Vikipedi

Kendiliğinden oluşum

yaşamın cansız maddelerden oluştuğuna dair yanlışlanmış teori
Bu madde yaşamın süregelen ortaya çıkışına ilişkin tarihsel teoriler hakkındadır. Yaşamın kökeni için Abiyogenez sayfasına bakınız.

Kendiliğinden oluşum, canlıların cansız maddelerden ortaya çıkabileceğini ve bu tür süreçlerin olağan ve düzenli olduğunu savunan, geçerliliğini yitirmiş bilimsel bir teoridir. Pire gibi bazı canlı türlerinin toz gibi cansız maddelerden ya da kurtçukların ölü etten ortaya çıkabileceği varsayılmıştır. Kendiliğinden oluşum doktrini, daha önceki doğa filozoflarının çalışmalarını ve organizmaların ortaya çıkışına ilişkin çeşitli antik açıklamaları derleyip genişleten Yunan filozof ve doğa bilimci Aristoteles tarafından tutarlı bir şekilde sentezlenmiştir. Kendiliğinden oluşum iki bin yıl boyunca bilimsel bir gerçek olarak kabul edilmiştir. İtalyan biyologlar Francesco Redi ve Lazzaro Spallanzani'nin deneyleriyle 17. ve 18. yüzyıllarda sorgulanmasına rağmen, 19. yüzyılın ortalarında Fransız kimyager Louis Pasteur ve İrlandalı fizikçi John Tyndall'ın çalışmalarına kadar gözden düşmemiştir.

Aristoteles'e göre deniz kabuklarının kendiliğinden oluşumu deniz tabanının doğasına göre değişiyordu. Balçık, istiridyelere; kum, deniz taraklarına; kayaların oyukları ise limpet ve midyelere yol açmıştır. Yine de insanlar bu hayvanların yumurtalarının oluşum sürecinin merkezinde yer alıp almadığını merak etmeye devam ediyordu.[1]

Kendiliğinden oluşumun reddi biyologlar arasında artık tartışmalı değildir. 19. yüzyılın ortalarında Pasteur ve diğerlerinin yaptığı deneylerin geleneksel kendiliğinden oluşum teorisini çürüttüğü düşünülüyordu. Tüm yaşam yaklaşık dört milyar yıl önce tek bir formdan evrimleşmiş gibi göründüğünden, dikkatler bunun yerine yaşamın kökenine çevrilmiştir.

Tanım

değiştir

"Kendiliğinden" oluşum hem farklı yaşam türlerinin tohum, yumurta veya ebeveyn dışındaki belirli kaynaklardan tekrar tekrar ortaya çıkabileceği varsayılan süreçler, hem de bu tür olguları desteklemek için sunulan teorik ilkeler anlamına gelir. Bu doktrin için önemli olan, yaşamın yaşam olmayandan geldiği ve ebeveyn gibi nedensel bir etkene ihtiyaç duyulmadığı fikirleridir. Farelerin ve diğer hayvanların Nil'in çamurundan mevsimsel olarak oluşması, pirelerin toz gibi cansız maddelerden ortaya çıkması ya da ölü etinde kurtçukların görülmesi gibi örnekler ileri sürülmüştür.[2][3] Bu tür fikirlerin, yaşamın yaklaşık dört milyar yıl önce, milyonlarca yıllık bir zaman dilimi içinde cansız maddelerden ortaya çıktığını ve daha sonra şu anda var olan tüm formlara çeşitlendiğini iddia eden modern yaşamın kökeni hipoteziyle ortak bir yanı vardır.[4][5]

Bazen heterogenez veya ksenogenez olarak da bilinen eşdeğer oluşum terimi, bir yaşam formunun, konakçılarının vücutlarından tenyalar gibi farklı, ilgisiz bir formdan ortaya çıktığı varsayılan süreci tanımlar.[6][7]

Antik Çağ

değiştir

Sokrates öncesi filozoflar

değiştir

M.Ö. 6. ve 5. yüzyıllarda aktif olan ve antik dönemde physiologoi (Yunanca: φυσιολόγοι; Türkçede fiziksel ya da doğal filozoflar) olarak adlandırılan erken dönem Yunan filozofları, daha önce tanrılara atfedilen olgulara doğal açıklamalar getirmeye çalışmışlardır.[8] Physiologoi'ler dış dünyanın rasyonel birliğini vurgulayarak ve teolojik ya da mitolojik açıklamaları reddederek şeylerin maddi ilkesini ya da arkhe'sini (Yunanca: ἀρχή) aramışlardır.[9]

