Vikipedi

Kafkas avcı-toplayıcılar

Kafkas avcı-toplayıcılar (CHG),[1] ilk kez 2015 yılında yapılan bir çalışmada keşfedilen genetik insan soyunun adıdır.[2][3] Batı Avrasya'da (Avrupa, Kafkasya ve Yakın Doğu) yaşayan birçok halkın popülasyon genetiğinde bu bileşen görülmektedir.[4][5] Satsurblia Mağarası'nda bulunan Üst Paleolitik (yaklaşık MÖ 11.000) dönem örneğinde ve Batı Gürcistan'daki Kotias Klde mağarasında bulunan Mezolitik (yaklaşık MÖ 7.700) dönem örneğinde Kafkas avcı-toplayıcı genetiğine rastlanmıştır.

Kafkasya'nın fiziki haritası.

CHG soyu, temel Batı Avrasya soyundan yaklaşık 45.000 yıl önce ayrılmıştır.[3] Kafkas avcı-toplayıcıları, Son Buzul Maksimum dönemi boyunca ayrı bir topluluk olarak izole bir şekilde hayatta kalmayı başarmıştır.[2]

Doğu avcı-toplayıcıların Kafkas avcı-toplayıcılarla karışması sonucu batı bozkır çobanları (WSH'ler) oluştuğuna inanılmaktadır. WSH'ler Yamnaya kültürünü oluşturmuş ve Geç Neolitik ve Erken Tunç Çağı boyunca Avrupa çapında yayılmıştır.[6]

Jones 2015'te yaptığı çalışmasında günümüz Avrupalılarındaki WSH genetiğinin Hint Avrupa kültürünün genişlemesiyle olan bağlantısını analiz etmiştir. Günümüzde yaşayan halklar arasında Satsurblia örneğine genetik olarak en çok benzeyen topluluklar Güney Kafkas halklarıdır.[2]

Genetik çalışmalar

değiştir
 
Kafkas avcı-toplayıcı fosillerinden biri Gürcistan'daki Satsurblia Mağara'sında keşfedildi.
 
Jones'a göre Kafkasya avcı-toplayıcıları (CHG), batı avcı-toplayıcılar ve batı step çiftçileri arasındaki ilişki, 2015.

Batı Avrupalı avcı-toplayıcılar ve Kafkas avcı-toplayıcıların yaklaşık 45.000 yıl önce, Avrupa'daki ilk insan yerleşimlerinin başladığı dönemde ayrıldığı tespit edilmiştir. Kafkas avcı-toplayıcılar, 25.000 yıl önce başlayan Son Buzul Maksimum döneminde ise Erken Anadolu çiftçilerinden (EAO) ayrılmıştır. CHG genine, diğer fosillerin yanı sıra, Gürcistan'ın batısındaki iki fosilin genomlarında rastlanmıştır. Biri 13.300 diğeri 9.700 yıllık olan fosillerin genetiği İsviçre'de bulunan 13.700 yıllık Bichon insanının genetiğiyle karşılaştırılmıştır.[3]

Jones bu erkek fosillerin genetiğini analiz etmiştir. Bu iki erkeğin Y-DNA haplogrubunun J* ve J2a (daha sonraki adlandırmalarıyla J1-Y6305* ve J2-Y12379) olduğu, mitokondriyal haplogruplarının ise K3 ve H13c olduğu tespit edilmiştir.[7] Araştırmacılar Kafkas avcı-toplayıcı genetiğinin muhtemelen Yamnaya'daki Yakın Doğu DNA'sının kaynağı olduğunu tespit etmiştir.[4] Kafkas-avcı toplayıcılar üzerine yapılan genetik çalışmalar, son Buzul Çağı'nın en soğuk döneminin başladığı 25.000 yıl öncesine kadar Kafkasyalıların ve Orta Doğu halklarıyla sürekli karıştığını göstermektedir.

