Vikipedi

Lahor

Pakistan'da bir şehir

Lahor (/ləˈhɔːr/ lə-HOR; Urduca: لاہور; Pencapça: لہور), Pakistan'ın Pencap eyaletinin başkenti ve en büyük şehridir. Karaçi'den sonra Pakistan'ın en büyük ikinci, 13 milyonu aşan nüfusuyla da dünyanın en büyük 26. şehridir. Pencap'ın kuzeydoğu bölgesinde, Ravi Nehri boyunca yer almaktadır. Lahor, Pakistan'ın başlıca sanayi ve ekonomi merkezlerinden biridir.[2][3][4] Geniş Pencap bölgesinin tarihi başkenti ve kültür merkezi olmakla birlikte Pakistan'ın sosyal açıdan en liberal,[5] ilerici[6] ve kozmopolit şehirlerinden biridir.[7]

Lahor
Urduca: لاہور
Şehir
Pakistan üzerinde Lahor
Lahor
Lahor
Lahor'un Pakistan'daki konumu
ÜlkePakistan Pakistan
EyaletPencap
Yüzölçümü
 • Toplam1772 km²
Rakım217 m
Nüfus
 (2017)[1]
 • Toplam11.126,285
 • Yoğunlukoto/km²
Zaman dilimiUTC+05.00 (PSZ)
Alan kodu942

Lahor'un kökeni antik çağlara kadar uzanmaktadır. Şehir, 10. yüzyılın sonlarında öne çıkmasına rağmen yaklaşık iki bin yıldır yerleşim görmektedir.[8] Lahor, Orta Çağ döneminde Hindu Şahlar, Gazneliler ve Delhi Sultanlığı da dahil olmak üzere birçok imparatorluğa başkentlik yaptı. İhtişamının doruğuna 16. yüzyılın sonları ile 18. yüzyılın başları arasında Babür İmparatorluğu döneminde ulaştı ve uzun yıllar başkent olarak hizmet verdi. Bu dönemde Orta çağ dünyasının en büyük şehirlerinden biriydi.[9] Şehir, 1739 yılında Afşar hükümdarı Nadir Şah'ın güçleri tarafından ele geçirildi. Babür otoritesi yeniden tesis edilse de, 1748 ve 1798 yılları arasında Afganlar ve Sihler arasında çekişme yaşanırken bir çöküş dönemine girdi. Lahor sonunda 19. yüzyılın başlarında Sih İmparatorluğu'nun başkenti oldu ve kaybettiği ihtişamının bir kısmını geri kazandı.[10] Lahor, 1849'da İngiliz Raj'ına bağlandı ve İngiliz Pencap'ının başkenti oldu.[11] Lahor hem Hindistan'ın hem de Pakistan'ın bağımsızlık hareketlerinin merkezinde yer aldı; şehir hem Hindistan Bağımsızlık Bildirgesi'nin hem de Pakistan'ın kurulmasını talep eden kararın alındığı yer oldu. Pakistan'ın bağımsızlığından önceki Bölünme döneminde en kötü ayaklanmalardan bazılarına sahne oldu.[12] Pakistan Hareketi'nin başarıya ulaşması ve ardından 1947'de İngiliz Hindistan'ının bölünmesinin ardından Lahor, Pakistan'ın Pencap eyaletinin başkenti ilan edildi.

Lahor, Pakistan üzerinde güçlü bir kültürel etkiye sahiptir. UNESCO Edebiyat Şehri ve Pakistan'ın yayıncılık endüstrisinin önemli bir merkezi olan Lahor, Pakistan'ın edebiyat sahnesinin önde gelen merkezi olmaya devam etmektedir. Şehir aynı zamanda Pakistan'ın önde gelen üniversitelerinden bazılarının bulunduğu önemli bir eğitim merkezidir.[13][14] Lahor uzun yıllar boyunca Pakistan'ın film endüstrisi Lollywood'a ev sahipliği yaptı, ancak son yıllarda film çekimlerinin çoğu Karaçi'ye kaydı. Lahor, Kavvali müziğinin önemli bir merkezidir.[15] Şehir aynı zamanda Pakistan'ın turizm endüstrisinin büyük bir kısmına ev sahipliği yapmakta olup, Surlarla Çevrili Şehir, ünlü Badşahi ve Vezir Han camilerinin yanı sıra çeşitli Sih ve Sufi türbeleri gibi önemli cazibe merkezlerine sahiptir.[15][16] Lahor ayrıca her ikisi de UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Lahor Kalesi ve Şalemar Bahçeleri'ne de ev sahipliği yapmaktadır.[16]