Her şeyin evrenin temel doğasından, apeiron'dan (ἄπειρον) ya da "sınırsız" veya "sonsuz"dan kaynaklandığına inanan Anaksimandros, muhtemelen yaşamın cansız maddeden kendiliğinden geliştiğini öne süren ilk batılı düşünürdü. Sonsuza dek hareket halinde olan apeiron'un ilkel kaosu, temel zıtlıkların (örneğin ıslak ve kuru, sıcak ve soğuk) dünyadaki çok sayıda ve çeşitli şeyleri oluşturduğu ve şekillendirdiği bir platform görevi görmüştür.[10] MS üçüncü yüzyılda Romalı Hipolit'e göre, Anaksimandros balıkların ya da balık benzeri yaratıkların ilk olarak güneşin ısısının etkisiyle "ıslak" ortamda oluştuğunu ve bu suda yaşayan yaratıkların insanları meydana getirdiğini iddia etmiştir.[11] Romalı yazar Censorinus, 3. yüzyılda şunu yazmıştır:

Miletli Anaksimandros ısınan su ve topraktan balıkların ya da tamamen balık benzeri hayvanların ortaya çıktığını düşünüyordu. Bu hayvanların içinde erkekler şekilleniyor ve embriyolar ergenliğe kadar tutsak kalıyordu; ancak o zaman, bu hayvanlar patlayıp açıldıktan sonra, artık kendi kendilerini besleyebilen erkekler ve kadınlar dışarı çıkabiliyordu.[12]

Anaksimandros'un öğrencisi olan Yunan filozof Anaksimenes, havanın yaşam veren ve canlılara hareket ve düşünce kazandıran unsur olduğunu düşünüyordu. İnsan da dahil olmak üzere bitki ve hayvanların, güneşin ısısıyla birleşen toprak ve su karışımı olan ilkel bir karasal balçıktan ortaya çıktığını öne sürmüştür. Filozof Anaksagoras da yaşamın karasal bir balçıktan ortaya çıktığına inanıyordu. Ancak Anaksimenes, bitkilerin tohumlarının başlangıçtan beri havada, hayvanların tohumlarının ise esîrde var olduğunu savunmuştur. Bir başka filozof olan Ksenofanes, insanın kökenini, Güneş'in etkisi altında Dünya'nın akışkan aşaması ile karanın oluşumu arasındaki geçiş dönemine kadar götürmüştür.[13]

Empedokles, zaman zaman doğal seçilim kavramının bir öncülü olarak görülen bir şekilde, yaşamın kendiliğinden oluştuğunu kabul etmiş, ancak parçaların farklı kombinasyonlarından oluşan farklı formların deneme yanılma yoluyla kendiliğinden ortaya çıktığını savunmuştur: başarılı kombinasyonlar gözlemcinin yaşamı boyunca mevcut olan bireyleri oluştururken, başarısız formlar üremede başarısız olmuştur.[14]

Aristoteles

değiştir
Daha fazla bilgi: Aristoteles'in biyolojisi

Doğa filozofu Aristoteles biyolojik çalışmalarında çeşitli hayvanların eşeyli, partenogenetik ya da kendiliğinden üreme yoluyla üremesini kapsamlı bir şekilde teorize etmiştir. Her fiziksel varlığın madde ve formun bir bileşimi olduğunu savunan temel hilomorfizm teorisine uygun olarak, Aristoteles'in temel eşeyli üreme teorisi, erkeğin tohumunun dişi tarafından sağlanan "madde" (adet kanı) üzerine yavrulara aktarılan özellikler kümesi olan formu empoze ettiğini iddia etmiştir. Dolayısıyla dişi madde neslin maddi nedenidir - yavruyu oluşturacak maddeyi sağlar - erkek spermi ise etkin nedendir, bir şeyin varoluşunu başlatan ve tasvir eden faktördür.[15][16] Yine de Aristoteles Hayvanların Tarihi Üzerine'de birçok canlının cinsel süreçler yoluyla değil, kendiliğinden oluşum yoluyla meydana geldiğini öne sürmüştür:

Günümüzde hayvanların bitkilerle ortak bir özelliği olduğu görülmüştür. Çünkü bazı bitkiler bitkilerin tohumlarından meydana gelirken, diğer bitkiler tohuma benzer bazı temel ilkelerin oluşmasıyla kendi kendilerini üretirler ve bu sonuncu bitkilerden bazıları besinlerini topraktan alırken, diğerleri diğer bitkilerin içinde büyürler ... Hayvanlarda da bazıları türlerine göre ebeveyn hayvanlardan kaynaklanırken, diğerleri türdeşlerinden değil, kendiliğinden büyür ve bu kendiliğinden oluşum örneklerinden bazıları, bir dizi böcekte olduğu gibi, çürüyen topraktan veya bitkisel maddeden gelirken, diğerleri hayvanların içinde çeşitli organlarının salgılarından kendiliğinden oluşur.[17]

— Aristoteles, Hayvanların Tarihi Üzerine, Kitap V, Bölüm 1

Bu teoriye göre canlılar, eşeyli üremede görülen "dişi maddenin erkek tohumun aracılığı ile biçimlendirilmesine" kabaca benzer bir şekilde cansızlardan meydana gelebilir.[18] Cansız maddeler, cinsel üremede bulunan seminal sıvı gibi, pneuma (πνεῦμα, "nefes") ya da "yaşamsal ısı" içerir. Aristoteles'e göre, pneuma normal havadan daha fazla "ısıya" sahipti ve bu ısı maddeye belirli yaşamsal özellikler kazandırıyordu:

