Karakalpakça (Qaraqalpaq tili / Қарақалпақ тили), Türk dillerinin Kıpçak grubuna bağlı bir dildir.[2] Aynı gruba mensup olduğu Kazakça ile aralarında karşılıklı anlaşılabilirlik vardır.[3][4]

Karakalpakça
Қарақалпақ тили
TelaffuzQaraqalpaq tili
Ana dili olanlarÖzbekistan
Dönem1993[1]
Dil ailesi
Dil kodları
ISO 639-1-
ISO 639-2kaa
ISO 639-3[[ISO639-3:kaa|kaa]]

Karakalpakça için Özbek-Latin alfabesi de kullanılır.[5]

Latin Kiril OTA IPA     Latin Kiril OTA IPA     Latin Kiril OTA IPA
A a А а A a /a/ Q q Қ қ Q q /q/ W w Ў ў W w /w/
Á á Ә ә Ä ä /æ/ L l Л л L l /l/ Y y Й й Y y /j/
B b Б б B b /b/ M m М м M m /m/ Z z З з Z z /z/
D d Д д D d /d/ N n Н н N n /n/ Sh sh Ш ш Ş ş /ʃ/
Щ щ
E e Е e E e /e/ Ń ń Ң ң Ñ ñ /ŋ/ C c Ц ц (ts) /t͡s/
Э э
F f Ф ф F f /f/ O o О о O o /o/ Ch ch Ч ч Ç ç /t͡ʃ/
G g Г г G g /ɡ/ Ó ó Ө ө Ö ö /œ/ (Yu yu) Ю ю (Yu yu) /ju/
Ǵ ǵ Ғ ғ Ğ ğ /ɣ/ P p П п P p /p/ (Ya ya) Я я (Ya ya) /ja/
H h Ҳ ҳ H h /h/ R r Р р R r /r/   Ъ ъ   (ses değeri yok)
Ь ь
X x Х х X x /x/ S s С с S s /s/  
Í ı Ы ы I ı /ɯ/ T t Т т T t /t/
I i И и İ i /i/ U u У у U u /u/
J j Ж ж J j /ʒ/ Ú ú Ү ү Ü ü /y/
K k К к K k /k/ V v В в V v /v/

Kazak alfabesiyle farkları

değiştir

Kazak alfabesinde bulunan "Ii" harfi Karakalpak Kirilinde görünmemektedir. Ayrıca Karakalpaklar'ın Özbek latinine geçme eğilimleri vardır. Karakalpakça'da "Ii" yerine "Ии" vardır.

Özellikler

değiştir
  • y>j (c) olayı bu lehçede de görülebilir. жазыўшы (jazıwşı)- yazar, yazıcı
  • Eski Türkçe'deki "ğ"'lerin y'ye dönüştüğü söylenebilir. Mesela eski Türkçe mastar eki olan "-ığ" Karakalpakça'da "-ıw" şeklindedir.
  • Özbekçe'den Arapça-Farsça kelimeler almıştır.
  • Çoğul eklerinde Kazakçadaki gibi -lar, -ler'in dışında -dar, -der, -tar, -ter şekilleri yoktur. Yani Karakalpakçada bu ek sadece -lar, -ler şeklindedir. Örneğin Kazakçada "kendilerinin" anlamındaki "өздерінің (özderiniñ)" Karakalpakça'da "өзлериниң (özleriniñ)" şeklindedir.
  • Bazı değişmeler Kazakçadan farklı olarak olmamıştır. Mesela Kazakçada "söylesetin" "konuşacak" anlamdadır. Mesela "söylesetin adam", "konuşacak, söyleşecek adam". Bu kelimedeki -tin kısmı Eski Türkçe'deki -tuğın şeklindeki ekten gelir. Karakalpakçadaysa bu ek değişmemiştir ve tek şekillidir: "söylesetuğın"
  • Karakalpakça'da ş>s değişmesi de vardır: söyleş->söyles- gibi...
  • Karakalpakça'da ç>ş değişmesi de görülür: qança>qanşa...

Ayrıca Vikipedi'nin Karakalpakça sürümü de bulunmaktadır.

1 - bir 2 - eki 3 - üş 4 - tört 5 - bes 6 - altı 7 - jeti 8 - segiz 9 - toğız 10 - on 20 - jigirma 30 - otız 40 - qırıq 50 - eliw 60 - alpıs 70 - jetpis 80 - seksen 90 - toqsan 100 - jüz 1000 - mıñ

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2013. 
  2. ^ Johanson, Lars (2021). Turkic: Cambridge Language Surveys. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0521865357. 
  3. ^ Robbeets, Martine (2020). The Oxford guide to the Transeurasian languages (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198804628. 
  4. ^ Johanson, Lars (1998). The Turkic languages. Londra: Routledge. ISBN 978-0415412612. 
  5. ^ Öztopçu, Kurtuluş (1996). Dictionary of the Turkic languages : English, Azerbaijani, Kazakh, Kyrgyz, Tatar, Turkish, Turkmen, Uighur, Uzbek. Londra: Routledge. ISBN 978-0415160476. 

Dış bağlantılar

değiştir