Etimoloji

değiştir

Lahor'un adının kökeni belirsizdir. Şehrin adı erken dönem Müslüman tarihçiler tarafından Luhawar, Lūhār ve Rahwar olarak çeşitli şekillerde kayıtlara geçti.[17] İranlı hezârfen ve coğrafyacı Ebu Rayhan Al-Biruni, 11. yüzyılda yazdığı Kanun adlı eserinde şehirden Luhāwar olarak bahsederken, Delhi Sultanlığı döneminde yaşamış olan şair Amir Khusrau şehrin adını Lāhanūr olarak kaydetti.[18] Yâkût el-Hamevî, şehrin adını Lawhûr olarak kaydederken, Lahâwar olarak meşhur olduğunu da belirtti.[19] Fars tarihçi Firişta, eserinde şehirden Alahwar olarak bahseder; el-Ahwar da başka bir varyasyonudur.[20][21]

Bir teoriye göre Lahor'un adı Ravāwar kelimesinin bozulmuş halidir, zira Sanskritçeden türeyen dillerde R'den L'ye geçişler yaygındır.[22] Ravāwar, muhtemelen Vedalar'da Iravati Nehri olarak bilinen Ravi Nehri'nden türetilmiş bir isim olan Iravatyāwar isminin basitleştirilmiş telaffuzudur.[23] Bir başka teori ise şehrin adının "demirci" anlamına gelen Lohar kelimesinden türemiş olabileceğini öne sürmektedir.[24]

Tarih

değiştir

Kökenler

değiştir

Lahor'un erken tarihine dair kesin bir kayıt bulunmamaktadır ve belirsiz tarihi geçmişi, kuruluşu ve tarihi hakkında çeşitli teorilerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Hindu efsanesi, Güneş hanedanının kurucusu Keneksen'in şehirden göç ettiğini belirtmektedir.[25]

Büyük İskender'in tarihçileri, MÖ 326'daki istilası sırasında Lahor'un bulunduğu yere yakın herhangi bir şehirden bahsetmezler, bu da şehrin o zamana kadar kurulmadığını veya kayda değer olmadığını düşündürmektedir.[26] Batlamyus, Coğrafya adlı eserinde Çenab ve Ravi nehirlerinin yakınında bulunan Labokla adlı bir şehirden bahseder. Bu şehrin, antik Lahor'a ya da şehrin terk edilmiş bir öncülüne atıfta bulunulduğu düşünülmektedir.[27] Çinli seyyah Xuan Zang, MS 630 yılında Hindistan gezisi sırasında bölgeyi ziyaret ettiğinde Lahor olabilecek büyük ve müreffeh isimsiz bir şehrin canlı bir tasvirini yaptı. Xuan Zang, o zamanlar Taank egemenliği altında olan şehri büyük bir Brahmin şehri olarak tanımlandı.

Lahor'dan ismen bahseden ilk belge, MS 982'de yazılan Hudûd el-âlem'dir ("Dünyanın Bölgeleri") ve burada Lahor'dan "etkileyici tapınakları, büyük pazarları ve büyük meyve bahçeleri" olan bir şehir olarak bahsedilmektedir.[28][29][30] Önceleri bir kasaba olan Lahor, ilk olarak 11. yüzyılda Sufi aziz Ali el-Hacvery döneminde önemli bir şehir olarak ortaya çıktı.[31] Lahor'un 11. yüzyılda Gazneli Sultan Mahmud tarafından ele geçirilmesinden öncesine ait çok az referans vardır. Bu süre zarfında Lahor, başkentini Waihind'den buraya taşıyan Üdi Shahi imparatorluğundan Raja Anandapala yönetiminde Pencap'ın başkenti olarak hizmet vermiş gibi görünmektedir.[32]

Orta çağ dönemi

değiştir

Gazneliler

değiştir
 
Pakistan'ın en önemli türbelerinden biri olan Data Darbar, 11. yüzyılda şehirde yaşamış olan aziz Ali Hujwiri anısına inşa edildi.