Yardumian'ın 2017'de Kuzeybatı Gürcistan'da yaşayan Svanlar üzerinde yaptığı popülasyon genetiği çalışmasında, Svanların mitokondriyal DNA'sının heterojen olduğu ve U1‐U7, H, K ve W6 gibi haplogrupların yaygın olduğu bulunurken, Y-DNA haplogruplarının daha az çeşitli olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada Svan erkeklerin %78'inin Y-DNA haplogrubunun G2a olduğu bulunmuştur.[8] Wang, 2019'da Kuzey Kafkasya'da bulunan ve MÖ 4-1. bin yıl arasına tarihlenen fosillerin genetik verilerini analiz etmiştir. Analiz sonucunda bu fosillerin genetik olarak günümüzde Güney Kafkasya'da yaşayan halklarla benzer olduğu keşfedilmiştir. Bu çalışma Kafkas Dağları'nın insan göçlerini engellemediğini, aksine bir köprü vazifesi gördüğünü göstermiştir.[9]

Lazaridis 2016'da yaptığı çalışmada, Yamnaya halkında görülen Orta Doğu genetiğinin kaynağının muhtemelen İran'da yaşamış toplumlar olduğunu belirtmiştir. Kalkolitik dönemde İran'da yaşamış halkın, Bronz Çağında Avrasya steplerinde yaşayan halkın genetiğine %43 etki ettiğini iddia etmiştir.[10][11] Bu çalışmaya göre Kalkolitik dönemde İran'da yaşamış halk, Neolitik dönemde Batı İran, Levant ve Kafkasya'da (CHG) yaşamış halkların karışımıdır.[10] Kafkasya'dan gelen avcı-toplayıcılar (CHG) muhtemelen Yakın Doğu'nun popülasyon genetiğini şekillendirmiştir.[2] Buna karşın başka bir çalışmaya göre, Kalkolitik dönemde İran'da yaşamış halk daha sonra Yamanya kültürünü oluşturacak halkla ilişkilidir ve CHG genetiği Yamnaya kültürüne etki etmemiştir.[10] Gallego-Llorente'nin 2016'da yaptığı farklı bir analize göre, İran'da yaşamış halklara nazaran Kafkas avcı-toplayıcıların Yamnaya kültürünün Yakın Doğu bileşenine katkıda bulunmuş olması daha muhtemeldir.[12]

Proto-Hint Avrupalılar

değiştir
 
Erken Yamnaya kültürü ve kültürün Kafkasya'ya yakınlığı.

CHG genetiği, Kalkolitik dönemde yaşamış çiftçilerin oluşturduğu, Karadeniz-Hazar steplerinde etkili olmuş Yamnaya kültürüne önemli ölçüde katkıda bulunmuştur. Bu kültür yaklaşık 5.000 yıl önce Avrupa'ya yayılmış ve Hint-Avrupa kültürünün etki alanını genişlemiştir. CHG katkısı Güney Asya'da yaşayan halklarda da görülmüştür. Bu durum, muhtemelen Hint-Aryan göçünün işaretidir.[2]

Proto-Hint-Avrupalıların genetiği (Yamnaya halkı ve ilgili kültürler), Doğu Avrupalı avcı-toplayıcılar (EHG'ler) ve Kafkas avcı-toplayıcılarla Katolitik İran halkları gibi Yakın Doğu'da yaşamış halkların[2] genetiğinin karışmasıyla şekillenmiştir.[13][14][16][2][4] Hem Yakın Doğu'da yaşamış halklar, hem de Doğu Avrupalı avcı-toplayıcılar Yamnaya halklarının DNA'sına yaklaşık %50 katkıda bulunmuştur.[17] Cambridge Üniversitesi'ndeki eş yazar Andrea Manica Yamnaya kültürünün genetik yapısıyla ilgili şöyle bir yorumda bulunmuştur:

Jones, Kafkas avcı-toplayıcıların (CHG) genomlarının 3.000 MÖ'de Avrupa'ya göç eden Yamnaya çiftçilerinin genetiğine önemli katkıda bulunduğunu ve Kafkas etkisinin Yamnaya kültürünü şekillendirdiğini belirtmiştir. Günümüzde en çok Kafkasya'da yaşayan halklarda görülen CHG etkisi, Orta ve Güney Asya'daki halklarda da görülmektedir. CHG etkisinin bu halklarda görülmesi Hint-Aryan dillerinin nasıl geliştiğine ışık tutmaktadır.[18]