Her ruhun gücü, sözde [dört] unsurdan farklı ve daha ilahi bir bedende paylaşılmış gibi görünmektedir ... Her [hayvan] için, tohumu üretken kılan şey tohumda içkindir ve onun "ısısı" olarak adlandırılır. Ancak bu ateş ya da benzeri bir güç değil, tohumun ve köpüklü maddenin içinde bulunan pneuma'dır, bu da yıldızların elementine benzer. Bu nedenle ateş hiçbir hayvanı üretmez ... ama güneşin ısısı ve hayvanların ısısı üretir, sadece tohumu dolduran ısı değil, aynı zamanda [hayvanın] doğasının benzer şekilde var olabilecek diğer kalıntıları da bu hayati ilkeye sahiptir.

— Aristoteles, Hayvanların Oluşumu Üzerine[19]

Aristoteles, doğada bulunan "köpüklü madde" (τὸ ἀφρῶδες, to aphrodes) ile bir hayvanın "tohumu" arasında bir analoji kurar ve bunu bir tür köpük olarak görür (olduğu gibi, su ve pneuma karışımından oluşur). Aristoteles'e göre, erkek ve dişi hayvanların üreme materyalleri (meni ve adet sıvısı) esasen erkek ve dişi bedenler tarafından, kendi ısı oranlarına göre, toprak ve su elementlerinin bir yan ürünü olan yutulmuş gıdalardan yapılan arıtmalardı. Dolayısıyla, ister ebeveynlerden cinsel yolla ister yaşamsal ısı ve temel maddenin etkileşimiyle kendiliğinden oluşsun, her yaratık Aristoteles'in her şeyi oluşturduğuna inandığı pneuma ve çeşitli unsurların oranlarına bağlıydı.[20] Aristoteles birçok canlının çürüyen maddeden ortaya çıktığını kabul etmekle birlikte, çürümenin yaşamın kaynağı değil, "tatlı" su elementinin etkisinin bir yan ürünü olduğuna işaret etmiştir.[21]

Hayvanlar ve bitkiler toprakta ve sıvıda meydana gelirler çünkü toprakta su, suda hava vardır ve tüm havanın içinde yaşamsal ısı vardır, böylece bir anlamda her şey ruhla doludur. Bu nedenle, bu hava ve yaşamsal ısı herhangi bir şeyin içine girdiğinde canlılar hızla oluşur. Bu şekilde kapandıklarında, cismani sıvılar ısınır ve köpüklü bir kabarcık ortaya çıkar.

— Aristoteles, Hayvanların Oluşumu Üzerine, Kitap III, Bölüm 11

Aristoteles, değişen derecelerde gözlemsel güvenle, farklı türdeki cansız maddelerden bir dizi canlının kendiliğinden oluştuğunu teorize etmiştir. Örneğin testaslılar (Aristoteles için çift kabukluları ve salyangozları içeren bir cins), çamurdan kendiliğinden oluşma ile karakterize edilmiş, ancak içinde büyüdükleri kesin malzemeye göre farklılık göstermiştir - örneğin, kumda istiridye ve tarak, balçıkta istiridye ve kayaların oyuklarında midye ve limpet.[17]

Latin ve erken dönem Hristiyan kaynakları

değiştir

MÖ 1. yüzyılda yaşamış Romalı bir mimar ve yazar olan Vitruvius, kütüphanelerin sabah ışığından faydalanmak için doğuya bakacak şekilde yerleştirilmesini, ancak rüzgarlar kitap kurtları ürettiğinden güneye veya batıya doğru yerleştirilmemesini tavsiye etmiştir.[22]

Aristoteles'ten daha sonra yazan yazarlar, yılan balıklarının solucanlardan ortaya çıktığı ve cinsiyet, süt, yumurtlama ve bunlar için geçitlerden yoksun olduğu iddialarına katılmamışlardır.[23][24] Daha sonraki yazarlar da karşı çıkmıştır. Romalı yazar ve doğa tarihçisi Yaşlı Plinius yılan balıklarının anatomik sınırlarına karşı çıkmamış, ancak yılan balıklarının tomurcuklanarak, kendilerini kayalara sürterek ve yılan balığı haline gelen parçacıkları serbest bırakarak çoğaldığını belirtmiştir.[25] Yunan yazar Athenaeus yılanbalıklarını, çamurun üzerine yerleşerek yaşam oluşturan bir sıvıyı sarmalayıp boşaltmak olarak tanımlamıştır. Athenaeus ayrıca kendiliğinden oluşuma karşı çıkarak, bir çeşit hamsinin Aristoteles'in belirttiği gibi karidesten değil, deniz köpüğünden oluştuğunu iddia etmiştir.[26]

