Burch, Jr (1994), The Inupiat and the Christianization of Arctic Alaska" (PDF). 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2010.

[3] "Tikigaq : Hunting". 11 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2010.

[4] "Arşivlenmiş kopya". 15 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2010.

[5] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2010.

[6] "Arşivlenmiş kopya". 6 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2010.

[7] "Bering Straits Native Corporation resmi web sitesi". 30 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2010.

[8] "Bering Boğazı Okul Bölgesi resmi web sitesi". 19 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]