Kronoloji

değiştir

Mezolitik dönemde (14.000 yıl önce), muhtemelen Yakın Doğu ve Kafkasya'dan Avrupa'ya nüfus göçü olmuştur.[3] Ayrıca Villabruna Kümesi'ndeki birkaç örnekte Doğu Asyalılarla genetik yakınlıklar görülmektedir.[3][5] Modern Avrupalılardaki açık ten pigmentasyonu sağlayan genin, Mezolitik dönemde (19.000 ila 11.000 yıl önce) Avrupa'ya yayıldığı tahmin edilmektedir. Açık tenle ilişkilendirilen TYRP1 alelleri olan SLC24A5 ve SLC45A2, muhtemelen 19.000 yıl önce Kafkasya'da ortaya çıkmıştır.[19][20] Mavi göz rengiyle ilişkilendirilen HERC2 varyasyonu ise ilk olarak 13.000 ila 14.000 yıl önce İtalya ve Kafkasya'da ortaya çıkmıştır.[3]

Yamnaya örnekleri ortalama %43 CHG etkisi görülmektedir, bu durum Kafkas avcı-toplayıcıların Yamnaya kültürünün oluşumuna katkıda bulunduğunu göstermektedir. Samara avcı-toplayıcılar ise sadece Doğu Avrupa avcı-toplayıcı genetiğine sahiptir.[21]

Margaryan 2017'de antik dönemde Güney Kafkasya'da yaşamış halkların mitokondriyal DNA'sını analiz ederken, 8.000 yıl boyunca anne hatlarının devam ettiğini bulmuştur. Aynı çalışmada, Son Buzul Maksimumunun son dönemlerinde (y. 18.000 yıl önce) nüfusun hızlı bir şekilde arttığı da bulunmuştur.[22] Ayrıca Modern Ermenilerin genetik yapısının, çeşitli Avrasya genlerinin karışmasıyla Bronz Çağı'nda oluştuğu keşfedilmiştir. MÖ 1200'den beri diğer Yakın Doğu toplumlarından izole yaşamış Ermenilerin genetiğinde Neolitik Anadolu, Neolitik Levant, Kafkas avcı-toplayıcı ve Neolitik Avrupalı çiftçi izleri görülmektedir.[23]

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Eisenmann, S. (2018). "Reconciling material cultures in archaeology with genetic data: The nomenclature of clusters emerging from archaeogenomic analysis". Scientific Reports. 8 (1): 13003. doi:10.1038/s41598-018-31123-z. PMC 6115390 $2. PMID 30158639. 
  2. ^ a b c d e f g Jones et al. 2015.
  3. ^ a b c d e f Fu et al. 2016.
  4. ^ a b c "Europe's fourth ancestral 'tribe' uncovered". BBC. 16 Kasım 2015. 26 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2020. 
  5. ^ a b "History on Ice". Harvard Medical School. 2 Mayıs 2016. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2016. 
  6. ^ Jeong 2019.
  7. ^ "YFull | NextGen Sequence Interpretation". 8 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ Yardumian (Aralık 2017). "Genetic diversity in Svaneti and its implications for the human settlement of the Highland Caucasus". American Journal of Physical Anthropology. 164 (4): 837-852. doi:10.1002/ajpa.23324. PMID 29076141. Diğer özet. 
  9. ^ Wang et al. 2019.
  10. ^ a b c Lazaridis et al. 2016.
  11. ^ See also:
  12. ^ Gallego-Llorente (2016). "The genetics of an early Neolithic pastoralist from the Zagros, Iran". Scientific Reports. 6: 31326. doi:10.1038/srep31326. PMC 4977546 $2. PMID 27502179. 
  13. ^ Haak 2015.
  14. ^ Lazaridis 2016.
  15. ^ Eurogenes.blogspot, The genetic structure of the world's first farmers (Lazaridis et al. preprint) 6 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  16. ^ Eurogenes Blog: "Lazaridis et al. show that Early to Middle Bronze Age steppe groups, including Yamnaya, tagged by them as Steppe EMBA, are best modeled with formal statistics as a mixture of Eastern European Hunter-Gatherers (EHG) and Chalcolithic farmers from western Iran. The mixture ratios are 56.8/43.2, respectively. However, they add that a model of Steppe EMBA as a three-way mixture between EHG, the Chalcolithic farmers and Caucasus Hunter-Gatherers (CHG) is also a good fit and plausible."[15]
    See also:
  17. ^ Mathieson 2015.
  18. ^ Jones et al. 2015: "Caucasus hunter-gatherers (CHG) belong to a distinct ancient clade that split from western hunter-gatherers ~45 kya, shortly after the expansion of anatomically modern humans into Europe and from the ancestors of Neolithic farmers ~25 kya, around the Last Glacial Maximum."
  19. ^ Beleza (Ocak 2013). "The Timing of Pigmentation Lightening in Europeans". Molecular Biology and Evolution. 30 (1): 24-35. doi:10.1093/molbev/mss207. PMC 3525146 $2. PMID 22923467. 
  20. ^ Jones (16 Kasım 2015). "Upper Palaeolithic genomes reveal deep roots of modern Eurasians". Nature Communications. 6 (1): 8912. doi:10.1038/ncomms9912. PMID 26567969. 
  21. ^ Anthony, D. 2007. The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton and Oxford: Princeton University Press.[sayfa belirt]
  22. ^ Margaryan (Temmuz 2017). "Eight Millennia of Matrilineal Genetic Continuity in the South Caucasus". Current Biology. 27 (13): 2023-2028.e7. doi:10.1016/j.cub.2017.05.087. PMID 28669760. 
  23. ^ Haber (21 Ekim 2015). "Genetic evidence for an origin of the Armenians from Bronze Age mixing of multiple populations". European Journal of Human Genetics. 24 (6): 931-936. doi:10.1038/ejhg.2015.206. PMC 4820045 $2. PMID 26486470. 

