Leeds

Leeds
Leeds
Şehir
	Leeds
	Leeds
Ülke	Birleşik Krallık
Kurucu Ülke	İngiltere
Bölge	Yorkshire ve Humber
Kontluk	West Yorkshire
Yüzölçümü
• Şehir	551,7 km²
En yüksek nokta	340 m (1.110 ft)
En alçak nokta	10 m (30 ft)
Nüfus (2019)
• Şehir	793.139
• Yoğunluk	1,430/km²
• Kent	1.901,934
• Metropol	2,638,127
Zaman dilimi	UTC±00.00 (BAS)
• Yaz (YSU)	UTC+01.00 (BAYS)
Alan kodu	0113
	Resmî site; http://www.leeds.gov.uk/

Leeds, Birleşik Krallık'ın İngiltere ülkesinin kuzeyinde Yorkshire ve Humber bölgesinde olarak West Yorkshire törensel kontluğunda şehir statüsü olan bir yerleşkedir. Günümüzde tek-seviyeli-yerel-idare olan Leeds Şehri metropoliten bölgesinin de merkezidir.

Tarihçe

"Leeds" adını "Loidis" şeklindeki Kelt kökenli bir orman isminden almıştır. Bu "Loidis" ormanı 5.-7.yy arasında Kelt Elmet krallığı arazisinin çoğunu kaplıyordu. İlk İngiliz tarih yazarlarından olan "Bede" (673 –735) "Historia ecclesiastica gentis Anglorum (İngiliz Halkının Hristiyan Kilisesine İlişkin Tarihi)" adlı eserinde "Loidis" bölgesinden bahsetmiştir.^[1]

Orta Çağlarda Leeds civarındaki tarımsal alanların gereksinimlerini karşılayan bir pazar merkezi olarak gelişti.

Sanayi Devriminden önce bile 17. ve 18. yüzyılda Leeds civarında bulunan köyün sürüleri ve evden çalışan dokumacıların ürettiği ve çoğu dış ülkelere ihraç edilen çok sıkı dokunmuş beyaz renkli "yünlü" ("broadcloth") kumaşın üretilip satılmasının kontrol edilmesi "Leeds White Cloth Hall" borsası yolu ile oluyordu. 1770'li yıllarda Leeds İngiltere'nin önemli yünlü kumaş ihracatının 1/6'ini kontrol etmekteydi. Leeds'in yünlü kumaş üzerinde kontrolü to 20. yy başlarına kadar devam etti.^[2]

Önceleri yünlü kumaş sanayiine sonra Leeds'de gelişen diğer sanayilere destek sağlamak için Leeds etrafında ulaşım ağları geliştirildi. 1699'da "Aire and Calder Navigation" adlı kanal ve 1816'da Leeds'i batıda liman olan Liverpool'a bağlayan "Leeds and Liverpool Kanalı" dar mavna trafiğine açıldı. 1834'ten itibaren ilk "Leeds-Selby" hattının açılmasından sonra Leeds ve etrafında çok yoğun bir demiryolu sistemi gelişti. Bu demiryolu ağı Leeds'in İngiltere içindeki diğer yerleşkelerle bağlanması yanında Leeds doğu'da liman olan Hull ile batı'da limanlar olan Liverpool ve Manchester ile bağlantılar sağladı.

Döküm alanında fabrika sistemine geçiş Leeds'de 1790'da "Marshall's Mill" adlı dokuma fabrikasının kurulması ile başladı. Leeds'de kurulan ilk fabrikalar yünlü dokuma ve keten döküm üzerinde çalışmaktaydı. Fakat 19. yy. Leeds'in sanayi bazı çok genişleyip demir döküm, baskı makineleri, basım sanayi, ağır mühendislik, kimya sanayi ve giyim sanayi alanlarında çok önemli büyük mikyaslı üretim yapan fabrika tipi merkezler kuruldu.

İki dünya savaşında Leeds'in üretim merkezleri ve kapasitesi (özellikle giyim sanayiinin üniforma üretimi ve kimya sanayiinin mühimmat üretimi) Birleşik Krallık savaş ekonomisinde baş rolü oynamıştır. Fakat Leeds yün dokuma sanayi 1930'lu yıllardan itibaren gittikçe hızlanan bir şekilde gerilemeye başlamış ve 21.yy başında çok küçülüp önemsiz bir sektör haline geçmiştir. 1970'li yıllarda giyim sanayi de ucuz işçi ile üretim yapan Uzak Doğu ve Güney Doğu Asya üreticileri ile rekabet edemeyip çökmüşlerdir.^[3]

Bu ekonomik çökme ve krize karşı tedbirler "Leeds Şehri Yerel İdaresi" tarafından alınmaktadır. Bu yerel idare Leeds'in geleceği için vizyonu olarak post-endüstri şehri olarak gördüğü Leeds için "24-saat Avrupalı Şehir" ve "Kuzeyin Merkezi" sloganlarına uyan stratejik planlar yapmıştır.^[4]

Leeds 2000'li yıllar başlarında modern global ekonominin elektronik altyapısına bağlanıp Londra'dan sonra İngiltere'de en büyük uluslararası finans merkezi olmuştur. Şehirde birçok telefon çağırım merkezleri; telefonla bankacılık sektörü ve işletmelere hukuksal ve işletmecilik danışma merkezleri kurulmuştur.^[5] Bu zengin sektörün taleplerini karşılamak için şehir merkezinde yüksek çok katlı lüks dairelerden oluşan çok sayıda bina yapılmıştır ve şehrin lüks mallar satan perakende satış merkezi büyük gelişme göstermiştir.^[6]