Sultan Mahmud, 1020 ve 1027 yılları arasında Lahor'u fethederek Gazne İmparatorluğu'nun bir parçası haline getirdi.[33] Malik Ayaz'ı 1021 yılında vali olarak atadı. 1034 yılında şehir, Multan'ın asi valisi Nialtigin tarafından ele geçirildi. Ancak onun kuvvetleri 1036 yılında Malik Ayaz tarafından püskürtüldü.[34]

Sultan İbrahim'in desteğiyle Melik Ayaz, Gazneli istilasından sonra harap olan şehri yeniden inşa etti ve yeniden nüfuslandırdı. Ayrıca şehrin surlarını inşa etti ve 1037-1040 yıllarında daha önceki bir kalenin kalıntıları üzerine kagir bir kale inşa edildi. Hindu prenslerden oluşan bir konfederasyon, Ayaz'ın yönetimi sırasında 1043-44 yıllarında Lahor'u başarısızlıkla kuşattı. Şehir, şiirleriyle ünlü bir kültür ve akademi merkezi haline geldi.[35][36]

Lahor, 1152 yılında Hüsrev Şah döneminde resmî olarak Gazne İmparatorluğu'nun doğu başkenti haline getirildi.[37] Gazne'nin 1163'te düşmesinden sonra tek başkent haline geldi. Onların himayesi altında, Gazne İmparatorluğu'nun diğer şehirlerinden şairler ve âlimler Lahor'da toplandı.[38] Orta Çağ Gazneliler döneminde Lahor şehrinin tamamı muhtemelen modern Şah Alami Çarşısı'nın batısında ve Bhatti Kapısı'nın kuzeyinde yer alıyordu.

Memlükler

değiştir

1186'daki Lahor Kuşatması'nın ardından, Gurlu hükümdar Muhammed şehri ele geçirdi ve son Gazneli hükümdar Khusrau Malik'i hapsetti,[33] böylece Lahor üzerindeki Gazneli egemenliği sona erdi. Lahor, 1206 yılında Gûrlu Muhammed'in öldürülmesinin ardından Delhi Sultanlığı'na bağlı Memlük hanedanının önemli bir kuruluşu haline geldi. Memlük sultanı Kutbiddin Aybek döneminde Lahor, Orta Çağ İslam dünyasından şair ve bilginleri kendine çekti. Bu dönemde Lahor'da Farsça yazan şairlerin sayısı diğer tüm şehirlerden daha fazlaydı.[39][40] Aybek'in ölümünün ardından Lahor önce Multan Valisi Nasir ad-Din Qabacha'nın kontrolü altına girdi ve ardından 1217'de Delhi'deki Şemseddin İltutmuş tarafından kısa süreliğine ele geçirildi.

Harezmşah sultanı Celâleddin Harezmşah, 1223 yılında yerel Hokharlarla ittifak kurarak Cengiz Han'ın ülkesini işgalinden kaçtıktan sonra Lahor'u ele geçirdi. Mangburni daha sonra İltutmuş'un ordusunun 1228'de Lahor'u yeniden ele geçirmesinin ardından Lahor'dan Uç Şerif şehrine kaçtı. Moğol istilası tehdidi ve Lahor'daki siyasi istikrarsızlık, gelecekteki sultanların Delhi'yi saltanat için daha güvenli bir başkent olarak görmelerine neden oldu; her ne kadar Delhi bir ileri üs olarak görülse de, Lahor yaygın olarak kuzeydoğu Pencap'taki İslam kültürünün merkezi olarak kabul ediliyordu.[41]

Lahor, İltutmuş'un Delhi'deki torunlarının yönetiminde giderek daha zayıf bir merkezi yönetim altına girdi ve şehirdeki valilerin büyük bir özerklikle hareket ettiği bir noktaya geldi.[33] Kabir Han Ayaz'ın yönetimi altında Lahor, Delhi Sultanlığı'ndan neredeyse bağımsızdı. Lahor, 1241 yılında Moğol ordusu tarafından yağmalandı ve harap edildi.[42] Lahor valisi Malik İhtiyaruddin Karakaş Moğollardan kaçarken,[43] Moğollar şehri birkaç yıl boyunca Moğol şefi Tuğrul'un yönetimi altında tuttu.[41]

1266 yılında Sultan Balaban, Lahor'u yeniden fethetti, ancak 1287 yılında Moğol hükümdarı Temür Han yönetimindeki Moğollar, kuzey Pencap'ı tekrar ele geçirdi.[41] Moğol istilaları nedeniyle Lahor bölgesi sınırda bir şehir haline geldi ve bölgenin idari merkezi güneye Dipalpur'a kaydırıldı. Moğollar 1298'de kuzey Pencap'ı tekrar işgal etti, ancak ilerleyişleri Delhi Sultanı Alaeddin Halaci'nin kardeşi Uluğ Han tarafından durduruldu. Moğollar, 1305 yılında Lahor'a tekrar saldırdı.[44]