Filozofların ve düşünürlerin baskın görüşü kendiliğinden oluşumdan yana olmaya devam ederken, bazı Hristiyan teologlar da bu görüşü kabul etmiştir. Berberi teolog ve filozof Hippolu Augustinus, Tanrı'nın Şehri ve Yaratılışın Edebi Anlamı adlı eserlerinde kendiliğinden oluşumu tartışmış ve İncil'deki "Sular canlı yaratıklarla dolup taşsın" gibi pasajları yaratılışın devam etmesini sağlayacak emirler olarak göstermiştir.[27]

Orta Çağ

değiştir
 
Kazlara dönüşen midyeler, 1552 Cosmographia'da
 
Kaz midyesi
 
Ak yanaklı kaz
Orta Çağ'da, kaz midyesinin ak yanaklı kazı doğurduğu düşünülüyordu, İsa'nın bakire doğumunu destekliyordu.[28]

Roma İmparatorluğu'nun 5. yüzyıldaki çöküşünden 1054'teki Doğu-Batı Bölünmesi'ne kadar Yunan biliminin etkisi azalmış olsa da kendiliğinden oluşum genellikle tartışmasız kalmıştır. Yeni tanımlamalar yapıldı. İnançlardan bazılarının doktrinel çıkarımları vardı. Örneğin, bir kuş olan ak yanaklı kazın bir kabuklu olan kaz midyesinden türediği fikri, Büyük Perhiz sırasında oruç tutma uygulamasını etkilemiştir. Gallerli Gerald, 1188 yılında İrlanda'da yaptığı bir gezinin ardından, ak yanaklı kazların "doğal olmayan" oluşumunun İsa'nın bakire doğumunun kanıtı olduğunu ileri sürmüştür.[28] Büyük Perhiz sırasında oruç tutma uygulaması balıklara izin verirken kümes hayvanlarını yasakladığından, kazın aslında bir balık olduğu fikri Büyük Perhiz sırasında tüketimine izin verilmesini önerdi. Bu uygulama sonunda 1215 yılında Papa III. Innocentius'un kararıyla yasaklandı.[29]

Aristoteles'in eserleri Batı Avrupa'ya yeniden tanıtıldıktan sonra, orijinal Yunanca veya Arapçadan Latinceye çevrilmiştir. En yüksek kabul düzeyine 13. yüzyılda ulaşmıştır. Latince çevirilerin mevcut olmasıyla birlikte Alman filozof Albertus Magnus ve öğrencisi Thomas Aquinas, Aristotelesçiliği en önemli konumuna yükseltmiştir. Albert, Aristoteles'in De causis et processu universitatis adlı bir tefsirini yazmış ve bu tefsirde Arap bilginlerin bazı yorumlarını çıkarıp diğerlerini eklemiştir.[30] Aquinas'ın hem fiziksel hem de metafiziksel konulardaki etkili yazıları ağırlıklı olarak Aristotelesçidir, ancak çok sayıda başka etki de gösterir.[31]

 
Hem balık hem de kuş üreten ağaç
 
Sebze Kuzusu, bir tohumdan çıkan kavun gibi topraktan büyüyor
Claude Duret'nin 1605 tarihli Histoire admirable des plantes et herbes esmerueillables et miraculeuses en nature... adlı eserinde kendiliğinden oluşuma dair çok sayıda sözde örnek gösterilmiştir.[1]

Kendiliğinden oluşum, edebiyatta Rönesans'a kadar bir gerçekmiş gibi anlatılmıştır. Shakespeare, Nil'in çamurundan yılanların ve timsahların oluştuğunu yazmıştır:[32]

Lepidus: Orada garip yılanlar mı var?
Antonius: Evet, Lepidus.
Lepidus: Mısır'daki yılanınız şimdi güneşinizin etkisiyle çamurunuzdan yetişiyor; timsahınız da öyle.
Antonius: Öyleler.

Shakespeare: Antonius ve Kleopatra: Perde 2, sahne 7

The Compleat Angler'ın yazarı Izaak Walton, yılan balıklarının kökeni sorusunu tekrarlar: "tıpkı sıçanlar, fareler ve diğer birçok canlı yaratığın Mısır'da, nehrin taşması üzerine parlayan güneşin sıcaklığıyla ürediği gibi...". Yılanbalıklarının kökenine ilişkin kadim soru cevapsız kalırken ve yılanbalıklarının bozulma sonucu ürediğine dair ek bir fikirden bahsedilirken, sıçan ve farelerin kendiliğinden oluşması hiçbir tartışmaya yol açmamıştır.[33]

Hollandalı biyolog ve mikroskopist Jan Swammerdam, bir hayvanın başka bir hayvandan ya da tesadüfen çürümeden meydana gelebileceği fikrini dinsiz olduğu için reddetti; kendiliğinden oluşum kavramını dinsiz buldu ve ateizmle ilişkilendirdi.[34]