2010'da iktidara gelen koalisyon hükûmeti 2011'de Leeds'in bir "girişimcilik merkezi" olacağı ve bunun da özel sektöre özel imtiyazlar ve iktisadi destek sağlayıp Leeds ve civarındaki bölgedeki halkın refahını artıracağı ilan etmiştir.^[7]^[8]

Demografi

Birleşik Krallık'ta nüfus sayımları 10 yılda bir yapılmaktadır ve 2011 sayımı yapılmış olmakla beraber sonuçlar henüz belli olmamıştır. Leeds nüfusu (2001 Nüfus sayımına göre) şehir yerel idaresi sınırları içinde 761.100 kişilik nüfusu bulunmaktadır. Bunun büyük kısmı şehirsel nüfus olmakla beraber Otley ve Wetherby gibi kasabalar ve civarlarındaki kırsal nüfus bu nüfusa dahildir. Diğer taraftan Leeds "Batı Yorkshire" şehirleşmiş alan içinde bir merkezdir.

Önemli yapıları

Leeds Şehrinde farklı devirlerden kalan birçok değişik özelliği olan ilginç yapılar bulunmaktadır. Bunlar arasına 12. yüzyıldan kalma eski binalar dahildir; örneğin Kirkstall Abbey.

Diğer taraftan, "Şehir Yerel İdare Konağı" 19. yüzyıl Kraliçe Victoria dönemi mimarisinin bir şaheseridir.

21. yüzyıla girildiğinden beri yapılan birçok gökdelen şeklinde apartmanlar Leeds şehrinin ufuk görünüşünü değiştirmiştir. Bunlar arasında en önemlisi Bridgewater binasıdır.

Bu gelişmeler son yıllardaki büyük ekonomik kriz nedeniyle çok yavaşlamış; hatta durmuştur.

Ulaşım

Leeds M1, M62 ve A1 (M) otoyolları ile Kuzey, Güney, Doğu ve Batı şehirlerini bağlayan bir otoyol şebekesi üzerindedir. Ayrıca M621 ve Şehir-içi çevre yolu da otoyol seklinde bulunmaktadır.

Leeds Tren Garı hem banliyö servislerinin hem de ulusal servislerin ana tren terminal istasyonu olmaktadır.

Leeds ait olan "Leeds-Bradford Uluslararası Hava Meydanı" hem Leeds ve civarına hem de Kuzey-Batı İngiltere bölgesine hizmet etmektedir.

Leeds, Avrupa'nın en büyük şehirlerinden biri olmasına rağmen, iyi bir şehiriçi toplu taşıma sistemine sahip değildir. Fakat yeni ve daha çevreye uygun toplu taşıma için son yıllarda çok sayıda proje teklifi alınmıştır.

Resimler

Leeds

Leeds Panoraması

Leeds şehir merkezi
Kirkgate'de pazar
Leeds - bir şehir meydanı
Leeds - Millennium Meydanı
Leeds - Kirkstall Abbey manastırı
Leeds - Bridgewater Place gökdeleni
Leeds- Briggate
King Edward Sokağı
Leeds - Roundhay Park'ında kanal kenarı bahçeleri
Leeds - Victoria semti
Leeds United Elland Road stadı
Leeds Bradford Enternasyonal Havaalanı
Leeds tren garı

Kaynakça

^ Fletcher, J. S. (1919). The Story of English Towns: Leeds. Londra: Society for Promoting Christian Knowledge.
^ S.A. Caunce (2003). "Houses as Museums: The Case of the Yorkshire Wool Textile İndustry". Transactions of the RHS Royal Historical Society. Cilt 13. Royal Historical Society. ss. 329-343.
^ Katrina Honeyman (2000). Well suited: a history of the Leeds clothing industry, 1850–1990. Oxford University Press. ISBN 0199202370.
^ Tony Harcup (2000). "Re-imaging a post-industrial city". City. 4 (2). Carfax.
^ "Legal services: Law firms have solid local roots and global ambitions". Financial Times. 11 Mart 2008. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2009.
^ Leeds, Live ıt, Love ıt. "Sectors: Retail". Marketing Leeds. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2011.
^ "Leeds City Region". leedscityregion.gov.uk. 2011. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2011.
^ "The Plan for Growth: Four new Enterprise Zones set up to boost local growth - HM Treasüry". hm-treasüry.gov.uk. 2011. 6 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2011.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Leeds ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Leeds için kılavuz^{[ölü/kırık bağlantı]} (İngilizce)
Resmî turizm sitesi 11 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Curlie'de Yorkshire/Leeds/ Leeds (DMOZ tabanlı) (İngilizce)

Vikigezgin'de Leeds ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.

(İngilizce)

[Fletcher-1] Fletcher, J. S. (1919). The Story of English Towns: Leeds. Londra: Society for Promoting Christian Knowledge.

[cloth-2] S.A. Caunce (2003). "Houses as Museums: The Case of the Yorkshire Wool Textile İndustry". Transactions of the RHS Royal Historical Society. Cilt 13. Royal Historical Society. ss. 329-343.

[suit_leeds-3] Katrina Honeyman (2000). Well suited: a history of the Leeds clothing industry, 1850–1990. Oxford University Press. ISBN 0199202370.

[imagine-4] Tony Harcup (2000). "Re-imaging a post-industrial city". City. 4 (2). Carfax.

[legal-5] "Legal services: Law firms have solid local roots and global ambitions". Financial Times. 11 Mart 2008. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2009.

[retail-6] Leeds, Live ıt, Love ıt. "Sectors: Retail". Marketing Leeds. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2011.

[7] "Leeds City Region". leedscityregion.gov.uk. 2011. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2011.

[8] "The Plan for Growth: Four new Enterprise Zones set up to boost local growth - HM Treasüry". hm-treasüry.gov.uk. 2011. 6 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]