Tuğluk

değiştir

Lahor, 1320-1325 yılları arasında Tuğluk hanedanından Gıyâseddin Tuğluk döneminde kısa bir süre yeniden gelişti, ancak şehir 1329'da Orta Asya Çağatay Hanlığı'ndan Tarmaşirin ve ardından Moğol şefi Hülechü tarafından tekrar yağmalandı. Hokharlar 1342'de Lahor'u ele geçirdi, ancak şehir Gazi Malik'in oğlu Muhammed bin Tuğluk tarafından geri alındı. Zayıflayan şehir daha sonra bilinmezliğe gömüldü ve 1394 yılında Hokhar şefi Shaikha tarafından bir kez daha ele geçirildi.

Nüfus

değiştir
Nüfus
Lahor
Yıl Nüfus
1961 1.296.477
1972 2.169.742
1981 2.952.689
1998 5.143.495
2010 7.129.609
Y & G

Kardeş şehirler

değiştir

Resim galerisi

değiştir
  •  
    Lahor - Data Durbar camii akşam
  •  
    Lahor - İmparator I. Alemgir Şah tarafından yaptırılmış Badşahi Camii
  •  
    Lahor - Kalenin Alemgiri Kapısı
  •  
    Lahor - Mınar-ı Pakistan
  •  
    Lahor - Sıddık Ticaret Merkezi
  •  
    Lahor - Tren Garı
  •  
    Lahor - Allama İkbal Enternasyonal Havaalanı