Deneysel yaklaşım

değiştir

Erken dönem testler

değiştir

Brükselli hekim Jan Baptist van Helmont fareler (bir parça kirli bez ve 21 gün boyunca buğday) ve akrepler (iki tuğla arasına yerleştirilmiş ve güneş ışığında bırakılmış fesleğen) için bir reçete tarif etmiştir. Notları, bunları yapmaya çalışmış olabileceğini düşündürmektedir.[35]

Aristoteles embriyonun rahimde pıhtılaşarak oluştuğunu savunurken, İngiliz doktor William Harvey geyiklerin diseksiyonu yoluyla ilk ay boyunca görünür bir embriyo olmadığını göstermiştir. Çalışmaları mikroskoptan önceye dayansa da bu onun yaşamın görünmez yumurtalardan geldiğini öne sürmesine yol açtı. Exercitationes de Generatione Animalium (Hayvanların Üretimi Üzerine Denemeler) adlı 1651 tarihli kitabının önsözünde, omnia ex ovo ("her şey yumurtadan gelir") sloganıyla kendiliğinden oluşumu reddetmiştir.[27][36]

 
Redi'nin 1668 yılında kendiliğinden oluşumu çürütmek için yaptığı deneyin çizimi

Eski inanışlar teste tabi tutuldu. 1668 yılında İtalyan doktor ve parazitolog Francesco Redi, kurtçukların çürüyen etten kendiliğinden oluştuğu fikrine meydan okudu. Kendiliğinden oluşuma meydan okuyan ilk büyük deneyde, eti çeşitli kapalı, açık ve kısmen kapalı kaplara yerleştirdi.[37] Kapalı kapların havasız kaldığını fark ederek, "ince Napoli örtüsü" kullandı ve etin üzerinde hiç solucan gözlemlemedi, ancak solucanlar bezin üzerinde ortaya çıktı.[38] Redi deneylerini, o dönemde Katolik Kilisesi tarafından öne sürülen ve canlıların ebeveynlerden kaynaklandığını savunan önceden varoluş teorisini desteklemek için kullandı.[39] İngiliz doğal teoloğu John Ray'in 1671 yılında Londra Kraliyet Cemiyeti üyelerine yazdığı ve böceklerin kendiliğinden oluşmasını "olası değil" olarak nitelendirdiği mektupta da görüldüğü üzere, Redi'nin çalışmaları bilim çevrelerinde kısa sürede büyük bir etki yarattı.[40]

Pier Antonio Micheli, 1729 yılı civarında, mantar sporları kavun dilimlerinin üzerine yerleştirildiğinde, sporların geldiği mantar türünün aynısının üretildiğini gözlemlemiş ve bu gözlemden yola çıkarak mantarların kendiliğinden oluşmadığını belirtmiştir.[41]

1745 yılında John Needham kaynatılmış et suyu üzerinde bir dizi deney yaptı. Kaynatmanın tüm canlıları öldüreceğine inanan Needham, kaynatmadan hemen sonra kapatıldığında et suyunun bulanıklaştığını göstererek kendiliğinden oluşuma olan inancın devam etmesini sağladı. Çalışmaları meslektaşları tarafından titizlikle incelendi ve birçoğu aynı fikirdeydi.[37]

Lazzaro Spallanzani, 1768 yılında Needham deneyini değiştirerek kaynatma ve mühürleme arasında kirletici bir faktörün ortaya çıkma olasılığını ortadan kaldırmaya çalışmıştır. Onun tekniği, patlamaları önlemek için havası kısmen boşaltılmış kapalı bir kapta et suyunun kaynatılmasını içeriyordu. Büyüme görmemesine rağmen, havanın dışarıda bırakılması, havanın kendiliğinden oluşumda önemli bir faktör olup olmadığı sorusunu ortaya çıkardı.[37] Ancak tutumlar değişiyordu; 19. yüzyılın başlarında Joseph Priestley gibi bir bilim adamı şöyle yazabiliyordu: "Modern felsefede bana, uzun zamandır patlamış bir doktrin olarak kabul edilen belirsizliğin ya da Dr. Darwin'in deyimiyle kendiliğinden oluşumun yeniden canlanması kadar olağanüstü görünen bir şey yoktur."[42]

1837 yılında, fizikçi Charles Cagniard de la Tour ve hücre teorisinin kurucularından Theodor Schwann, alkolik fermantasyonda maya ile ilgili bağımsız keşiflerini yayınladılar. Mikroskobu bira mayalama işleminden arta kalan köpüğü incelemek için kullandılar. Hollandalı mikroskobist Antonie van Leeuwenhoek'un "küçük sferoid kürecikleri" tanımladığı yerde, maya hücrelerinin hücre bölünmesi geçirdiğini gözlemlediler. Eğer maya mevcut olmasaydı steril hava ya da saf oksijen verildiğinde fermantasyon gerçekleşmezdi. Bu da kendiliğinden oluşumun değil, havadaki mikroorganizmaların sorumlu olduğunu gösteriyordu.[43]