Kaynaklar

değiştir
  • Fu, Q.; Posth, C.; Hajdinjak, M.; Petr, Martin (2016). "The genetic history of Ice Age Europe". Nature. 534 (7606). ss. 200-205. Bibcode:2016Natur.534..200F. doi:10.1038/nature17993. hdl:10211.3/198594  . PMID 27135931. 
  • Jeong, Choongwon; Balanovsky, Oleg; Lukianova, Elena; Kahbatkyzy, Nurzhibek; Flegontov, Pavel; Zaporozhchenko, Valery; Immel, Alexander; Wang, Chuan-Chao; Ixan, Olzhas; Khussainova, Elmira; Bekmanov, Bakhytzhan; Zaibert, Victor; Lavryashina, Maria; Pocheshkhova, Elvira; Yusupov, Yuldash; Agdzhoyan, Anastasiya; Koshel, Sergey; Bukin, Andrei; Nymadawa, Pagbajabyn; Turdikulova, Shahlo; Dalimova, Dilbar; Churnosov, Mikhail; Skhalyakho, Roza; Daragan, Denis; Bogunov, Yuri; Bogunova, Anna; Shtrunov, Alexandr; Dubova, Nadezhda; Zhabagin, Maxat; Yepiskoposyan, Levon; Churakov, Vladimir; Pislegin, Nikolay; Damba, Larissa; Saroyants, Ludmila; Dibirova, Khadizhat; Atramentova, Lubov; Utevska, Olga; Idrisov, Eldar; Kamenshchikova, Evgeniya; Evseeva, Irina; Metspalu, Mait; Outram, Alan K.; Robbeets, Martine; Djansugurova, Leyla; Balanovska, Elena; Schiffels, Stephan; Haak, Wolfgang; Reich, David; Krause, Johannes (29 Nisan 2019). "The genetic history of admixture across inner Eurasia". Nature Ecology & Evolution. 3 (6). ss. 966-976. doi:10.1038/s41559-019-0878-2. PMC 6542712 $2. PMID 31036896. 
  • Jones, E.; Gonzalez-Fortes, G.; Connell, S.; Siska, V. (2015). "Upper Palaeolithic genomes reveal deep roots of modern Eurasians". Nature Communications. 6 (8912). s. 8912. Bibcode:2015NatCo...6.8912J. doi:10.1038/ncomms9912  . PMC 4660371 $2. PMID 26567969. 
  • Lazaridis, I.; Nadel, D.; Rollefson, G.; Merrett, D. (2016). "Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East". Nature. 536 (7617). ss. 419-424. Bibcode:2016Natur.536..419L. doi:10.1038/nature19310. PMC 5003663 $2. PMID 27459054. 
  • Wang, C.; Reinhold, S.; Kalmykov, A.; Wissgott, A. (2019). "Ancient human genome-wide data from a 3000-year interval in the Caucasus corresponds with eco-geographic regions". Nature Communications. 10 (590). s. 590. Bibcode:2019NatCo..10..590W. doi:10.1038/s41467-018-08220-8. PMC 6360191 $2. PMID 30713341. 

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wiki.x.io/w/index.php?title=Kafkas_avcı-toplayıcılar&oldid=32881778" sayfasından alınmıştır