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Population of major cities census 2017.pdf" (PDF). pbscensus.gov.pk. 29 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2022. 
  2. ^ "History". 22 Nisan 2008. 29 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2011. 
  3. ^ Shelley, Fred (16 Aralık 2014). The World's Population: An Encyclopedia of Critical Issues, Crises, and Ever-Growing Countries. ABC-CLIO. s. 356. ISBN 978-1-61069-506-0. Lahore is the historic center of the Punjab region of the northwestern portion of the Indian subcontinent 
  4. ^ Usha Masson Luther (1990). Historical Routes of North West Indian Subcontinent, Lahore to Delhi, 1550s–1850s A.D.: Network Analysis Through DCNC-micro Methodology. Sagar Publications. 
  5. ^ Diminishing Conflicts in Asia and the Pacific: Why Some Subside and Others Don't. Routledge. 2013. ISBN 978-0-415-67031-9. Erişim tarihi: 8 Nisan 2017. Lahore, perhaps Pakistan's most liberal city... 
  6. ^ Craig, Tim (9 Mayıs 2015). "The Taliban once ruled Pakistan's Swat Valley. Now peace has returned". The Washington Post. ISSN 0190-8286. 24 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2018. "We now want to dress like the people of Punjab," said Abid Ibrahim, 19, referring to the eastern province that includes Lahore, often referred to as Pakistan's most progressive city. 
  7. ^ "Lahore attack: Pakistan PM Sharif demands swift action on terror". BBC. 28 Mart 2016. 16 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2016. Lahore is one of Pakistan's most liberal and wealthy cities. It is Mr Sharif's political powerbase and has seen relatively few terror attacks in recent years. 
  8. ^ "DAWN - Features; 22 August, 2004". DAWN.COM. 22 Ağustos 2004. 6 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  9. ^ Dyson, Tim (2018). A Population History of India: From the First Modern People to the Present Day (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-882905-8. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2023. 
  10. ^ Glover, William (January 2007). Making Lahore Modern, Constructing and Imagining a Colonial City. Univ of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5022-4. 
  11. ^ "Rising Lahore and reviving Pakistan – The Express Tribune". The Express Tribune. 21 Temmuz 2013. 10 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2016. 
  12. ^ Kudaisya, Gyanesh; Yong, Tan Tai (2004). The Aftermath of Partition in South Asia. Routledge. ISBN 978-1134440481. Erişim tarihi: 28 Aralık 2017. 
  13. ^ "Leading News Resource of Pakistan". Daily Times. 4 Mart 2005. 12 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2011. 
  14. ^ Zaidi, S. Akbar (15 Ekim 2012). "Lahore's domination". Dawn. Pakistan. 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2016. 
  15. ^ a b Windsor, Antonia (22 Kasım 2006). "Out of the rubble". The Guardian. Londra. 5 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2010. 
  16. ^ a b "Lahore, Pakistan". Lonely Planet. 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2016. 
  17. ^ Latif, Syad Muhammad (1892). Lahore: Its History, Architectural Remains and Antiquities: With an Account of Its Modern Institutions, Inhabitants, Their Trade, Customs, &c. Printed at the New Imperial Press. 
  18. ^ Suvorova, Anna (22 Temmuz 2004). Muslim Saints of South Asia: The Eleventh to Fifteenth Centuries. Routledge. ISBN 1134370059. 
  19. ^ al-Hamawi, Yaqut. "Mu'jam al-Buldan". 2 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2020. 
  20. ^ Briggs, J. trans.
  21. ^ Wink 2002, s. 121.
  22. ^ Journal of Central Asia. Centre for the Study of the Civilizations of Central Asia, Quaid-i-Azam University. 1978. 
  23. ^ Boltz, William G.; Shapiro, Michael C. (1 Ocak 1991). Studies in the Historical Phonology of Asian Languages. John Benjamins Publishing. ISBN 9027235740. 
  24. ^ Journal of Asian Civilisations. Taxila Institute of Asian Civilisations. 2001. 
  25. ^ Neville, p.xii
  26. ^ Latif, Syad Muhammad (1892). Lahore: Its History, Architectural Remains and Antiquities: With an Account of Its Modern Institutions, Inhabitants, Their Trade, Customs, &c. Printed at the New Imperial Press. 
  27. ^ Charles Umpherston Aitchison (2002). Lord Lawrence and the Reconstruction of India Under the British Rule. Genesis Publishing Pvt Ltd. s. 54. ISBN 9788177551730. 
  28. ^ Unknown author from Jōzjān (1937). Hudud al-'Alam, The Regions of the World: A Persian Geography, 372 A.H. – 982 A.D. Londra: Oxford University Press. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2013. 
  29. ^ Al-Hind, the Slave Kings and the Islamic Conquest, 11th-13th Centuries By André Wink
  30. ^ "Dawn Pakistan – The 'shroud' over Lahore's antiquity". Dawn. Pakistan. 22 Ağustos 2004. 29 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2011. 
  31. ^ Amjad, Yaḥyá (1989). Tārīḵẖ-i Pākistān: qadīm daur : zamānah-yi mā qabl az tārīḵẖ : Pākistān kī sarzamīn par āj se paune do kaṛoṛ sāl pahle... (Urduca). Sang-i Mīl Pablīkeshanz. 
  32. ^ Al-Hind, the Slave Kings and the Islamic Conquest, 11th-13th Centuries By André Wink s. 235
  33. ^ a b c Bosworth, C. Edmund (2007). Historic Cities of the Islamic World. Brill. ISBN 978-9047423836. Erişim tarihi: 26 Aralık 2017. 
  34. ^ Imperial Gazetteer of India, v. 16, s. 106. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2017. 
  35. ^ ".GC University Lahore". Gcu.edu.pk. 8 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2011. 
  36. ^ James L. Wescoat; Joachim Wolschke-Bulmahn (1 Ocak 1996). Mughal Gardens: Sources, Places, Representations, and Prospects. Dumbarton Oaks. s. 149. ISBN 978-0-88402-235-0. 
  37. ^ Encyclopedia of Chronology: Historical and Biographical. Longmans, Green and Company. 1872. s. 590. Erişim tarihi: 26 Aralık 2017. lahore 1152. 
  38. ^ Ikram, S. M (1964). Muslim Civilization in India. New York, USA: Columbia University Press. 
  39. ^ "Once upon a time". Apnaorg.com. 15 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2011. 
  40. ^ Mikaberidze, Alexander.
  41. ^ a b c Jackson, Peter (16 Ekim 2003). The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge University Press. ISBN 0521543290. Erişim tarihi: 27 Aralık 2017. 
  42. ^ Sadasivan, Balaji (14 Ağustos 2018). The Dancing Girl: A History of Early India. Institute of Southeast Asian Studies. ISBN 9789814311670 – Google Books vasıtasıyla. 
  43. ^ "isbn:8190891804 – Google Search". books.google.com. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  44. ^ Neville, p.xiii

Ayrıca bakınız

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Lahor ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.


Pakistan eyalet başkentleri  
Belucistan: Ketta | Hayber-Pahtunhva: Peşaver | Pencap: Lahor | Sind: Karaçi
Gilgit-Baltistan: Gilgit | Azad Keşmir: Muzafferabad
Başkent Bölgesi: İslamabad


"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Lahor&oldid=33403237" sayfasından alınmıştır