Bununla birlikte, kendiliğinden oluşum fikri neredeyse bir yüzyıldır düşüşte olmasına rağmen, destekçileri onu bir anda terk etmedi. James Rennie'nin 1838'de yazdığı gibi, Redi'nin deneylerine rağmen, "Blumenbach, Cuvier, Bory de St. Vincent, R. Brown, vb. gibi seçkin doğa bilimciler" teoriyi desteklemeye devam ettiler.[44]

Pasteur ve Tyndall

değiştir
 
Louis Pasteur'ün 1859'da yaptığı deney, kaynatılmış bir besin suyunun kendiliğinden yeni bir yaşama yol açmadığını, ancak havaya doğrudan erişime izin verildiğinde, küçük organizmaların (modern terimlerle mikrobiyal sporlar) et suyuna düştüğünü ve içinde büyümeye başladığını ima ederek et suyunun ayrıştığını göstermiştir.[2][45]

Louis Pasteur'ün 1859'da yaptığı deney, kendiliğinden oluşum sorununu çözmüş olarak görülür.[46] Kuğu boyunlu bir şişede et suyu kaynattı; şişenin boynundaki kıvrım, düşen parçacıkların et suyuna ulaşmasını engellerken, serbest hava akışına da izin veriyordu. Şişe uzun bir süre boyunca üreme olmadan kalmıştır. Şişe, parçacıkların kıvrımlardan aşağı düşebileceği şekilde döndürüldüğünde, et suyu hızla bulanıklaştı.[37] Bununla birlikte, azınlığın itirazları ısrarcıydı ve deneysel zorlukların popüler anlatıların önerdiğinden çok daha zorlu olduğu göz önüne alındığında her zaman mantıksız değildi. Pasteur'ün mektup arkadaşı ve çalışmalarının hayranı olan İrlandalı doktor John Tyndall'ın araştırmaları, kendiliğinden oluşumun çürütülmesinde belirleyici oldu. Yine de Tyndall, zamanında iyi anlaşılmamış olan mikrobiyal sporlarla uğraşırken zorluklarla karşılaştı. Pasteur gibi o da kültürünü sterilize etmek için kaynattı ve bazı bakteri sporları kaynatmaya dayanabiliyordu. Sonunda tıbbi uygulamalarda ve mikrobiyolojide ekipmanı sterilize etmek için evrensel bir uygulama haline gelen otoklav, bu deneylerden sonra tanıtıldı.[45]

1862'de Fransız Bilimler Akademisi konuya özel bir önem vererek, "iyi yürütülmüş deneylerle kendiliğinden oluşum denilen soruna yeni bir ışık tutan kişiye" bir ödül verdi ve kazananı değerlendirmek üzere bir komisyon atadı.[47] Pasteur ve diğerleri biyogenez terimini kendiliğinden oluşumun karşıtı olarak, yaşamın yalnızca diğer yaşamlardan oluştuğu anlamında kullandılar. Pasteur'ün iddiası, Alman doktor Rudolf Virchow'un, kendisi de Robert Remak'ın çalışmalarından türetilen Omnis cellula e cellula ("tüm hücreler hücrelerden gelir") doktrinini takip etti.[37][48][49] Pasteur'ün 1859 deneyinden sonra "kendiliğinden oluşum" terimi gözden düştü. Deneyciler, cansız maddelerden yaşamın kökenini araştırmak için çeşitli terimler kullandılar. Heterogenez, bir zamanlar canlı olan organik maddelerden (kaynatılmış et suyu gibi) canlıların oluşumuna uygulanmış ve İngiliz fizyolog Henry Charlton Bastian, cansız maddelerden kaynaklanan yaşam için arkeobiyoz terimini önermiştir. Kendiliğinden oluşum teriminin ima ettiği rastgelelik ve öngörülemezlikten hoşlanmayan Bastian, 1870 yılında cansız maddelerden yaşamın oluşumu için biyogenez terimini kullanmıştır. Ancak kısa bir süre sonra İngiliz biyolog Thomas Henry Huxley aynı süreç için abiyogenez terimini önermiş ve yaşamın mevcut yaşamdan ortaya çıktığı süreç için biyogenezi benimsemiştir.[50]

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b Bondeson, Jan (31 Aralık 2018). "Spontaneous Generation". The Feejee Mermaid and Other Essays in Natural and Unnatural History. Ithaca, New York: Cornell University Press. ss. 193-249. doi:10.7591/9781501722271-009. ISBN 9781501722271. 
  2. ^ a b Ball, Philip (2016). "Man Made: A History of Synthetic Life". Distillations. 2 (1): 15-23. 26 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2018. 
  3. ^ Stillingfleet, Edward. Origines Sacrae. Cambridge University Press, 1697.
  4. ^ Bernal, J. D. (1967) [Reprinted work by A. I. Oparin originally published 1924; Moscow: The Moscow Worker]. The Origin of Life. The Weidenfeld and Nicolson Natural History. Translation of Oparin by Ann Synge. Londra: Weidenfeld & Nicolson. LCCN 67098482. 
  5. ^ Woese, Carl R.; Fox, G. E. (1977). "Phylogenetic structure of the prokaryotic domain: the primary kingdoms". PNAS. 7 (11): 5088-5090. Bibcode:1977PNAS...74.5088W. doi:10.1073/pnas.74.11.5088. PMC 432104 $2. PMID 270744. 
  6. ^ Wiener, Philip P., (Ed.) (1973). "Spontaneous Generation". Dictionary of the History of Ideas. 4. New York: Charles Scribner's Sons. ss. 307-311. 6 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ McLaughlin, Peter (2006). "Spontaneous versus equivocal generation in early modern science". Annals of the History and Philosophy of Biology. 10: 79-88. 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023. 
  8. ^ Guthrie, William Keith Chambers (June 1965). The Presocratic Tradition from Parmenides to Democritus. Cambridge University Press. s. 13. ISBN 0-317-66577-4. 
  9. ^ Seyffert, Oskar (2017) [1894]. Dictionary of Classical Antiquities. Norderstedt Hansebooks. s. 480. ISBN 978-3337196868. 
  10. ^ Curd, Patricia (1998). The Legacy of Parmenides: Eleatic Monism and Later Presocratic Thought. Princeton University Press. s. 77. ISBN 0-691-01182-6. 
  11. ^ Kahn, Charles H. (1994). Anaximander and the Origins of Greek Cosmology. Hackett Publishing. s. 247. ISBN 0872202550. 
  12. ^ Censorinus, De Die Natali, IV, 7
  13. ^ Osborn, Henry Fairfield (1894). From the Greeks to Darwin: An outline of the development of the evolution idea. New York: Macmillan. 
  14. ^ Zirkle, Conway (1941). "Natural Selection before the "Origin of Species"". Proceedings of the American Philosophical Society. 84 (1): 71-123. JSTOR 984852. 31 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023. 
  15. ^ Leroi, Armand Marie (2014). The Lagoon: How Aristotle Invented Science. Bloomsbury. ss. 215-221. ISBN 978-1-4088-3622-4. 
  16. ^ Brack, André, (Ed.) (1998). "Introduction" (PDF). The Molecular Origins of Life. Cambridge University Press. s. 1. ISBN 978-0-521-56475-5. 
  17. ^ a b Aristotle (1910) [c. 343 BCE]. "Book V". History of Animals. translated by D'Arcy Wentworth Thompson. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-90-6186-973-3. 8 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023. 
  18. ^ Lehoux, Daryn (2017). Creatures Born of Mud and Slime: The Wonder and Complexity of Spontaneous Generation. Baltimore: Johns Hopkins University Press. s. 22. ISBN 9781421423814. 
  19. ^ Lehoux, Daryn (2017). Creatures Born of Mud and Slime: The Wonder and Complexity of Spontaneous Generation. Baltimore: Johns Hopkins University Press. s. 23. 
  20. ^ Lehoux, Daryn (2017). Creatures Born of Mud and Slime. Johns Hopkins University Press. ss. 26-28. 
  21. ^ Aristotle (1912) [c. 350 BCE]. "Book III". On the Generation of Animals. translated by Arthur Platt. Oxford: Clarendon Press. ISBN 90-04-09603-5. 22 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2009. 
  22. ^ Marcus Vitruvius Pollio (1826) [c. 25 BCE]. "Part 4". On Architecture (de Architectura). Book VI. Joseph Gwilt tarafından çevrildi. electronic format by Bill Thayer. Londra: Priestley and Weale. 7 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2009. 
  23. ^ Aristotle (1910) [c. 343 BCE]. "Book IV". The History of Animals. D'Arcy Wentworth Thompson tarafından çevrildi. Oxford: Clarendon Press. ISBN 90-6186-973-0. 8 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2009. 
  24. ^ Aristotle (1910) [c. 343 BCE]. "Book VI". History of Animals. D'Arcy Wentworth Thompson tarafından çevrildi. Oxford: Clarendon Press. ISBN 90-6186-973-0. 8 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2009. 
  25. ^ Gaius Plinius Secundus (1855) [c. 77]. "74. (50.) — The generation of fishes". Bostock, John; Riley, Henry Thomas (Ed.). Natural History. BOOK IX. The natural history of fishes. 15 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023. 
  26. ^ Athenaeus of Naucratis. "Book VII". Yonge, C. D. (Ed.). The deipnosophists, or, Banquet of the learned of Athenæus. University of Wisconsin Digital Collection. I. Londra: Henry G. Bohn. ss. 433-521. 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  27. ^ a b Fry, Iris (2000). "Chapter 2: Spontaneous Generation — Ups and Downs". The Emergence of Life on Earth. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-2740-6. Erişim tarihi: 21 Ocak 2009. 
  28. ^ a b Giraldus Cambrensis (1188). Topographia Hiberniae. ISBN 0-85105-386-6. 9 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  29. ^ Lankester, Edwin Ray (1970) [1915]. "XIV. The History of the Barnacle and the Goose". Diversions of a Naturalist (illustrated bas.). Ayer Publishing. ss. 117-128. ISBN 978-0-8369-1471-9. 
  30. ^ Zalta, Edward N., (Ed.) (20 Mart 2006). "Albert the Great". Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2009 bas.). Stanford, California: The Metaphysics Research Lab. ISBN 1-158-37777-0. OCLC 179833493. 27 Aralık 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2009. 
  31. ^ Zalta, Edward N., (Ed.) (12 Temmuz 1999). "Saint Thomas Aquinas". Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2009 bas.). Stanford, CA: The Metaphysics Research Lab (9 Ocak 2005 tarihinde yayınlandı). ISBN 1-158-37777-0. OCLC 179833493. 27 Aralık 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2009. 
  32. ^ "Antony and Cleopatra - Act 2, scene 7 | Folger Shakespeare Library". www.folger.edu (İngilizce). 25 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023. 
  33. ^ Walton, Izaak (1903) [1653]. "XIII. Observations of the eel, and other fish that want for scales, and how to fish for them". The Compleat Angler or the Contemplative Man's Recreation (PDF). George Bell & Sons. ISBN 0-929309-00-6. 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Nisan 2023. 
  34. ^ Osler, Margaret J.; Farber, Paul Lawrence (22 Ağustos 2002). Religion, Science, and Worldview: Essays in Honor of Richard S. Westfall. Cambridge University Press. ss. 230-. ISBN 978-0-521-52493-3. 
  35. ^ Pasteur, Louis (7 Nisan 1864). "On Spontaneous Generation" (PDF) (Address delivered by Louis Pasteur at the "Sorbonne Scientific Soirée"). 26 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2009. 
  36. ^ Bayon, H. P. (1947). "William Harvey (1578-1657): His Application of Biological Experiment, Clinical Observation, and Comparative Anatomy to the Problems of Generation". Journal of the History of Medicine and Allied Sciences. 2 (1): 51-96. doi:10.1093/jhmas/II.1.51. JSTOR 24619518. PMID 20242557. 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023. 
  37. ^ a b c d e Levine, Russell; Evers, Chris (1999). "The Slow Death of Spontaneous Generation (1668–1859)". Washington, D.C.: National Health Museum. 24 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2008. 
  38. ^ Redi, Francesco (1909) [1669]. Experiments on the Generation of Insects. Mab Bigelow tarafından çevrildi. Chicago: Open Court. 
  39. ^ Fry, Iris (1 Şubat 2000). Emergence of Life on Earth: A Historical and Scientific Overview. Rutgers University Press. ss. 27-. ISBN 978-0-8135-2740-6. 
  40. ^ "Hutton, Charles, 1737–1823; Shaw, George, 1751–1813; Pearson, Richard, 1765–1836. The Extract of a Letter written by Mr. JOHN RAY, to the Editor, from Middleton, July 3, 1671, concerning Spontaneous Generation;... Number 73, p. 2219". The Philosophical Transactions of the Royal Society of London, from Their Commencement in 1665: 617-618. 1800. 
  41. ^ Agrios, George N. (2005). Plant Pathology. Academic Press. ss. 17-. ISBN 978-0-12-044565-3. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2012. 
  42. ^ Priestley, Joseph (1809). "Observations and Experiments relating to equivocal, or spontaneous, Generation". Transactions of the American Philosophical Society. VI: 119-129. 
  43. ^ Springer, Alfred (13 Ekim 1892). "The Micro-organisms of the Soil". Nature. 46 (1198): 576-579. Bibcode:1892Natur..46R.576.. doi:10.1038/046576b0. 3 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023. 
  44. ^ Rennie, James (1838). Insect Transformations. Charles Knight. s. 10. 
  45. ^ a b Tyndall, John (1905) [1876-1878]. "IV, XII, XIII". Fragments of Science. 2. New York: P. F. Collier. 
  46. ^ "Pasteur's "col de cygnet" (1859)". www.immunology.org. British Society for Immunology. 11 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2019. 
  47. ^ Engelhardt, Hugo Tristram; Caplan, Arthur L. (1987). Scientific Controversies: Case Studies in the Resolution and Closure of Disputes in Science and Technology. Cambridge University Press. s. 107. ISBN 978-0-521-27560-6. 
  48. ^ Virchow, Rudolf (1859). Die Cellularpathologie [Cell Pathology] (Almanca). Berlin: August Hirschwald. 
  49. ^ Remak, Robert (1852). "Über extracellulare Entstehung thierischer Zellen und über Vermehrung derselben durch Theilung" [On the extracellular origin of animal cells, and their multiplication by division]. Archiv für Anatomie, Physiologie und Wissenschaftliche Medicin (Almanca). 19: 47-57. 
  50. ^ Strick, James (15 Nisan 2001). "Introduction". Evolution & The Spontaneous Generation. Continuum International Publishing Group. ss. xi-xxiv. ISBN 978-1-85506-872-8. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2012. 
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Kendiliğinden_oluşum&oldid=33804059" sayfasından alınmıştır