Metro

Metro, genellikle kentsel alanlarda bulunan yüksek kapasiteli toplu taşıma türüdür. Otobüslerden, fünikülerden veya tramvaylardan farklı olarak, genellikle metro sistemleri özel bir geçiş hakkı üzerinde çalışan, yayalar veya diğer araçlar tarafından erişilemeyen^[1] ve tünellerde bulunan demiryollarıdır.^[2]^[3]^[4]

Metro için yeraltında istasyon olarak metro istasyonu kurulur. Metro sistemlerine ilişkin modern hizmetler, genellikle demiryolu hattında elektrikli çoklu birimler kullanılarak istasyonlar arasındaki belirlenmiş hatlarda sağlanmaktadır. Bazı sistemler güdümlü lastik tekerlekler, manyetik raylı tren (maglev) veya monoray kullanır. İstasyonlar tipik olarak trenlerin içinde basamak bulunmayan yüksek platformlara sahiptir ve tren ile platform arasındaki boşlukları en aza indirmek için özel yapım trenler gerektirir. Tipik olarak diğer toplu ulaşım araçlarıyla entegredirler ve genellikle aynı toplu taşıma yetkilileri tarafından işletilirler. Bazı hızlı toplu taşıma sistemlerinde, hızlı bir toplu taşıma hattı ile bir yol arasında veya iki hızlı toplu taşıma hattı arasında hemzemin kesişmeler bulunur. Ayrıca, metro ile otobüsün birleşimi ile ortaya çıkmış bir toplu taşıma olan metrobüs de mevcuttur.

Dünyanın ilk hızlı ulaşım sistemi, Metropolitan Demiryolu'ydu. 1863'te buharlı lokomotifler kullanılarak açıldı ve şu anda Londra Metrosu'nun bir parçasını oluşturur, kısmen yer altında bulunur. 1868'de New York, başlangıçta statik buhar motorları kullanan kablolu bir hat olan yükseltilmiş Batı Yakası ve Yonkers Patent Demiryolunu açtı.^[5]

2021 itibarıyla Çin, dünyada en fazla hızlı ulaşım sistemine sahip ülkedir; sayıları 40'tır ve 4.500 km'den (2.800 mil) fazla yol üzerinde çalışmaktadır.^[6]^[7] İstasyon sayısına göre (toplamda 472 istasyon) dünyanın en büyük tek hızlı toplu taşıma hizmeti sağlayıcısı New York Metrosu'dur. Yıllık yolcu sayısına göre dünyanın en yoğun hızlı ulaşım sistemleri Şanghay Metrosu, Tokyo Metrosu, Seul Metrosu ve Moskova Metrosu'dur.

Türkiye'de metro

Dünyanın en eski 2. yer altı toplu taşıma sistemi olan Tünel'in Karaköy İstasyonu

1875 yılında Fransız mühendis Eugene Henri Gavand tarafından ilk kez Karaköy - Beyoğlu istikametinde ilk raylı sistem kuruldu. Bu, İstanbul'un ve Osmanlı Devleti'nin ilk metro sistemidir. 1980'li yıllarda İstanbul'un metro altyapısı hızla gelişmeye başlamıştır.^[8] Şu an Türkiye'de işletmede olan metro sistemleri Adana Metrosu, Ankara Metrosu, BursaRay, İstanbul Metrosu, İzmir Metrosu olup inşa hâlinde olan metrolar ise Konya Metrosu, Kocaeli Metrosu, Mersin Metrosu'dur. Planlanan metro projesi ise Gaziantep Metrosu'dur.

Kaynakça

^ "Rapid Transit". Encyclopædia Britannica. 17 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2014.
^ "Rapid transit". Merriam-Webster. 27 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2013.
^ UITP (2011). "Recommended basic reference for developing a minimum set of standards for voluntary use in the field of urban rail, according to mandate M/486" (PDF). 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2014.
^ "Glossary of Transit Terminology" (PDF). American Public Transportation Association. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2013.
^ Transport for London (1981). London Underground: History. Capital Transport. ISBN 978-0-904711-30-1. 16 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2013.
^ "Shanghai now the world's longest metro". Railway Gazette International. 4 Mayıs 2010. 15 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2010.
^ Smith, Stephen J. (6 Ocak 2014). "New Starts: Shanghai Metro World's Longest, Panama Canal Drama, Japan's Maglev". Next City. 25 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014.
^ "Türkiyede ve dünyada metro". 3 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024.

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Metro ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Ulaşım ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Metro ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[Britannica-1] "Rapid Transit". Encyclopædia Britannica. 17 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2014.

[miriamwebster-2] "Rapid transit". Merriam-Webster. 27 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2013.

[IUTPMetro-3] UITP (2011). "Recommended basic reference for developing a minimum set of standards for voluntary use in the field of urban rail, according to mandate M/486" (PDF). 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2014.

[aptaglossary-4] "Glossary of Transit Terminology" (PDF). American Public Transportation Association. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2013.

[150Anniv-5] Transport for London (1981). London Underground: History. Capital Transport. ISBN 978-0-904711-30-1. 16 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2013.

[6] "Shanghai now the world's longest metro". Railway Gazette International. 4 Mayıs 2010. 15 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2010.

[7] Smith, Stephen J. (6 Ocak 2014). "New Starts: Shanghai Metro World's Longest, Panama Canal Drama, Japan's Maglev". Next City. 25 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014.

[8] "Türkiyede ve dünyada metro". 3 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]