Nganasanlılar (/əŋˈɡænəsæn/; Nganasan: ŋənəhsa(nəh), ńæh), Kuzey Sibirya'daki Taymır Yarımadası'nda yaşayan Samoyed halklarından biridir. Ural dillerinden Nganasan dilini konuşan topluluk, Kuzey Rusya'nın yerli halklarından biri olarak kabul edilir. Esas olarak Krasnoyarsk Krayı'nın Taymyrsky Dolgano-Nenetsky Bölgesi'ndeki Ust-Avam, Voloçanka ve Novaya yerleşimlerinde, daha küçük nüfuslar ise Dudinka ve Norilsk kasabalarında ikamet etmektedir.[2]

Nganasanlar
Nganasanlar, 1927
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Rusya – 834 (2002)
 Ukrayna - 44 (2001)[1]
978 (2002) azalış[1]
Diller
Din
İlgili etnik gruplar
Selkuplar
Nenetsler

Nganasanların proto-Uralik halkların doğrudan torunları olduğu düşünülmektedir.[3] Bununla birlikte, diğer yerel Sibirya halklarıyla karıştıklarına dair bazı kanıtlar da vardır. Nganasanlar, ren geyiği güden Nenetslerden farklı olarak vahşi ren geyiği avcılığıyla hayatlarını devam ettiren yarı göçebe bir topluluktur.

Bugün Rusya'da yaşayan Nganasalıların kesin sayısı konusunda kesinlik yoktur. 2002 Rusya nüfus sayımına göre Rusya'da yaşayan 862 Nganasanın, 766'sı eski Taymır Özerk Okrugu'nda yaşıyordu.[4] Buna karşın, Nganasanı inceleyenler, nüfuslarının yaklaşık 1000 kişiden oluştuğunu tahmin etmektedir. Nganasan dili ciddi şekilde tehlikede kabul edilmektedir ve en fazla 500 Nganasan'ın Nganasan dilini konuşabildiği tahmin edilmektedir. 18 yaşından küçük olanların dil yeterliliği sınırlıdır.[5]

Nganasan geleneksel sanatçılar. Folklor grubu 'Dentedie' (Kuzey Işıkları) Finlandiya'da, 2018

Coğrafya

değiştir
 
Nganasan geleneksel güneş gözlüğü. Kuzey Kutbu yazında gözleri parlak ışıktan koruması için tasarlanmıştır.

Nganasanlar, tarihsel olarak Avrasya kıtasının ve Rusya Federasyonu'nun en kuzeyinden yaşayan etnik gruptur. Yaklaşık 100.000 kilometrekarelik bir alanda yaşayan Nganasanların yaşam alanı, batıda Golchikha Nehri'nden doğuda Khatanga Körfezi'ne ve kuzeyde Taymır Gölü'nden güneyde Dudypta Nehri'ne kadar yayılmıştır.[6] Nganasanların avlanma alanları sırasıyla doğu ve batıdaki Dolganlar ve Enetslerle çakışmaktadır. Kışın, yarımadanın güneyindeki Kuzey Kutbu ağaç sınırında yaşarlar ve yaz boyunca göç yoları 400 mil kuzeydeki Byrranga Dağları'na kadar uzanan vahşi ren geyiği sürülerini takip ederler.[7]

Nganasanların ve diğer Ural halklarının karakteristik baba soy hattı N1c haplogrubudur. Samoyed halklarında N1b-P43 haplogrubu N1c'ye kıyasla daha çok görülmektedir.[8] Haplogrup N, Çin'in kuzey kesimlerinde 20.000–25.000 yıl önce ortaya çıktı[9] ve oradan Kuzey Avrasya'ya, Sibirya üzerinden de Kuzey Avrupa'ya yayıldı. N1c1 alt dalı Samoyed olmayan halklarda, N1c2 ise Samoyed halklarında sıklıkla görülür. Ayrıca Saami, Fin ve Sibiryalılarda düşük sıklıkta bulunan haplogrup Z (mtDNA), Ural göçü ile ilgilidir.

2019'da genetik, arkeoloji ve dilbilime dayanan bir araştırma, Uralca konuşanların Baltık bölgesine yaklaşık 2.500 yıl önce Sibirya'dan geldiğini tespit etti.[10]

European Journal for Human Genetics Nature dergisinde 2019'da yayınlanan genetik çalışmada, Nganasanların proto-Uralik insanların genetiğini en iyi temsil eden grup olduğu tespit edildi.[3]

Kaynakça

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir